Μια πρωτοποριακή ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα σε σημαντικά αιγυπτιακά τεχνουργήματα, αποκάλυψε πως η καταστροφική Μινωική Έκρηξη στη Θήρα, συνέβη πριν από την άνοδο στην εξουσία του Φαραώ ο οποίος ένωσε την Αίγυπτο.
Η μελέτη καταρρίπτει τη διάσημη θεωρία που συνδέει την έκρηξη με τη «Στήλη της Τρικυμίας». Η έρευνα δημοσιεύτηκε στο PLOS ONE. Αναφέρει ότι έγινε χρονολόγηση ακριβείας σε ένα από τα πιο δραματικά γεγονότα της αρχαιότητας – την τεράστια έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης και τη συνέκρινε άμεσα με τη χρονολόγηση των Αιγυπτίων Φαραώ.
Το συμπέρασμα είναι ξεκάθαρο. Η Μινωική Έκρηξη, προηγήθηκε της βασιλείας του Φαραώ Άμωση του Ι, του ιδρυτή της 18ης Δυναστείας, η οποία σηματοδότησε την αρχή του Νέου Βασιλείου της Αιγύπτου.
Η έρευνα, με επικεφαλής τον καθηγητή Hendrik J. Bruins απ’ το πανεπιστήμιο Ben-Gurion της Νεγκέβ, και τον Johannes van der Plicht απ’ το πανεπιστήμιο Groningen στην Ολλανδία, βάζει τέλος στον μακροχρόνιο αρχαιολογικό διάλογο, καταρρίπτοντας την υπόθεση που συνδέει την έκρηξη με τη μυστηριώδη Στήλη της Τρικυμίας του Φαραώ Άμωση του 1ου.
Το ηφαίστειο της Θήρας εξερράγη γύρω στο 1.600 π.Χ. και ήταν ένα κατακλυσμιαίο γεγονός επικών διαστάσεων. Ήταν η μεγαλύτερη ηφαιστειακή έκρηξη του κόσμου τα τελευταία 10.000 χρόνια, ξεπερνώντας σε μέγεθος και την έκρηξη του Κρακατόα της Ινδονησίας, το 1883.
Η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας έθαψε την μινωική πόλη Ακρωτήρι κάτω από τις στάχτες, και προκάλεσε τσουνάμι που έφτασε μέχρι της ακτές της Κρήτης, της Τουρκίας και του Ισραήλ.
Για πολύ καιρό, οι αρχαιολόγοι προσπαθούν να εξηγήσουν το συμβάν σύμφωνα με τις χρονολογίες γειτονικών πολιτισμών, ειδικά της Αιγύπτου – ενός πολιτισμού με ένα από τα πιο σαφή χρονολογικά συστήματα.
Παραδοσιακά, πολλοί ανάγουν την έκρηξη της Θήρας στη διάρκεια της 18ης Δυναστείας, γύρω στο 1.500 π.Χ. Σύμφωνα με άλλους, συνδέεται με τον Φαραώ Άμωση, βάσει της Στήλης της Τρικυμίας, ένα τεχνούργημα που περιέχει κείμενο στο οποίο περιγράφεται μια καταστροφική καταιγίδα, όπου σκοτείνιασαν οι ουρανοί – το οποίο κάποιοι ερμηνεύουν ως αποτέλεσμα του ηφαιστειακού σύννεφου της Θήρας.
Ωστόσο, η ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα της έκρηξης, ανέκαθεν υποδήλωνε προγενέστερη χρονολογία, πυροδοτώντας διαφωνίες στην αρχαιολογική κοινότητα. Κύριο πρόβλημα, ήταν η απουσία αιγυπτιακών δειγμάτων άμεσα συνδεδεμένων με τους Φαραώ την σημαντική αυτή περίοδο της μετάβασης απ’ τη 17η στη 18η Δυναστεία – ώστε να τα συγκρίνουν με τα δείγματα της έκρηξης, αξιοποιώντας την ίδια μέθοδο.
Οι ομάδες των Bruins και van der Plicht αποφάσισαν να καλύψουν το κενό αυτό. Αποστολή τους ήταν η εύρεση μουσειακών αντικειμένων που χρονολογούνται αδιαμφισβήτητα στην περίοδο της μετάβασης και η εξέτασή τους με ραδιενεργό άνθρακα.
Δεν ήταν εύκολο, αφού οι ερευνητές έπρεπε ν’ αποσπάσουν μικρά δείγματα από ανεκτίμητης αξίας αντικείμενα – μια διαδικασία που ονομάζεται καταστροφική δειγματοληψία. Μετά από λεπτομερή αναζήτηση, οι ερευνητές πήραν την άδεια του Βρετανικού Μουσείου και του Μουσείου Αιγυπτιακής και Σουδανικής Αρχαιολογίας Petrie στο Λονδίνο, για να εξετάσουν τρία σύνολα κομβικών τεχνουργημάτων:
- Έναν πλίνθο του Φαραώ Άμωσι: Ένας πλίνθος από τον Ναό του Άμωσι στην Άβυδο, με τυπωμένο το όνομα του θρόνου του Φαραώ “Nebpehtyra.” Ο πλίνθος κατασκευάστηκε γύρω στον 22ο χρόνο της διακυβέρνησής του, αφού κατατρόπωσε τους Υξώς.
- Λινό ύφασμα της βασίλισσας Sitdjehuti: Ένα κομμάτι λινό που χρησιμοποιήθηκε ως σάβανο της βασίλισσας Sitdjehuti, θείας του Φαραώ Άμωση η οποία πιθανόν να πέθανε στη διάρκεια της διακυβέρνησης του γιου του, Αμένοφη Ι.
- Σαμπτί (ξύλινο αγαλματίδιο) της 17ης Δυναστείας: Έξι μικρά ξύλινα ταφικά ειδώλια της 17ης Δυναστείας τα οποία συνέλεξε στις Θήβες ο διάσημος αιγυπτιολόγος Flinders Petrie.
Ο πλίνθος που έκανε τη διαφορά
Το πιο σημαντικό κομμάτι αποδείχθηκε πως ήταν ο πλίνθος του Άμωση, αλλά και το πιο περίπλοκο στη χρονολόγηση. Οι πλίνθοι του Νείλου, περιέχουν κομμάτια από αρχαία φυτά που ήταν στο έδαφος πριν από την κατασκευή του πλίνθου – κάτι που μπορεί ν’ αποδώσει λάθος ημερομηνία.
Οι ερευνητές πήραν πέντε διαφορετικά δείγματα από τον πλίνθο. Τα τέσσερα από αυτά, αποτελούνται από ένα μίγμα λάσπης και κομματιών από φυτά, τα οποία απέδωσαν παλαιότερες ημερομηνίες.
Ένα δείγμα ωστόσο, ένα ενιαίο, μεγάλο κομμάτι “καθαρού” άχυρου που ήταν εμφανές στην επιφάνεια του πλίνθου – ταυτοποιήθηκε ως το “φρέσκο άχυρο ” που σκόπιμα προστέθηκε στην κατασκευή του. Η χρονολόγηση του άχυρου σηματοδοτεί την πραγματική στιγμή που κατασκευάστηκε ο πλίνθος για τον ναό του Άμωσι.
Η χρονολόγηση του αχύρου
Η χρονολόγηση του αχύρου και των ξύλινων αγαλματιδίων (UC 40179) συνδέεται με έναν κυβερνήτη των Θηβών, υπό τον Άμωση και μαρτυρεί την “κατώτατη χρονολογία” όπως χαρακτηρίζουν οι αιγυπτιολόγοι τις αρχές του Νέου Βασιλείου.
Αυτό σημαίνει πως, η βασιλεία του Άμωση ξεκίνησε πιο αργά απ’ ό,τι υποδηλώνουν οι ιστορικές θεωρίες – γύρω στο 1539 π.Χ. και όχι περί το 1580 π.Χ. Με τις νέες χρονολογήσεις των αιγυπτιακών αντικειμένων, οι ερευνητές έκαναν τη σημαντική σύγκριση.
Αντί να μετατρέψουν τις χρονολογήσεις με ραδιενεργό άνθρακα σε ημερολογιακά χρόνια (μια διεργασία που μπορεί να διαφοροποιείται με το πέρασμα του χρόνου), συνέκριναν άμεσα τις “ακατέργαστες” ή “μη βαθμονομημένες” ημερομηνίες της έκρηξης της Θήρας από τους καρβουνοποιημένους σπόρους στο Ακρωτήρι, μια ελιά που είναι θαμμένη στη στάχτη της Σαντορίνης και οστά ζώων από αποθέματα τσουνάμι στην Κρήτη.
Το αποτέλεσμα έδειξε πως όλες οι χρονολογήσεις από την έκρηξη της Θήρας, ήταν αρχαιότερες από τις χρονολογήσεις των αντικειμένων από τα τέλη της 17ης Δυναστείας και των αρχών της 18ης Δυναστείας.
Τα δύο σύνολα δεδομένων έχουν “διαφορετική χρονική υπογραφή”. To αποτέλεσμα είναι σαφές, καταλήγει η μελέτη. Η μεγάλη Μινωική Έκρηξη είναι αρχαιότερη από τη 18η Δυναστεία και τη βασιλεία του πρώτου βασιλιά της, του Άμωση, όπως και της τελευταίας φάσης της 17ης Δυναστείας.
Η ανακάλυψη έχει αρκετές, σημαντικές συνέπειες: Αποκλείει τη θεωρία που συνδέει την έκρηξη της Θήρας με τη Στήλη της Τρικυμίας του Άμωση. Η έκρηξη είναι πιθανόν να συνέβη όταν ήρθε στην εξουσία ο Άμωσης.
Άρα, τα συμβάντα που περιγράφονται στη στήλη, μάλλον είχαν προκληθεί από κάποιο ακραίο μετεωρολογικό συμβάν και όχι από τη Θήρα. Σύμφωνα με τους ερευνητές, οι καταρρακτώδεις βροχές στις άγονες Θήβες, είναι εξαιρετικά σπάνιες και συνδέονται με καιρικά φαινόμενα της Ερυθράς Θάλασσας και όχι της Μεσογείου.
Η ίδρυση της 18ης Δυναστείας του Άμωση
Η Μινωική Έκρηξη ανάγεται στη Δεύτερη Μεταβατική Περίοδο της Αιγύπτου, μια περίοδο πολιτικού κατακερματισμού ανάμεσα στο Μέσο και το Νέο Βασίλειο – όχι στη διάρκεια του κλέους του Νέου Βασιλείου.
Ακόμη, η μελέτη επιβεβαιώνει μια ανεξάρτητη χρονολογική ανασύνθεση που είχε προταθεί από τον ερευνητή Chris Bennett, βάσει της γενεαλογίας των κυβερνητών του El Kab. O Bennett υπολόγισε πως, η χρονική περίοδος ανάμεσα στον Φαραώ Σέσωστρη ΙΙΙ (Μέσο Βασίλειο) και τον Άμωση εξηγείται μόνο με μια “ανώτερη χρονολόγηση” για το Μέσο Βασίλειο (αρχαιότερες χρονολογίες) και με μια “κατώτερη χρονολόγηση” για τις αρχές του Νέου Βασιλείου (πιο πρόσφατες ημερομηνίες).
Η ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα του Σέσωστρη ΙΙΙ έχει ήδη στηρίξει το πρώτο τμήμα και, η νέα μελέτη για τον Άμωση, επαληθεύει το δεύτερο. Τέλος, η εργασία για πρώτη φορά διασταυρώνει με επιτυχία την απόλυτη χρονολόγηση ενός καθοριστικού γεωλογικού συμβάντος με την αντίστοιχη συγκεκριμένων φαραωνικών ιστορικών τεχνουργημάτων, λύνοντας μια διαφωνία δεκαετιών.
Η έκρηξη που διαμόρφωσε τον κόσμο του Αιγαίου, συνέβη πριν ο μεγάλος Φαραώ Άμωσης ενώσει την Αίγυπτο και την οδηγήσει στο αποκορύφωμα του κλέους της. Όπως συμπεραίνουν οι συγγραφείς, η έρευνα στα αντικείμενα του αιγυπτιακού μουσείου, υποστηρίζει μια ημερομηνία για την Μινωική Έκρηξη της Θήρας μέσα στη Δεύτερη Μεταβατική Περίοδο, επιλύοντας μια από τις πιο διαχρονικές διαφωνίες της αρχαιολογίας της Μεσογείου.
