Σχεδόν 64 εκατομμύρια ψηφοφόροι (εκ των οποίων τα 3,2 εκατομμύρια είναι μετανάστες στο εξωτερικό) συμμετέχουν στις προεδρικές εκλογές της Κυριακής, στην Τουρκία, για να εκλέξουν το νέο πρόεδρο της χώρας, με τον σημερινό, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, να αντιμετωπίζει την πιο σκληρή πρόκληση των τελευταίων 20 χρόνων, στη διάρκεια των οποίων έχει στα χέρια του τις τύχες του Τουρκικού Λαού.
Του Θοδωρή Γ. Κανέλλου
Ο άνθρωπος που επί 20 χρόνια εμπνέει τα ευρύτατα λαϊκά στρώματα των Τούρκων και εκλέγεται στην ηγεσία της χώρας είτε ως πρωθυπουργός είτε ως πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας, βλέπει πια το τέλος της πολιτικής του καριέρας να πλησιάζει και ελπίζει να το σπρώξει ακόμα πέντε χρόνια πίσω, κερδίζοντας και αυτές τις προεδρικές εκλογές. Και η μάχη που δίνει είναι αδυσώπητη, όπως είναι και για όλους τους υποψήφιους.
Η τρίτη υποψηφιότητα του Ερντογάν
Είναι η τρίτη φορά που Ερντογάν είναι υποψήφιος πρόεδρος και αυτό κανονικά δεν επιτρέπεται, αλλά ο ίδιος έχει βρει τον τρόπο να το ξεπεράσει. Υποστηρίζει ότι έχει μία μόνο θητεία, μετά την συνταγματική αναθεώρηση του 2017, η οποία επιβάλλει τις δύο προεδρικές θητείες και απαγορεύει την τρίτη. Εκτός από αυτή την παραβίαση της νομοθεσίας, οι επικριτές του τον κατηγορούν ότι δεν έχει ούτε καν τα τυπικά προσόντα που προβλέπει για τον πρόεδρο της χώρας η τροποποίηση του Συντάγματος. Ότι δεν έχει πτυχίο Ανώτατης Σχολής. Υπάρχει όμως ένα πτυχίο του αναρτημένο στην ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου του Μαρμαρά, που δίνει πτυχία online.
Για πρώτη φορά ο Ερντογάν εξελέγη πρωθυπουργός το 2003 ως το 2014. Διετέλεσε δήμαρχος Κωνσταντινούπολης από το 1994 ως το 1998. Έλυσε τότε βασικά ζητήματα της πόλης, όπως η ύδρευση, τα σκουπίδια και η μόλυνση του περιβάλλοντος. Έφτιαξε δίκτυο ύδρευσης με εκατοντάδες χιλιόμετρα νέων αγωγών, έφτιαξε εργοστάσια ανακύκλωσης σκουπιδιών και έλυσε το κυκλοφοριακό και την μόλυνση του περιβάλλοντος, οργανώνοντας μια θεαματική στροφή στη χρήση φυσικού αερίου, αλλά και με την κατασκευή γεφυρών, αυτοκινητοδρόμων, και περιφερειακών λεωφόρων. Το 1997 φυλακίστηκε για 4 μήνες επειδή παραποίησε τους στίχους ενός ποιήματος, στο οποίο έβαλε στίχους που δεν υπήρχαν. «Τα τεμένη έγιναν στρατώνες μας, οι τρούλοι τους τα κράνη μας και οι μιναρέδες ξιφολόγχες μας», είχε πει τότε. Αλλά τότε το πολίτευμα ήταν αυστηρά κοσμικό και αυτό θεωρήθηκε στροφή προς το Ισλάμ.
Το πολιτικό Ισλάμ
Ως πολιτικός ηγέτης άλλαξε σταδιακά τον χαρακτήρα του πολιτεύματος της Τουρκίας, την οποία μετέτρεψε σε μία μάλλον συντηρητική μουσουλμανική χώρα. Το 2001 ίδρυσε το σημερινό κυβερνών, Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Είναι οπαδός του λεγόμενου πολιτικού Ισλάμ και ο ίδιος αυτοπροσδιορίζεται ως συντηρητικός δημοκράτης. Νομιμοποίησε την χρήση της μαντήλας από τις γυναίκες. Η άνοδός του στην εξουσία αρχικά δημιούργησε την ελπίδα ότι θα κάνει την Τουρκία, γέφυρα ανάμεσα στην Δύση και στο Ισλάμ.
Με την πάροδο των χρόνων προχώρησε σε εκκαθαρίσεις των πολιτικών του αντιπάλων (δίκες Εργκένεκον και Μπαλιόζ) επέβαλε λογοκρισία στα Μέσα Ενημέρωσης και αυστηρούς περιορισμούς στη χρήση και στη λειτουργία των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης. Αυτά απομάκρυνε την Τουρκία από την προσέγγισή της με την ΕΕ, την οποία προσέγγιση ο ίδιος σχεδίασε και αναζωπύρωσε. Οργάνωσε εκεχειρία με τον Κόμμα Κούρδων Εργατών (PΚΚ), η οποία έσπασε το 2015. Έκτοτε ο Ερντογάν είναι απηνής διώκτης των Κούρδων, σε παγκόσμιο επίπεδο μάλιστα, έχοντας καταφέρει να θεωρείται το ΡΚΚ ως τρομοκρατική οργάνωση.
Ακολουθεί μια νεο-οθωμανική εξωτερική πολιτική, κάτι που τον έχει εμπλέξει στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας, εναντίον των αντιπολιτευόμενων Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων, στις οποίες συμμετέχουν οι Κούρδοι της Συρίας. Επέζησε του πραξικοπήματος που εκδηλώθηκε εναντίον του το 2016, το οποίο απέδωσε στον άλλοτε φίλο του, Φετουλάχ Γκιουλέν, οποίος έκτοτε έγινε μισητός εχθρός του και φυσικά εχθρός της Τουρκίας.
Η οικονομία
Στην οικονομία, ο Ερντογάν σταδιακά μείωσε την ανεξαρτησία της Κεντρικής τράπεζας, επιβάλλοντας μια αυστηρά ορθόδοξη νομισματική πολιτική, με αποτέλεσμα σήμερα ο πληθωρισμός να είναι στο ζενίθ και πολιτικοί του αντίπαλοι να τον κατηγορούν για την ακρίβεια που μαστίζει την χώρα. Η εικόνα του αμαυρώθηκε πάρα πολύ, μετά τους φονικούς σεισμούς του Φεβρουαρίου στην Τουρκία, όταν θεωρήθηκε υπεύθυνος για την διευκόλυνση εργολάβων φίλων του να κτίσουν πάμπολλες πολυκατοικίες, παρακάμπτοντας τον αντισεισμικό κανονισμό. Γκρεμίστηκαν όλες. Στη συνέχεια κατηγορήθηκε και για την αργή παρέμβαση των κρατικών υπηρεσιών στην ανακούφιση των σεισμοπαθών.
Ο πληθωρισμός και η νομισματική πολιτική την οποία επιβάλλει στην Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας έχουν διογκώσει την λαϊκή δυσαρέσκεια για την ακρίβεια και την απαρέσκεια των αγορών, οι οποίες, σχεδόν εκτοξεύτηκαν, με την παραίτηση του Μουχαρέμ Ιντζέ από την προεδρική κούρσα. Οι καταρρεύσεις εκατοντάδων κτιρίων, με 50.000 νεκρούς, αποκάλυψαν ότι ο Ερντογάν επέτρεψε σε φίλους του εργολάβους να κτίζουν μαζικά, χωρίς να τηρούν τις αντισεισμικές προδιαγραφές, ενώ η καθυστερημένη αντίδραση τους κράτους στην ανακούφιση των σεισμοπαθών εκτόξευσε την λαϊκή οργή.
Το διακύβευμα
Χωρίς αμφιβολία, οι εκλογές της Κυριακής θα καθορίσουν την μελλοντική πορεία μιας χώρας που είναι μία εκ των 20 μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου και μέλος του ΝΑΤΟ, ένα μέλος το οποίο όμως τελευταία αλληθωρίζει όλο και περισσότερο προς την Μόσχα.
Οι αναλυτές θεωρούν τον Ερντογάν από εκείνους τους πολιτικούς που ανήλθαν στην εξουσία με εκλογές και την χρησιμοποίησαν στην συνέχεια για να διαβρώσουν την Δημοκρατία. Το χειρότερο για τον Ερντογάν είναι ότι αυτή την άποψη έχουν και οι νέοι στην Τουρκία. Για αυτό και δηλώνουν ότι θέλουν αλλαγή. «Αν ο Ερντογάν πέσει με εκλογές οι άνθρωποι θα αναθαρρήσουν ότι ο αυταρχισμός μπορεί να ανατραπεί», δήλωσε η Γκιονούλ Τολ, διευθύντρια του Προγράμματος Τουρκίας, στο Ινστιτούτου Μέσης Ανατολής στην Ουάσινγκτον. Η αναπληρωτής πρόεδρος του αντιπολιτευόμενου Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος, η Γκοκτσέ Γκοτσέν, δήλωσε ότι αν το κόμμα της κερδίσει «θα εστιάσουμε στην οικοδόμηση μια πλουραλιστικής δημοκρατίας. Θα θέσουμε τέλος στην αυταρχική διακυβέρνηση και θα υιοθετήσουμε ολοκληρωμένα μέτρα, για να μην προκύψει άλλη φορά, αυταρχικό καθεστώς», είπε.
Ακόμα και η γεωπολιτική θέση της Τουρκίας μπορεί να μετατοπιστεί. Η φιλορωσική πολιτική του Ερντογάν και οι αντιρρήσεις του στην επέκταση του ΝΑΤΟ έχουν προκαλέσει δυσαρέσκειες στην συμμαχική Δύση. Η αρχική του λάμψη (από την ανοικοδόμηση της χώρας και την ευμάρεια που έφερε στις πλατιές μάζες, η οποία ευμάρεια παλιότερα ήταν χαρακτηριστικό μόνο των στρατιωτικών και των μεγάλων επιχειρηματιών) έχει πια ξεθωριάσει. Πάντως μέχρι στιγμής η πορεία του στηρίζεται στην ψήφο των φτωχότερων και θρησκευτικά πιο συντηρητικών ψηφοφόρων, οι οποίοι είδαν λεφτά στην τσέπη τους, δουλεύοντας στα φαραωνικά έργα που έκανε. Τώρα, μετά από 20 χρόνια και χωρίς λεφτά,, όλα αυτά έχουν, σταδιακά, από το 2013, αλλάξει.
Ωστόσο ο πρόεδρος της Τουρκίας παραμένει ικανός πολιτικός, και με απήχηση. Είναι ευφραδής και έχει μέχρι τώρα κατορθώσει να παραμερίσει όποιον πολιτικό στέκεται απέναντί του. Οι εκκαθαρίσεις που έκανε σε όλον τον Δημόσιο τομέα και βασικά στις Ένοπλες Δυνάμεις και στην Δικαιοσύνη το 2016, μετά το πραξικόπημα έχουν μείνει στην ιστορία. Σήμερα η Τουρκία είναι από τις χώρες με τους πιο πολλούς φυλακισμένους δημοσιογράφους.
Ο σοσιαλδημοκράτης Κιλιτσντάρογλου
Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου 74 ετών, είναι βασικός αντίπαλος του Ερντογάν στις επικείμενες προεδρικές εκλογές. Ήπιος χαρακτήρας, μάλλον γλυκομίλητος και βιβλιομανής, μπορεί να «παίζει τα ρέστα του» σε αυτές τις εκλογές. Υπό την ηγεσία του, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα, το CHP, που είναι το μεγαλύτερο κόμμα της αντιπολίτευσης έχει υποστεί μια σειρά από συνεχείς εκλογικές ήττες. Αλλά αυτή τη φορά, τα πράγματα θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά, καθώς ο Κιλιτσντάρογλου κατεβαίνει ως υποψήφιος έξι κομμάτων της αντιπολίτευσης, με βασικό το δικό του, κεντροαριστερό κόμμα, καθώς και το εθνικιστικό Καλό Κόμμα της Ακσενέρ. Στον συνασπισμό, συμμετέχουν ακόμα τέσσερά μικρότερα κόμματα, δύο εκ των οποίων είναι πρώην σύμμαχοι του Ερντογάν.
Πριν να μπει στην πολιτική, ο Κιλιτσντάρογλου ήταν δημόσιος υπάλληλος και υπηρέτησε ως Γενικός Διευθυντής του Ιντιτούτου Κοινωνικών Ασφαλίσεων της Τουρκίας (SSK) από το 1992 έως το 1996 και ξανά από το 1997 έως το 1999. Εξελέγη βουλευτής στις γενικές εκλογές του 2002 και έγινε βουλευτής του CHP και επικεφαλής της κοινοβουλευτικής του ομάδας. Στις δημοτικές εκλογές του 2009, προτάθηκε ως υποψήφιος του CHP για δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, αλλά έχασε έναντι του υποψηφίου του κυβερνώντος κόμματος του Ερντογάν, του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Εξελέγη αντιπρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς στις 31 Αυγούστου 2012.
Μετά την παραίτηση του Deniz Baykal από την ηγεσία του CHP, ο Κιλιτσντάρογλου εξελέγη ομόφωνα νέος αρχηγός του κόμματος. Όλοι τότε πίστεψαν ότι θα δώσει νέα πνοή στο CHP. Πράγμα το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα της Τουρκίας, είδε μια αύξηση στα ποσοστά του, αλλά ποτέ δεν μπόρεσε να εκθρονίσει από την πρώτη θέση του το κυβερνών AKP. Μέχρι σήμερα.
Ως αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, η στρατηγική του Κιλιτσντάρογλου ήταν να δημιουργήσει μεγάλες συμμαχίες, με άλλα κόμματα. Η μεγαλύτερη είναι η σημερινή, ο συνασπισμός της Εθνικής Συμμαχίας, η οποία έχει πετύχει κάποιες νίκες (πιστώνονται στο CHP) στις δημοτικές εκλογές του 2019.
Οι υποσχέσεις του Κιλιτσντάρογλου
Δεν είναι η ευρεία συμμαχία που έχει συστήσει ο Κιλιτσντάρογλου, το στοιχείο που θα του φέρει την νίκη. Η ανατροπή ενός κατεστημένου 2ο ετών δεν μπορεί παρά να είναι πολυπαραγοντική. Ο Κιλιτσντάρογλου ευνοείται από την αποχώρηση του Μουχαρέμ Ιντζέ, από την σφοδρή επιθυμία αλλαγής που θέλει η νεολαία, από την οικονομική κρίση, από την δυσαρέσκεια των γυναικών για την πολιτική του Ερντογάν απέναντι στην θέση της γυναίκας στην κοινωνία και γενικώς από όλες τις αξίες που υπερασπίστηκε ο σημερινός πρόεδρος πριν από 20 χρόνια, αλλά σήμερα τις έχει θάψει.
Ο Κιλιτσντάρογλου έχει πιάσει τον σφυγμό της κοινωνίας και κινείται στον ρυθμό της. Έχει επίσης «πιάσει» και την δυσαρέσκεια των συμμάχων της Τουρκίας. Και υπόσχεται αυτά που θέλουν να ακούσουν όλοι. Και η τουρκική κοινωνία και οι διεθνείς εταίροι. Υπόσχεται τον διορισμό ανεξάρτητου διοικητή στην Κεντρική Τράπεζα της χώρας, θεωρεί ότι το άλμα στο Χρηματιστήριο οφείλεται στην πεποίθηση των αγορών ότι με την νίκη του θα αλλάξει και η οικονομική πολιτική της Τουρκίας και επιδιώκει λεπτές ισορροπίες ανάμεσα στην Ρωσία και στην Δύση, καθώς αναγνωρίζει ότι η διφορούμενη εξωτερική πολιτική του Ερντογάν στην υπόθεση της Ουκρανίας έχει και θετικά στοιχεία για την Τουρκία.
Ο τρίτος υποψήφιος
Η Προγονική Συμμαχία (Συμμαχία ΑΤΑ ή Συμμαχία των Προγόνων) είναι ένας νεόκοπος συνασπισμός κομμάτων που ιδρύθηκε μόλις στις 11 Μαρτίου του 2023. Περιλαμβάνει το δεξιό ακροδεξιό Κόμμα της Νίκης, το Κόμμα Δικαιοσύνης, το Κόμμα Η Χώρα Μου και το Κόμμα Τουρκικής Συμμαχίας. Ο υποψήφιος του συνδυασμού, Σινάν Ογκάν είναι πρώην βουλευτής με το Κόμμα Εθνικιστικού Κινήματος. Όταν ανακοινώθηκε ότι θα είναι αυτός υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές, από τον συνασπισμό αποχώρησε ένα μικρό κόμμα το Κόμμα της Αλήθειας το οποίο ως τότε ήταν μέρος της Συμμαχίας ΑΤΑ.
Το εκλογικό σύστημα
Ο Πρόεδρος της Τουρκίας εκλέγεται απευθείας από τον Λαό, με άμεση ψηφοφορία και για να εκλεγεί πρέπει να συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία (άνω του 50%). Αν δεν το πετύχει αυτό ένας υποψήφιος τότε οι εκλογές επαναλαμβάνονται (δεύτερος γύρος) μεταξύ των δύο υποψηφίων με τις περισσότερες ψήφους από τον πρώτο γύρο. Ο νικητής ανακηρύσσεται νέος πρόεδρος.
Οι πρώτες άμεσες εκλογές για την τουρκική προεδρία διεξήχθησαν το 2014, με συνταγματική μεταρρύθμιση που πέτυχε ο Ερντογάν, διοργανώνοντας δημοψήφισμα το 2007. Με το δημοψήφισμα καταργήθηκε το προηγούμενο σύστημα βάσει του οποίου ο αρχηγός του κράτους εκλεγόταν από την Βουλή.
Η θητεία και οι περιορισμοί
Ο Πρόεδρος της Τουρκίας υπόκειται σε περιορισμούς. Η θητεία του είναι πενταετής και μπορεί να επαναληφθεί μόνο μία φορά (δύο πενταετίες). Άρα μόνο δύο φορές μπορεί να υπηρετήσει ένας πολιτικός ως πρόεδρος. Ωστόσο, αν πραγματοποιηθούν πρόωρες εκλογές πριν από το τέλος της δεύτερης θητείας, τότε επιτρέπεται και τρίτη θητεία. Πρόωρες εκλογές μπορούν να διεξαχθούν είτε με τη σύμφωνη γνώμη του 60% των βουλευτών στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας είτε με εντολή προεδρικού διατάγματος. Ωστόσο, μόνον οι πρόωρες εκλογές με τη συγκατάθεση της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης κατά τη διάρκεια της δεύτερης θητείας ενός προέδρου μπορούν να επιτρέψουν στον πρόεδρο να υπηρετήσει μια τρίτη θητεία.
Οι υποψήφιοι πρόεδροι πρέπει να είναι τουλάχιστον 40 ετών και να έχουν ολοκληρώσει την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οποιοδήποτε πολιτικό κόμμα έχει εξασφαλίσει το 5% των ψήφων στις προηγούμενες βουλευτικές εκλογές μπορεί να προτείνει έναν υποψήφιο. Τα κόμματα που δεν έχουν πιάσει αυτό το όριο μπορούν να σχηματίσουν συμμαχίες και να υποβάλουν κοινούς υποψηφίους, εφόσον το συνολικό τους ποσοστό ψήφου υπερβαίνει το 5%. Ανεξάρτητοι μπορούν να είναι υποψήφιοι εάν συγκεντρώσουν 100.000 υπογραφές από το εκλογικό σώμα.
