Το bullying στον φυσικό και τον διαδικτυακό κόσμο δεν σταματά με τη λήξη της σχολικής χρονιάς.
Της Αλεξίας Σβώλου
Όπως εξηγεί η Άρτεμις Τσίτσικα, αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής, ΕΚΠΑ Επιστ. Υπεύθυνος Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους Π.Ο.Υ. ΕΚΠΑ & Προγραμμάτων Κατάρτισης του Υπουργείου Υγείας και Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής, η έρευνα «Τι συμβαίνει στην εφηβεία» της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ έδειξε διπλασιασμό στα ποσοστά διαδικτυακής βίας έως 50% έναντι του 20% στην προ covid εποχή, στην πατρίδα μας και είναι πλέον ξεκάθαρο ότι ο εκφοβισμός αποτελεί ένα μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα Που σίγουρα δεν αντιμετωπίζεται όταν ο περίγυρος και οι εκπαιδευτικοί των σχολείων όπου συμβαίνουν τα περιστατικά προσπαθούν να τα κρύψουν κάτω απ’το χαλί.
Τα ευρήματα από την πρόσφατη μελέτη έδειξαν επίσης και αύξηση της ενδοοικογενειακής, λεκτικής και σωματικής βίας καθώς και της παραμέλησης. Τα παιδιά και οι έφηβοι δέχονται ποικιλία ερεθισμάτων μέσω των κοινωνικών δικτύων, τα οποία δεν είναι κατάλληλα για την ηλικία τους και λόγω επαναληψιμότητας απενοχοποιούνται. Βίαιες συμπεριφορές, λεκτικές επιθέσεις, σεξουαλικές παρεκτροπές και σοκαριστικά γεγονότα αρχικά προκαλούν έκπληξη και τραύμα. Ωστόσο, σταδιακά προκύπτει εξοικείωση με τη βία και οι εικόνες αυτές δεν προκαλούν πλέον εντύπωση.
Ως αποτέλεσμα τα παιδιά που εκτίθενται σε βία συμπεριφέρονται με ανάλογο τρόπο, ιδιαίτερα εάν υπάρχει έλλειμμα επικοινωνίας μεταξύ των μελών της οικογένειας. Επιπλέον, στην εφηβεία, η περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με την κριτική σκέψη, τη λογική και την λήψη αποφάσεων δεν έχει ακόμη πλήρως αναπτυχθεί, ενώ το κέντρο της παρόρμησης, του συναισθήματος και της αυθόρμητης συμπεριφοράς είναι σε πλήρη ανάπτυξη.
Για αυτό και οι νέοι μπορεί να εκφράζονται ακραία, να ρισκάρουν ή να δρουν «χωρίς να σκέφτονται» ορισμένες φορές. Επίσης, λόγω της ανάγκης τους να αυτονομηθούν και να είναι αποδεκτοί από την ομάδα των συνομηλίκων, θέλουν να εντυπωσιάσουν και να μιμηθούν συμπεριφορές χωρίς να σκέφτονται τις συνέπειες.
Στην ψηφιακή ζωή η βία αφορά τον εκφοβισμό, τη χρήση προσωπικών δεδομένων και φωτογραφιών χωρίς άδεια και την αποπλάνηση με στόχο την εκμετάλλευση με διάφορους τρόπους. Τα αγόρια συνήθως εμπλέκονται σε πιο άμεσες μορφές βίας, όπως η σωματική και λεκτική βία, ενώ τα κορίτσια χρησιμοποιούν τον αποκλεισμό από την παρέα, τον στιγματισμό και τη συκοφαντία. Αυτές οι συμπεριφορές αποτελούν την «κορυφή ενός παγόβουνου» και οι αιτίες είναι πολυπαραγοντικές:
Εξαρτώνται από την κληρονομική προδιάθεση, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και το περιβάλλον (οικογενειακό, ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό), καθώς και δεδομένα σχετικά με οικονομικές ή άλλες κρίσεις που προκαλούν περιβαλλοντική αστάθεια. Το πώς κάθε παράγοντας συμβάλλει στην έκφραση βίας εξατομικεύεται για κάθε έναν από εμάς, δημιουργώντας ένα μοναδικό μίγμα. Οι νέοι είναι «άγραφο χαρτί» και οι συμπεριφορές τους εκφράζουν την κοινωνία στην οποία ζουν και αναπτύσσονται. Λόγω των αναπτυξιακών χαρακτηριστικών και περιβαλλοντικών παραγόντων της σύγχρονης πραγματικότητας, οι εκφράσεις βίας έχουν ιδιαίτερη ένταση και επηρεάζουν την παιδεία και την κουλτούρα τους.
Μια υποκατηγορία του εκφοβισμού θεωρείται κατά τους ειδικούς η ρητορική του μίσους που ωστόσο αφορά σταθερά, καθοριστικά και μόνιμα χαρακτηριστικά ατόμων ή ομάδας (εθνικότητα, φύλο, φυλή, θρησκεία, σεξουαλική έκφραση). Όταν γίνεται μέσω διαδικτύου μπορεί να λάβει μεγάλη έκταση και να είναι ιδιαίτερα σκληρή και απεχθής, δεδομένης της ανωνυμίας που επιτρέπει ευκολότερα την έκφραση της σκοτεινής πλευράς της ανθρώπινης φύσης.
Το φαινόμενο των challenges θανάτου και η σχέση τους με την απευαισθητοποίηση στην βία
Οτιδήποτε κάνει τη βία να φαίνεται δεδομένη, συνηθισμένη κι εντέλει αποδεκτή είναι κρίκος στη ίδια αλυσίδα κι ένας από αυτούς τους κρίκους είναι τα challenges θανάτου που στην πατρίδα μας «διακινούνται» κυρίως μέσω του εφηβικού social media «Tik Tok» και τον τελευταίο καιρό τα περιστατικά πληθαίνουν ανησυχητικά. Τι σκέφτεται όμως ένας έφηβος που αναζητά την επιβεβαίωση και τη συγκίνηση, παίρνοντας μέρος σε διαδικτυακά challenges;
«Το πνεύμα μου καταναλώνεται στην οθόνη, χάνεται η επαφή με το σώμα, βρίσκομαι σε μια μόνιμη μέθη, είμαι ένα ζόμπι» γράφει στον ψηφιακό «τοίχο» του ένας 15χρονος έφηβος. Μια 16χρονη κοπέλα αναφέρει «Δεν έχω λόγο ύπαρξης, ο υπολογιστής όμως μείωσε τις πιθανότητες να κάνω κακό στον εαυτό μου γιατί εκεί έχω κάτι να κάνω». Ακούγοντας τις μαρτυρίες των παιδιών η καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής ΕΚΠΑ, Άρτεμις Τσίτσικα εξηγεί ότι λόγω του αναπτυξιακού υποβάθρου της εφηβικής ηλικίας (προσκόλληση στον παρόντα χρόνο, αίσθημα «παντοδυναμίας» κ.α.) οι έφηβοι χαρακτηρίζονται διαχρονικά από ευαλωτότητα σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου.
Επιπλέον, το διαδίκτυο είναι μέσο που δημιουργεί συνθήκες ιδιαίτερης έκθεσης σε ερεθίσματα ακατάλληλα που λόγω της επανάληψής τους «απενοχοποιούνται» και τα παιδιά εξοικειώνονται σε αυτά. Όπως επισημαίνει η ειδικός η συμμετοχή τους σε επικίνδυνες διαδικτυακές προκλήσεις – challenges online – αποτελεί μία διέξοδο που ενισχύεται από το μιμητισμό της ηλικίας και δημιουργεί την ψευδαίσθηση ενός επιτεύγματος, μιας πράξης που δηλώνει έντονα την παρουσία τους και έναν τρόπο να «ξεχωρίσουν» – να τραβήξουν την προσοχή. Δεν αντιλαμβάνονται τους κινδύνους και τις συνέπειες στους ίδιους ή τους συνανθρώπους τους και πειραματίζονται ακραία – συχνά δε τα αποτελέσματα μπορεί να είναι δυσάρεστα ή και πολύ επιβλαβή.
Η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών και η περίοδος της πανδημίας με τα συνακόλουθα προβλήματα που προκάλεσαν στα ελληνικά νοικοκυριά, είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση των ακραίων συμπεριφορών στους εφήβους. Ο διαδικτυακός τζόγος, τα παιχνίδια αυτοτραυματισμού και οι εκφράσεις μίσους μέσω διαδικτύου ή διά ζώσης, είναι κάποια μόνο από τα «σημεία των καιρών».
Ορισμένοι έφηβοι προσπαθούν να προκαλέσουν στον εαυτό τους σωματικό πόνο προκειμένου να αποφύγουν την ψυχική οδύνη. Πολλές φορές το βλέπουν σαν μια διέξοδο όταν αισθάνονται θλιμμένοι ή βιώνουν υπερβολικό άγχος ή πίεση. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται τα πάντα και εμπνέονται όταν αισθάνονται τους γονείς τους αισιόδοξους και υποστηρικτικούς.
Είναι λοιπόν σημαντικό να διατηρείται το καλό κλίμα στην οικογένεια, παρά τις όποιες δυσκολίες. Οι έφηβοι έχουν ανάγκη να νιώθουν πως κάποια στιγμή θα ξεπεραστούν τα εμπόδια, αρκεί όλα τα μέλη της οικογένειας να είναι ενωμένα και να προσπαθούν για το κοινό καλό.
