Πώς μιλάμε στα παιδιά για τον θάνατο ανάλογα με την ηλικία τους – Τι χρειάζεται να ξέρουμε

Γράφει η Ανθούλα Φακούδη

Ψυχολόγος Ε.Κ.Π.Αθηνών

Med in Special & Inclusive Education, University of Bristol, UK

Οι απώλειες, μικρές και μεγάλες, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των παιδιών: από το παιχνίδι που σπάει, το κατοικίδιο που πεθαίνει μέχρι αγαπημένα πρόσωπα που λόγω ασθένειας βρίσκονται στο νοσοκομείο ή φεύγουν από το σπίτι. Δύσκολα ερωτήματα αναδύονται και συχνά οι μεγάλοι προσπερνάμε το πένθος των παιδιών. Σε περίπτωση απώλειας τα παιδιά χρειάζονται συναισθηματική στήριξη από την οικογένεια και το σχολείο. Η ικανότητα να πενθούμε είναι μια από τις πιο σημαντικές δεξιότητες της ζωής μας και χρειάζεται να δώσουμε στα παιδιά τη δυνατότητα να την αναπτύξουν όσο είναι μικρά και κατά προτίμηση προτού συμβεί κάτι επώδυνο στη ζωή τους.

Ο κάθε άνθρωπος πενθεί με διαφορετικό τρόπο ωστόσο υπάρχουν παράγοντες που επηρεάζουν το πένθος όπως το πολιτισμικό πλαίσιο, η προσωπικότητά μας, η στήριξη που έχουμε από το περιβάλλον μας, η σημασία του προσώπου που πέθανε στη ζωή μας καθώς και ο τρόπος με τον οποίο συνέβη ο θάνατος.

Οι έρευνες αναφορικά με το πώς αντιλαμβάνονται τα παιδιά τον θάνατο ποικίλουν καθώς η έννοια του θανάτου είναι πολυσύνθετη και κατακτάται σταδιακά. Παρακάτω παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο κατανοούν τα παιδιά τον θάνατο σύμφωνα με τα στάδια της γνωστικής ανάπτυξης τους.

Στο αισθησιοκινητικό στάδιο (0-2 ετών) το παιδί αν δεν βλέπει κάτι, δεν υπάρχει άρα γνωστικά δεν αντιλαμβάνεται την έννοια του θανάτου. Όμως, αντιλαμβάνεται την απώλεια και τότε εμφανίζει άγχος αποχωρισμού.

Στο προλογικό στάδιο (2-7 ετών) το παιδί αντιλαμβάνεται τον θάνατο ως προσωρινό και αναστρέψιμο. Πιστεύουν ότι αυτός που πέθανε, θα επιστρέψει και ότι εξακολουθεί να σκέφτεται, να ζει και να αισθάνεται εκεί που βρίσκεται.

Στην ηλικία των 7-11 ετών το παιδί συνειδητοποιεί ότι όλα τα έμβια όντα πεθαίνουν καθώς και το ότι ο θάνατος είναι μη αναστρέψιμος. Σε αυτό το στάδιο, δυσκολεύονται να δεχτούν ότι ο θάνατος μπορεί να συμβεί στα αγαπημένα τους πρόσωπα. Η εμπειρία της απώλειας μπορεί να δημιουργήσει συναισθήματα ενοχής, κάτι πολύ κοινό στα παιδιά, τα οποία θεωρούν πως κάτι έκαναν ή δεν έκαναν σωστά και αυτό οδήγησε στην απώλεια του αγαπημένου προσώπου. Σε αυτό το στάδιο το πένθος μπορεί να εκδηλωθεί με πτώση της σχολικής απόδοσης, μελαγχολία, ακόμα και απόσυρση. Μπορεί επιπρόσθετα να παρατηρηθεί δυσκολία συγκέντρωσης ή έντονες εκρήξεις θυμού τόσο στο σπίτι όσο και στο σχολείο.

Τέλος, μετά τα 11 έτη όπου αναπτύσσεται η αφηρημένη σκέψη τα παιδιά αντιλαμβάνονται την καθολικότητα του θανάτου σαν κομμάτι του κύκλου της ζωής. Οι έφηβοι αντιλαμβάνονται μεταφυσικές και συμβολικές ερμηνείες του θανάτου. Σε αυτή την περίοδο η απώλεια γεννάει θλίψη, θυμό και απογοήτευση. Οι έφηβοι μπορεί να νιώσουν ντροπή στο να εκδηλώσουν τα συναισθήματα τους προκειμένου να αποφύγουν να εκτεθούν. Περιμένουμε ότι κάποια μικρά πράγματα μπορεί να δημιουργήσουν έντονα ξεσπάσματα. Το κλειδί για το πένθος στην εφηβεία είναι να υπάρξει χώρος για μια νέα ανάσα, να βγουν από μέσα τους τα συναισθήματα προκειμένου να μην σωματοποιηθούν.

Τι χρειάζεται ένα παιδί που πενθεί;

Αρχικά, χρειάζεται να δώσουμε χώρο για να εκφράσει τα συναισθήματά του και να είμαστε πρόθυμοι να το ακούσουμε και να φροντίσουμε τις ανάγκες του. Δεύτερον, είναι σημαντικό να δώσουμε τη δυνατότητα να επεξεργαστεί τα συναισθήματά του μέσα από ζωγραφική, παιχνίδι, αφήγηση ιστοριών και άλλες δραστηριότητες που το βοηθούν να εκφραστεί. Είναι σημαντικό τα παιδιά να συνεχίσουν τις δραστηριότητες τους διότι έτσι τους παρέχουμε ένα διάλειμμα στον πόνο που βιώνουν.

Τι βοηθάει ένα παιδί να πενθήσει;

Πολλές φορές νομίζουμε ότι προφυλάσσουμε τα παιδιά με το να τους αποκρύψουμε την αλήθεια για την απώλεια ή με το να τους δώσουμε ψεύτικες πληροφορίες. Στην πραγματικότητα, η απόκρυψη της αλήθειας ή η παροχή ψεύτικων πληροφοριών, είναι αυτή που δημιουργεί πρόσθετα προβλήματα. Για τους παραπάνω λόγους χρειάζεται να:

 Είμαστε ειλικρινείς.

 Ενημερώνουμε το παιδί όσο πιο έγκαιρα γίνεται-αν το παιδί ακούσει φήμες ή μισόλογα κατασκευάζει ένα δικό του σενάριο που του δημιουργεί έντονο άγχος.

 Χρησιμοποιούμε λέξεις όπως «θάνατος», «πέθανε» φράσεις όπως «έφυγε» ή «κοιμήθηκε» δεν βοηθούν ένα παιδί να αντιληφθεί τη μονιμότητα μιας κατάστασης καθώς σε νηπιακή ηλικία το παιδί αντιλαμβάνεται το λόγο κυριολεκτικά.

 Παρέχουμε ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον για να μπορέσει να επεξεργαστεί τα συναισθήματά του. Αλλαγές ρουτίνας ή δραστηριοτήτων ή το να ζει χωρίς πρόγραμμα και όρια προκαλούν περαιτέρω ανασφάλεια και καθυστερούν την επεξεργασία των συναισθημάτων του.

 Σε περίπτωση που πρόκειται για θάνατο γονέα είναι σημαντικό να ενημερώσουμε το παιδί για το τι θα συμβεί στο μέλλον: τι πρόκειται να αλλάξει και τι θα μείνει σταθερό. Όλα αυτά θα καθησυχάσουν το παιδί και θα το απαλλάξουν από άγχη που δεν πρέπει να έχει.

 Εκφράζουμε τα συναισθήματά μας, την θλίψη μας αλλά χωρίς να κατακλυζόμαστε από αυτά. Εξηγούμε ότι τα δάκρυα κάνουν καλό και ότι μας βοηθούν να εκφράσουμε τη θλίψη μας. Δεν προσπαθούμε να κρύψουμε αυτό που νιώθουμε. Αυτό βοηθάει το παιδί να νιώσει ότι δεν είναι μόνο του και ότι μπορεί και εκείνο να έχει ανάλογα συναισθήματα.

 Δίνουμε τη δυνατότητα στο παιδί να επιλέξει με ποιο τρόπο θα αποχαιρετήσει το αγαπημένο του πρόσωπο- δεν αποφασίζουμε εμείς για αυτό.

 Είμαστε προετοιμασμένοι ότι η διάρκεια του πένθους παίρνει χρόνο μέχρι να ολοκληρωθεί. Αποφεύγουμε υποδείξεις για το πώς να αισθάνεται ή πώς να σκέφτεται.

Τι απαντάμε σε ένα παιδί που μας ρωτάει γιατί πεθαίνουμε

Η απάντηση «δεν ξέρουμε γιατί πεθαίνουμε, ξέρουμε όμως πως όλοι θα πεθάνουμε μια μέρα» καλύπτει ένα μέρος της απορίας των παιδιών. Σύμφωνα με την Dolto, αν πούμε ότι «πεθαίνουμε όταν εξαντλήσουμε αυτά που έχουμε έρθει να κάνουμε σε αυτόν τον κόσμο» αυτό ανακουφίζει τα παιδιά από το άγχος του θανάτου.

Είναι προτιμότερο να πάει ή όχι ένα παιδί στην κηδεία;

Από την ηλικία των 3 ετών και μετά δίνουμε στο παιδί την επιλογή αφού πρώτα του έχουμε εξηγήσει με λόγια κατανοητά για την ηλικία του τι ακριβώς γίνεται στην κηδεία. Δίνουμε την επιλογή σημαίνει ότι δεν καθοδηγούμε την απάντηση. Αν ένα παιδί δεν θέλει να παρευρεθεί του δίνουμε την επιλογή αν θέλει να φτιάξει κάτι για τον θανόντα (μια ζωγραφιά για παράδειγμα).

Αν ένα παιδί επιλέξει αφού έχει ενημερωθεί να παρευρεθεί σε μια κηδεία είναι σημαντικό να συνοδεύεται από κάποιον ενήλικο που αγαπά και εμπιστεύεται, έτσι ώστε να μπορεί να κάνει ερωτήσεις και να παίρνει απαντήσεις. Σε κάθε περίπτωση το κλειδί είναι να έχει προηγηθεί συζήτηση και ενημέρωση και να έχει δοθεί στο παιδί η ευκαιρία να μιλήσει για το πώς νιώθει και στη συνέχεια να ενημερωθεί για το τελετουργικό της κηδείας και να ερωτηθεί αν θέλει να είναι παρόν. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας είναι σημαντικό οι πενθούντες να ζητούν βοήθεια και να αντλούν δύναμη από το στενό τους περιβάλλον. Αν χρειάζονται περαιτέρω κατευθύνσεις αναφορικά με τη στήριξη των παιδιών ή των ίδιων μπορούν να απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό προκειμένου να μοιραστούν την απώλεια που βιώνουν.

Μοιράσου το:

σχολίασε κι εσύ