της Ελένης Καραμήτσου
Ένας από τους πρώτους “υπαρξιστές” φιλοσόφους γεννήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 1844. Ο Φρίντριχ Νίτσε καταγόταν από μια βαθιά θρησκευόμενη οικογένεια και προοριζόταν για την επιστήμη της Θεολογίας, ωστόσο στα μετεφηβικά του χρόνια άλλαξε πορεία και στράφηκε στον χώρο της φιλοσοφίας, ενώ σπούδασε κλασική φιλολογία.
Οι κεντρικές ιδέες της φιλοσοφίας του Νίτσε περιλαμβάνουν τον “θάνατο του Θεού”, την ύπαρξη του υπερανθρώπου, την ατέρμονη επιστροφή, τον προοπτικισμό καθώς και τη θεωρία της ηθικής κυρίων – δούλων. Αναφέρεται συχνά ως ένας από τους πρώτους “υπαρξιστές” φιλοσόφους. Η ριζική αμφισβήτηση από μέρους του της αξίας και της αντικειμενικότητας της αλήθειας έχει οδηγήσει σε αμέτρητες διαμάχες και η επίδρασή του παραμένει ουσιαστική, κυρίως στους κλάδους του υπαρξισμού, του μεταμοντερνισμού και του μεταστρουκτουραλισμού.
Ο Αδόλφος Χίτλερ βασίστηκε στα νιτσεϊκά έργα για να οικοδομήσει τη θεωρία τού εθνικοσοσιαλισμού ή ναζισμού. Το πρότυπο της Αρείας φυλής βασίστηκε πάνω στον Υπεράνθρωπο («Τάδε έφη Ζαρατούστρα»), το σημαντικότερο ίσως έργο του Νίτσε. Ο Νίτσε όμως, καθώς φαίνεται και μέσα από τα έργα του, υπήρξε δριμύτατος επικριτής τόσο των εθνικιστικών, όσο και κάθε είδους αντισημιτικών τάσεων. Ο Ζαρατούστρα είναι η υπέρβαση του ανθρώπου προς το ανθρωπινότερο και όχι προς το απάνθρωπο, σύμφωνα με τα βιογραφικά στοιχεία που αναφέρει η Βικιπαίδεια.
Μερικά από τα πιο γνωστά αποφθέγματά του είναι τα εξής:
* Ό,τι δεν με σκοτώνει με κάνει πιο δυνατό
* Πάντα υπάρχει λίγη παραφροσύνη στην αγάπη. Αλλά και πάντα υπάρχει λίγη λογική στην παραφροσύνη
* Ο αληθινός άνδρας θέλει δύο πράγματα: τον κίνδυνο και το παιχνίδι. Γι’ αυτό θέλει τη γυναίκα, σαν το πιο επικίνδυνο παιχνίδι.
* Ακόμα και ο πιο θαρραλέος από εμάς σπάνια έχει το θάρρος γι’ αυτό που γνωρίζει.
* Για να ζεις μόνος, πρέπει να είσαι ζώο ή θεός – λέει ο Αριστοτέλης. Ξέχασε την τρίτη περίπτωση: πρέπει να είσαι και τα δύο – φιλόσοφος.
* Πρέπει να είσαι ο εαυτός σου και όχι αυτός που θέλουν οι άλλοι.
* Η αλήθεια είναι άσχημη. Και έχουμε την Τέχνη για να μη μας σκοτώσει η αλήθεια.
* Οι αλήθειες είναι ψευδαισθήσεις που έχουμε ξεχάσει ότι είναι ψευδαισθήσεις.
* Η πιο μεγάλη τέχνη είναι να ξέρεις να αποχωρείς την κατάλληλη στιγμή.
* Ο Θεός είναι νεκρός!
* Η ευτυχία μου: Από τότε που κουράστηκα να γυρεύω, έμαθα να βρίσκω. Από τότε που κάποιος άνεμος μού εναντιώθηκε, ταξιδεύω με όλους τους ανέμους.
* Οι μεταφυσικές εξηγήσεις θεωρούνται βαθυστόχαστες. Στην πραγματικότητα, δεν είναι καν ρηχές.
* Ο Ιησούς πέθανε πολύ σύντομα. Αν είχε ζήσει μέχρι την ηλικία μου, θα είχε αποκηρύξει το δόγμα του.
* Η ελπίδα στην πραγματικότητα είναι το χειρότερο από όλα τα κακά, γιατί παρατείνει τα βασανιστήρια του ανθρώπου.
* Οι αδύναμοι και οι αποτυχημένοι πρέπει να εκλείψουν: είναι η πρώτη αρχή της δικής μας αγάπης για τον άνθρωπο.
* Στον χριστιανισμό ούτε η ηθική ούτε η θρησκεία έχουν κάποιο σημείο επαφής με την πραγματικότητα.
* Τι σημασία θα είχε ένας θεός που δεν θα ήξερε τίποτα από οργή, εκδίκηση, φθόνο, περιφρόνηση, δόλο και βία, που θα αγνοούσε το γοητευτικό ξέσπασμα της νίκης και της εκμηδένισης; Κανείς δε θα καταλάβαινε ένα τέτοιο θεό· γιατί λοιπόν τον έχουμε;
* Η αγάπη είναι μια κατάσταση όπου ο άνθρωπος βλέπει συνήθως τα πράγματα έτσι όπως αυτά δεν είναι.
* (Ο Χριστός) ήταν ένας πολιτικός εγκληματίας, στον βαθμό που μπορούσαν να υπάρχουν πολιτικοί εγκληματίες σε μια παράλογα απολιτική κοινότητα. [..] Πέθανε επειδή ήταν ένοχος. Δεν υπάρχει λόγος να ισχυριζόμαστε – αν και αυτό γίνεται πολλές φορές – ότι πέθανε για τις αμαρτίες των άλλων.
* Η ίδια η λέξη «χριστιανισμός» είναι παρανόηση: στην πραγματικότητα υπήρχε μόνο ένας χριστιανός, κι αυτός πέθανε πάνω στον σταυρό.
* «Μην κρίνεις» λένε αυτοί (οι ιερείς), αλλά στέλνουν στην κόλαση ό,τι στέκει στον δρόμο τους. Αφήνοντας τον θεό να κρίνει, κρίνουν αυτοί· δοξάζοντας τον θεό, δοξάζουν τους εαυτούς τους· απαιτώντας τις αρετές […] που τους χρειάζονται για να κρατηθούν στην κορυφή, δίνουν στον εαυτό τους τη μεγαλειώδη όψη μιας πάλης για την αρετή.
* Έτσι ο θεός δημιούργησε τη γυναίκα. Αυτό ήταν πράγματι το τέλος της ανίας – αλλά και άλλων πραγμάτων! Η γυναίκα ήταν το δεύτερο λάθος του θεού.
* Ο Χριστιανισμός είναι η μεταφυσική του δήμιου.
* Θέμα για έναν μεγάλο ποιητή: η πλήξη του Θεού μετά την έβδομη μέρα της Δημιουργίας.
* Πριν παντρευτείς να θέτεις στον εαυτό σου την εξής ερώτηση: πιστεύεις ότι θα μπορούσες να συζητάς καλά με αυτό το πρόσωπο και στα γεράματά σου; Όλα τα άλλα σε έναν γάμο είναι μεταβατικά.
* Η Γη έχει επιδερμίδα και αυτή η επιδερμίδα έχει ασθένειες. Μια από αυτές τις ασθένειες λέγεται «άνθρωπος».
* Οι γυναίκες κάνουν τα υψηλά ψηλότερα και τα χαμηλά συχνότερα.
* Δεν είναι όταν η αλήθεια είναι βρώμικη, αλλά όταν είναι ρηχή, που ο εραστής της γνώσης διστάζει να τσαλαβουτήσει στα νερά της.
*Δεν μπορούμε παρά να δούμε τον Σωκράτη σαν το σημείο καμπής της παγκόσμιας ιστορίας.
* Σήμερα, όπως πάντα, οι άνθρωποι εμπίπτουν σε δύο κατηγορίες: σκλάβοι και ελεύθεροι.
* Όποιος δεν μπορεί να αφιερώσει τα δύο τρίτα της ημέρας στον εαυτό του, είναι σκλάβος, ό,τι κι αν είναι: πολιτικός, έμπορος, αξιωματούχος ή διανοούμενος.
* Πίστη σημαίνει να μη θέλεις να μάθεις την αλήθεια.
Πέθανε στα 1900, πιστεύοντας ότι δεν πρόφτασε να ολοκληρώσει το φιλοσοφικό του έργο. Αυτά που είπε στους ανθρώπους τα παρομοίαζε με πρωτόγνωρα λόγια του ανέμου, με πρωτόγνωρα και γνήσια τραγούδια κάποιου βραχνού χωριάτη. Ήταν βαθιά ριζωμένη στη συνείδησή του η πίστη ότι οι άλλοι θα αδυνατούσαν να κατανοήσουν τα «άσματά» του: «Αυτά που θα ακούσετε, θα είναι τουλάχιστον καινούργια. Κι αν δεν το καταλαβαίνετε, αν δεν καταλαβαίνετε τον τραγουδιστή, τόσο το χειρότερο! Μη δεν είναι αυτός ο κλήρος του; Μη δεν είναι αυτό που ονομάσανε ‘Κατάρα του Τροβαδούρου’;» Δεν πρόφτασε να χτίσει εκείνη τη γέφυρα που πάντα επιθυμούσε, από τον Άνθρωπο στον Υπεράνθρωπο. Οι προσδοκίες του όμως από το ανθρώπινο είδος ποτέ δεν έπαψαν να είναι μεγάλες. Όταν ρωτήθηκε τι είναι αυτό που αγαπάει στους άλλους, απάντησε: «Τις ελπίδες μου».
