Αρχαιολόγοι που πραγματοποιούν ανασκαφές στην αρχαία Ελληνική πόλη Αιγές στην Μαγνησία (σημερινή Μανίσα) της Μικράς Ασίας, στη σύγχρονη δυτική Τουρκία, έφεραν στο φως ένα εξαιρετικά καλά διατηρημένο, ηλιακό ρολόι, ηλικίας 2.200 ετών, αποκαλύπτοντας άνευ προηγουμένου στοιχεία για τη ναυτική κουλτούρα και τις πρακτικές καταγραφής του χρόνου στην Ελληνιστική εποχή.
Το εντυπωσιακό αυτό εύρημα, που βρέθηκε στο Βουλευτήριο (την αίθουσα του συμβουλίου της πόλης), αποτελεί ένα από τα μόλις δύο γνωστά παραδείγματα του είδους του, ενώ το άλλο έχει ανακαλυφθεί στο νησί Δήλος.
Η σπάνια αυτή ανακάλυψη ρίχνει φως στις προηγμένες επιστημονικές γνώσεις και την υψηλή καλλιτεχνική δεξιοτεχνία που χαρακτήριζαν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό στη διάρκεια της Ελληνιστικής περιόδου.
Στην επαρχία της Μανίσα (Μαγνησία), στον σημερινό δήμο Yunusemre, οι Αιγές ιδρύθηκαν τον όγδοο αιώνα π.Χ., από Αιολείς. Οι Αιγές άκμασαν για σχεδόν 2.700 χρόνια. Η πόλη, μία από τις δώδεκα αιολικές αποικίες της δυτικής Ανατολίας, βρισκόταν στις δύσβατες πλαγιές της περιοχής Γιουντντάγ, όπου το σκληρό τοπίο απαιτούσε από τους κατοίκους ευρηματικότητα αλλά και θεϊκή προστασία.
Αριστούργημα αρχαιοελληνικής τέχνης
Η εξαιρετική διατήρηση του ηλιακού ρολογιού ως ενός ενιαίου λίθινου κομματιού αντικατοπτρίζει τόσο την επιδεξιότητα των αρχαίων τεχνιτών όσο και τις ευνοϊκές αρχαιολογικές συνθήκες. Ο καθηγητής Yusuf Sezgin, επικεφαλής των ανασκαφών στις Αιγές και πρόεδρος του Τμήματος Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Manisa Celal Bayar, χαρακτήρισε το εύρημα «ιδιαίτερο» τόσο από αισθητικής όσο και από λειτουργικής άποψης, σύμφωνα με την εφημερίδα Haberler.
Το ηλιακό ρολόι βρέθηκε τοποθετημένο πάνω σε κιονόκρανο δωρικού ρυθμού και ανασηκωμένο από το έδαφος. Το πιο εντυπωσιακό του χαρακτηριστικό είναι ότι το εμπρόσθιο τμήμα αναπαριστά με λεπτομέρεια την πλώρη πλοίου, στολισμένη και στις δύο πλευρές με προστατευτικά «μάτια» – αρχαία σύμβολα που πίστευαν ότι απωθούν το κακό μάτι και εξασφαλίζουν ασφαλή πλεύση.
Από την πρόσοψη του ρολογιού προεξείχαν κάποτε χάλκινες ράβδοι, οι οποίες, με τη σκιά τους, όριζαν με ακρίβεια τις ώρες της ημέρας ανάλογα με τη θέση του ήλιου.
Επιστημονική πρωτοπορία και ναυτικός συμβολισμός
Πέρα από την απλή καταγραφή του χρόνου, το ηλιακό ρολόι ήταν ένα προηγμένο αστρονομικό όργανο που κατέγραφε και τις αλλαγές των εποχών. Η κεντρική του γραμμή, έδινε στους παρατηρητές τη δυνατότητα να παρακολουθούν σημαντικά αστρονομικά φαινόμενα, όπως το θερινό και το χειμερινό ηλιοστάσιο, αναδεικνύοντας τις προηγμένες μαθηματικές και παρατηρητικές δεξιότητες των αρχαίων Ελλήνων επιστημόνων. Αυτή η λειτουργία ήταν καθοριστική για τον αγροτικό προγραμματισμό αλλά και για θρησκευτικές τελετές συνδεδεμένες με τους εποχικούς κύκλους.
Η ναυτική εικονογραφία που είναι λαξευμένη στο ηλιακό ρολόι, αποκαλύπτει συναρπαστικά στοιχεία για την πολιτιστική ταυτότητα και τις διασυνδέσεις των Αιγών της Αιολίδας. Παρά το γεγονός ότι η πόλη βρισκόταν σε δύσβατη ορεινή περιοχή, όπου η γεωργία ήταν περιορισμένη, οι κάτοικοι της πόλης, διατηρούσαν ισχυρούς συμβολικούς δεσμούς με τη ναυτική κουλτούρα.
Ο καθηγητής Sezgin, σημείωσε πως, «η απεικόνιση του πλοίου, ρίχνει φως στους δεσμούς των Αιγών με τη θάλασσα και τον θαυμασμό τους για τη ναυτική κουλτούρα», υποδηλώνοντας ότι οι επιρροές των παράκτιων περιοχών είχαν διεισδύσει βαθιά στην ενδοχώρα της Ανατολίας.
Η αρχαία ελληνική επιστημονική κληρονομιά
Το ηλιακό ρολόι, είναι εξαιρετικά σπάνιο – με μόνο ένα παρόμοιό του, στο νησί της Δήλου, κάνοντας την ανακάλυψη ανεκτίμητη για την κατανόηση της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας και καλλιτεχνικές δεξιοτεχνία. Ο καθηγητής Sezgin, υπογράμμισε πως, «δεν έχουν συναντήσει άλλο δείγμα τόσο περίτεχνα φιλοτεχνημένο», τονίζοντας το επίπεδο της δεξιότητας που απαιτούσε η δημιουργία ενός τόσο ακριβούς, επιστημονικού οργάνου.
Το ηλιακό ρολόι, το οποίο πλέον εκτίθεται στο μουσείο της Μαγνησίας (Μανίσα), το οποίο εγκαινιάστηκε πρόσφατα, προστέθηκε δίπλα σε άλλες, σημαντικές ανακαλύψεις που πραγματοποιήθηκαν πριν από δεκαετίες στις Αιγές Αιολίδας.
Στην περιοχή, έχουν αποκαλυφθεί θέατρα, αγορές, αίθουσες συμβουλίων και ναοί αφιερωμένοι στην Αθηνά, τον Απόλλωνα και τη Δήμητρα, αναδεικνύοντας την ισορροπία ανάμεσα στην πολιτική διακυβέρνηση και τη θρησκευτική αφοσίωση που χαρακτήριζε τις αρχαίες ελληνικές πόλεις.
Η κεφαλή του ηλιακού ρολογιού λείπει από τις αρχικές μπρούτζινες ράβδους που θα στόλιζαν την πρόσοψη του ρολογιού. Φωτογραφία: DHA/ArkeolojiHaber
To ξεχωριστό τεχνούργημα, είναι απόδειξη της επιστημονικής προόδου του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, αναδεικνύοντας πως, οι κοινότητες συνδύαζαν τις πρακτικές ανάγκες καταγραφής του χρόνου με την καλλιτεχνική έκφραση και τον πολιτιστικό συμβολισμό.
Η διάσωση του ηλιακού ρολογιού, προσφέρει στους σύγχρονους ερευνητές και τους επισκέπτες, μια απτή σύνδεση με τα πνευματικά επιτεύγματα που έθεσαν τα θεμέλια της δυτικής επιστημονικής παράδοσης.
