Η ανακάλυψη τριών αρχαίων ναυαγίων στη λιμνοθάλασσα του Ντορ, μαρτυρά ότι οι ναυτικοί της Εποχής του Σιδήρου, συνέδεσαν και πάλι τον κόσμο της Μεσογείου έπειτα από αιώνες κατάρρευσης.
Κάτω από τα σμαραγδένια νερά της ακτής Καρμήλ στο Ισραήλ, μια ξεχωριστή ανακάλυψη, ξαναγράφει όσα ήταν γνωστά για τη ναυτιλία της Εποχής του Σιδήρου.
Ενάλιοι αρχαιολόγοι από το πανεπιστήμιο της Χάιφα και του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, ανακάλυψαν τα πρώτα φορτία πλοίων της Εποχής του Σιδήρου που έχουν βρεθεί ποτέ στο πλαίσιο ενός αρχαίου λιμανιού στην πόλη του Ισραήλ.
Τα ευρήματα, ανοιχτά του αρχαίου λιμανιού Τελ Ντορ, ρίχνουν φως στην αναβίωση και τη δραστηριότητα της ανατολικής Μεσογείου, αποκαλύπτοντας στοιχεία για το εμπόριο, τις αυτοκρατορίες και την καινοτομία πριν από σχεδόν 3.000 χρόνια.
Ένας χαμένος ναυτικός κόσμος
Για αιώνες οι ιστορικοί προσπαθούν να καταλάβουν πώς ανέκαμψε το εμπόριο μετά την κατάρρευση της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, γύρω στο 1.200 π.Χ., μια περίοδο αναταραχών, στην οποία παράκμασαν σημαντικοί πολιτισμοί και διασπάστηκαν τα εμπορικά δίκτυα της Μεσογείου.
Σήμερα, τα βυθισμένα φορτία στο Ντορ, προσφέρουν σπάνια και πραγματικά στοιχεία που αποδεικνύουν ότι, η θάλασσα δραστηριοποιήθηκε ξανά, με εμπόρους, ναυτικούς και εξερευνητές στη διάρκεια της Εποχής του Σιδήρου (περ. 1200–550 π.Χ.).
«Είναι το κομμάτι που έλειπε για να κατανοήσουμε τη διασύνδεση της Εποχής του Σιδήρου» εξήγησε ο επικεφαλής των ερευνών Assaf Yasur-Landau, από το πανεπιστήμιο της Χάιφα. «Μέχρι σήμερα, είχαμε ανακαλύψει εισηγμένα τεχνουργήματα από χερσαία σημεία – ποτέ από τα πλοία που τα μετέφεραν. Τα ναυάγια ολοκληρώνουν τον κύκλο της ιστορίας» πρόσθεσε.
Οι ανακαλύψεις πραγματοποιήθηκαν από το 2023 έως το 2024, στη διάρκεια ενάλιων ανασκαφών στη λιμνοθάλασσα του Ντορ, στην Tantura.
Το λιμάνι του Ντορ, ήταν ένα φυσικό λιμάνι, προστατευμένο από τρία νησάκια που άλλοτε προσέφεραν ασφαλές απάγκιο στα αρχαία πλοία. Η Tantura ήταν ένα παλαιστινιακό αραβικό ψαροχώρι που βρισκόταν 8 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Zikhron Ya’akov στη μεσογειακή ακτή της Παλαιστίνης. Κοντά στο χωριό βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας φοινικικής πόλης Dor.
Το χωριό βρισκόταν σε έναν χαμηλό λόφο που έβλεπε την ακτογραμμή δύο μικρών κόλπων.
Οι αρχαιολόγοι, με τη χρήση χαρτογράφησης 3D ευθυγραμμισμένης με GPS και ακριβή βυθοκόρηση, ταυτοποίησαν τρία ξεχωριστά φορτία πλοίων – κάθε ένα από διαφορετικό αιώνα της Εποχής του Σιδήρου που διατηρούταν κάτω από μέτρα άμμου και ιλύος.
Τρία ναυάγια, τρεις εποχές του εμπορίου
Dor M: Η απαρχή της ανάκαμψης (11ος αιώνας π.Χ.)
Το παλαιότερο φορτίο, το Dor M, χρονολογείται στον 11ο αιώνα π.Χ., όταν η Μεσόγειος ξεκίνησε να ξαναχτίζεται μετά το χάος της κατάρρευσης της Εποχής του Χαλκού.
Οι αρχαιολόγοι έφεραν στο φως σπάνια αποθηκευτικά αγγεία της Εποχής του Σιδήρου Ι, του ρυθμού που έχει ανακαλυφθεί σε Αίγυπτο, Κύπρο και Λίβανο, μαζί με μια πέτρινη άγκυρα που έχει χαραγμένα Κυπριό – Μινωικά συμβολικά σημεία – το σύστημα γραφής της Κύπρου εκείνη την εποχή.
Τα στοιχεία μαρτυρούν ένα ενεργό δίκτυο πρώιμων θαλασσοπόρων που συνέδεαν την πόλη – κράτος του Ντορ με την Αίγυπτο και την Κύπρο.
Το εύρημα παραπέμπει στην «Αναφορά του Ουενάμου» – το αρχαίο αιγυπτιακό κείμενο που χρονολογείται περίπου τον 11ο αιώνα π.Χ. και περιγράφει τα ταξίδια του αξιωματούχου Ουενάμου, ο οποίος αναφέρεται σε μια αποστολή για να εξασφαλίσει ξυλεία από τον Λίβανο για να κατασκευαστούν πλοία για τον ναό του θεού Άμμωνα, που προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για την κοινωνία και τη διοίκηση της Αιγύπτου εκείνης της εποχής.
«Το Dor M ενσαρκώνει την αναγέννηση του εμπορίου μεγάλων αποστάσεων», εξήγησε ο Yasur-Landau. «Αποκαλύπτει πως, έναν αιώνα μετά την κατάρρευση της προηγούμενης εποχής, οι άνθρωποι επέστρεψαν στη θάλασσα, ξαναδημιουργώντας τα δίκτυά τους σ’ όλη την Μεσόγειο».
Dor L1: Το εμπόριο στη διακυβέρνηση των Ισραηλιτών (9ος – 8ος αιώνας π.Χ.)
Το δεύτερο ναυάγιο, το Dor L1, ανάγεται στα τέλη του ένατου ή τις αρχές του όγδοου αιώνα π.Χ., όταν το Ντορ είχε περιέλθει στον έλεγχο του Βασιλείου του Ισραήλ.
Το φορτίο του περιείχε αποθηκευτικά αγγεία φοινικικού ρυθμού και απλά σκεύη της γαλέρας, τα καθημερινά κεραμικά που χρησιμοποιούσαν οι ναυτικοί. Μερικά από τα σκεύη είχαν διορθωτικές οπές – υπενθυμίζοντας πως ακόμη και στην αρχαιότητα, οι ναυτικοί διόρθωναν και ξαναχρησιμοποιούσαν τα αντικείμενά τους.
Σε αντιδιαστολή με το προηγούμενο φορτίο του Dor M, το Dor L1 μαρτυρά λιγότερες διεθνείς εισαγωγές, υποδηλώνοντας περιορισμένες ναυτικές ανταλλαγές.
«Ήταν περισσότερο τοπικό εμπορικό σύστημα», σημειώνει ο Yasur-Landau. «Πιθανόν το φορτίο να μεταφερόταν σε τοπικά λιμάνια και όχι σε μακρινές αυτοκρατορίες».
Ωστόσο, η παρουσία ακέραιων αποθηκευτικών αγγείων και μιας πέτρινης άγκυρας με μια τρύπα, μαρτυρά πως ήταν ένα πραγματικό ναυάγιο, όχι χαλάσματα. Μπορεί το πλοίο να βυθίστηκε αθόρυβα αφού ολοκλήρωσε τις παράκτιες εμπορικές του διαδρομές.
Dor L2: Σίδηρος και Αυτοκρατορίες (7ος – 6ος αιώνας π.Χ.)
Το νεότερο από τα τρία φορτία, το Dor L2, ανάγεται στα τέλη του 7ου ή τις αρχές του 6του αιώνα π.Χ., την περίοδο της αυτοκρατορικής εξουσίας. Το Ντορ, ακόμη και στη διάρκεια της διακυβέρνησης των Φοινίκων ευημερούσε ως μια πόλη – λιμάνι μέσα στις αυτοκρατορίες της Ασσυρίας και της Βαβυλώνας.
Το φορτίο του L2 περιείχε αμφορείς κυπριακού ρυθμού με λαβές – αγγεία για την μεταφορά αγαθών όπως ήταν το κρασί, το λάδι και το κεχριμπάρι – και εννιά παράγωγα σιδήρου που ζύγιζαν δέκα κιλά το κάθε ένα.
Ήταν ημί-επεξεργασμένα κομμάτια χυτού σιδήρου – μια πρώτη ύλη που σπάνια έχει ανακαλυφθεί σε φορτία πλοίων της συγκεκριμένης περιόδου.
«Είναι μια από τις πρώτες γνωστές μεταφορές σιδήρου δια θαλάσσης», εξήγησε ο Yasur-Landau. «Αποκαλύπτει πως, μέχρι τον 7ο αιώνα π.Χ., το εμπορικό δίκτυο της Μεσογείου δεν είχε απλώς ανακάμψει, αλλά ευημερούσε, μεταφέροντας βιομηχανικά υλικά».
Στο φορτίο ανακαλύφθηκαν ακόμη εξωτικές ηφαιστειακές πέτρες και πέτρες με χαλαζία που χρησιμοποιούνταν ως έρμα, με προέλευση πέρα από την ακτή του Ισραήλ, κάτι που μαρτυρά ότι το πλοίο, πριν βυθιστεί στον ασφαλή κόλπο του Ντορ, είχε ταξιδέψει στην ευρύτερη Μεσόγειο.
Ένα ξεχασμένο λιμάνι ξαναγεννιέται
Πριν τα λιμάνια του βυθιστούν κάτω από τη θάλασσα, τα πλοία του Ντορ προστατευόταν από πέτρινες προκυμαίες και έναν κυματοθραύστη.
Υποθαλάσσια χαρτογράφηση, έδειξε πως, μεγάλο μέρος της δομής αυτής εξακολουθεί να βρίσκεται κάτω από το νερό και διατηρείται για αιώνες κάτω απ’ την άμμο.
«Το Ντορ είναι μοναδικό», εξήγησε ο δεύτερος επικεφαλής, Thomas E. Levy απ’ το πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο. «Είναι ένα απ’ τα ελάχιστα μέρη όπου εντοπίζουμε αδιάλειπτη ναυτική δραστηριότητα από τον 11ο έως τον 6ο αιώνα π.Χ. Οι ανακαλύψεις αυτές μαρτυρούν την αντοχή και την προσαρμοστικότητα του αρχαίου ναυτικού κόσμου».
Η θάλασσα αποκαλύπτει τα μυστικά της
Σ’ ολόκληρη την Μεσόγειο, είναι γνωστά μόλις περίπου δώδεκα ναυάγια της Εποχής του Σιδήρου. Μόνο τα τρία από τη λιμνοθάλασσα του Ντορ, αποτελούν το υποθαλάσσιο ρεκόρ του Ισραήλ για την περίοδο αυτή και καλύπτουν ένα σημαντικό χάσμα στην ιστορία του αρχαίου εμπορίου.
Τώρα κάθε αγγείο, αμφορέας και άγκυρα, εξετάζεται προσεκτικά, με προηγμένες αναλύσεις ιζημάτων και ισοτόπων, για ν’ αποκαλυφθεί η προέλευση του περιεχομένου και των υλικών τους.
Οι ανασκαφές θα συνεχιστούν σε μελλοντικές περιόδους, ενώ οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι εξακολουθούν να υπάρχουν τμήματα των ξύλινων καρίνων κάτω από την ιλύ (λάσπη ή υγρά απόβλητ) που περιμένουν να έρθουν στο φως.
Για τους ερευνητές, η λιμνοθάλασσα Ντορ, είναι παραπάνω από ένας χώρος ανασκαφών. Είναι ένας διάλογος με το παρελθόν, μια ευκαιρία ν’ ακουστούν τα μυστικά των ανθρώπων που ένωσαν τις ηπείρους πολύ πριν από τη σύγχρονη ναυσιπλοΐα.
«Κάθε φορά που έρχεται στο φως ένα ναυάγιο. Νιώθουμε πως συναντάμε έναν ναυτικό που έζησε πριν από 2.800 χρόνια και μας θυμίζει πως η θάλασσα ποτέ δεν ξεχνάει» κατέληξε ο Yasur-Landau
