Στη νοτιοανατολική Τουρκία, αρχαιολόγοι έχουν φέρει στο φως έναν μέχρι πρότινος άγνωστο ρωμαϊκό οικισμό του 4ου αιώνα μ.Χ., έναν χώρο που, βάσει της θέσης και των χαρακτηριστικών του τοπίου, εντάσσεται στα εδάφη που καταλάμβαναν οι άνθρωποι της χαμένης πόλης της Αρσάμειας στον Ευφράτη.
Η Αρσάμεια (Arsameia), ήταν μια αρχαία πόλη του ελληνιστικού βασιλείου της Κομμαγηνής, στη σημερινή νοτιοανατολική Τουρκία. Βρίσκεται στην περιοχή Εσκί Κάχτα (Eski Kâhta), στην επαρχία Αντιγιαμάν (Πέρρη στα αρχαία Ελληνικά) , κοντά στον ποταμό Nυμφαίο (σημερινός Kahta Çayı).
Στο ορεινό έδαφος κοντά στο σημερινό χωριό Οϋμακλί, ο οικισμός καλύπτει περίπου 149.734.82 τετραγωνικά μέτρα.
Οι ανασκαφές που πραγματοποιούνται υπό την εποπτεία της διεύθυνσης του Μουσείου της Αντιγιαμάν, έφεραν στο φως αρχιτεκτονικά θεμέλια, πιεστήρια σταφυλιών, δεξαμενές και μυλόπετρες, μαρτυρώντας μια παραγωγική, αγροτική κοινότητα που ευημερούσε πριν από περίπου 1.600 χρόνια στη διάρκεια της Ύστερης Ρωμαϊκής περιόδου.
Ενώ δεν έχουν ταυτοποιηθεί ακόμη επιγραφές ή αστικές οχυρώσεις, η εγγύτητα του σημείου στο Κάστρο του Γκέργκερ, το οποίο συνδέεται ιστορικά με την αρχαία Αρσάμεια, ενισχύουν την υπόθεση πως ο οικισμός που ανακαλύφθηκε πρόσφατα, αποτελεί μια από τις απόκεντρες περιοχές της ή κάποια αγροτική προέκταση.
Ένα κέντρο οινοπαραγωγής 1.600 ετών
Οι ανασκαφές έφεραν στο φως πολλά πιεστήρια σταφυλιού, δεξαμενές νερού, μυλόπετρες και πέτρινα θεμέλια παντού στον χώρο. Σύμφωνα με την προκαταρκτική ανάλυση, οι κατασκευές ανάγονται στον 4ο αιώνα μ.Χ. δηλαδή στην Ύστερη Ρωμαϊκή Περίοδο.
Σύμφωνα με τον διευθυντή του Μουσείου της Αντιγιαμάν, Mehmet Alkan, η διάταξη και η αρχιτεκτονική που έχει διασωθεί μαρτυρούν ένα μεγάλης κλίμακας σύμπλεγμα οινοπαραγωγής.
“Ανακαλύψαμε πολλές λεκάνες από πιεστήρια σταφυλιού, δεξαμενές και μυλόπετρες. Η ύπαρξη τόσων πολλών εγκαταστάσεων κρασιού, υποδηλώνει παραγωγή βιομηχανικής κλίμακας”, εξηγεί ο Alkan.
“Αν και οι τοίχοι έχουν κατασκευαστεί με ακανόνιστες πέτρες, τα θεμέλια είναι εξαιρετικά καλά διατηρημένα. Αυτό μαρτυρά ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια σημαντική αρχαιολογική ζώνη η οποία ήταν δραστήρια πριν από περίπου 1.600 χρόνια”.
Το μουσείο της Αντιγιαμάν έχει υποβάλει αίτηση στο περιφερειακό συμβούλιο για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Σανλιούρφα, ώστε η περιοχή να χαρακτηριστεί προστατευόμενος αρχαιολογικός χώρος.
Η μνήμη που κρύβεται ανάμεσα στα βουνά
Ενώ η ανακάλυψη ανάγεται με βεβαιότητα στη Ρωμαϊκή Εποχή, η ευρύτερη ιστορική της ταυτότητα, παραμένει ανοιχτή σε ερμηνεία.
Η εγγύτητα του χώρου στο Κάστρο του Γκερκέρ, ένα μνημειακό οχυρό που στέκεται πάνω απ’ τον Ευφράτη, εγείρει ενδιαφέρουσες πιθανότητες. Το Κάστρο του Γκεργκέρ συνδέεται διαχρονικά με την Αρσάμεια παρά τον Ευφράτη, μια από τις δύο αρχαίες πόλεις που ίδρυσε ο Βασιλιάς Αρσάμης της Κομμαγηνής κατά την Ελληνιστική Εποχή – η άλλη, ήταν η Αρσάμεια παρά τον Νυμφαίο.
Οι αναφορές κλασσικών κειμένων, όπως του κλασσικού λεξικού της Οξφόρδης χαρακτηρίζουν την Αρσάμεια παρά τον Ευφράτη (σημερινό Γκέργκερ) ως αντίστοιχη της Αρσάμειας παρά τον Νυμφαίο – το σημερινό Καχτά Τσάι, όπου έχουν ανακαλυφθεί μνημειακές επιγραφές του βασιλιά Αντιόχου του Α’ Θεού.
Στο Οϋμακλί δεν έχουν ανακαλυφθεί επιγραφές ή νομισματικά στοιχεία που να συνδέουν άμεσα τον χώρο με την Αρσάμεια.
Η θέση της ωστόσο, μερικά χιλιόμετρα από το αρχαίο οχυρό – δίνει τροφή στην υπόθεση ότι ενδέχεται να αποτελεί μια αγροτική επέκταση, το νότιο τμήμα ή κάποιο αγροτικό προάστιο της χαμένης πόλης.
Οι αρχαιολόγοι επισημαίνουν ότι κάθε σύνδεση παραμένει υποθετική μέχρι να πραγματοποιηθεί στρωματογραφική ανασκαφή και επιγραφική ανάλυση.
Ωστόσο, η σύγκλιση των γεωγραφικών, αρχιτεκτονικών και πολιτιστικών ενδείξεων θα διατηρεί την υπόθεση ζωντανή.
Ένα χαμένο τοπίο παραγωγής
Αν τελικά, η υπόθεση επαληθευτεί, ο χώρος θα επεκτείνει ριζικά το γνωστό μέχρι σήμερα αποτύπωμα της Αρσάμειας παρά τον Ευφράτη. Προγενέστερες μελέτες έχουν εστιάσει στην πλευρά Καχτά της Αρσάμειας ενώ η αντίστοιχη πλευρά στο Γκεργκέρ, είναι ανεπαρκώς αρχαιολογικά καταγεγραμμένη – παρά τις πυκνές αναφορές σ’ αυτή σε αρχαίες πηγές και την τοπική, προφορική ιστορία.
Στη Ρωμαϊκή Εγγύς Ανατολή, ήταν διαδεδομένη η μεγάλης κλίμακας οινοπαραγωγή, αντανακλώντας τόσο την εμπορική ζήτηση όσο και τον τελετουργικό σκοπό. Στην Κομμαγηνή, όπου συνυπήρχε η Ελληνιστική με την παράδοση της Ανατολής, το κρασί είχε οικονομική και συμβολική σημασία.
Τα πιεστήρια του κρασιού και οι δεξαμενές που ανακαλύφθηκαν κοντά στο Οϋμακλί, μπορεί να μαρτυρούν πως εκεί βρισκόταν η ραχοκοκαλιά ενός αστικού ή στρατιωτικού κέντρου – είτε της Αρσάμειας, ή κάποιου άλλου, ρωμαϊκού οικισμού στη σφαίρα της. Την ερμηνεία αυτή, υποστηρίζει και η στρατηγική θέση της.
Το Γκεργκέρ βλέπει προς τον διάδρομο του Ευφράτη και κάποτε έλεγχε την πρόσβαση ανάμεσα στη βόρεια Μεσοποταμία και τα οροπέδια της Ανατολίας.
Η Ρωμαϊκή και Βυζαντινή αυτοκρατορία έχτισαν ισχυρά οχυρά στην περιοχή, ξαναχρησιμοποιώντας παλιότερα τμήματα οχυρών της Κομμαγηνής, όπως απ’ το Κάστρο του Γκεργκέρ (αρχαία Αρσάμεια) και την Καχτά (Γενί Καλέ).
Περιμένοντας τις αποδείξεις που είναι θαμμένες κάτω απ’ το χώμα
Η ομάδα των αρχαιολόγων του μουσείου της Αντιγιαμάν, έχει προγραμματίσει εκτενέστερη καταγραφή και λίγες δημοσκοπήσεις για να αποκαλύψει τη λειτουργία και χρονολόγηση του χώρου.
Εμπειρογνώμονες απ’ τα πανεπιστήμια της Τουρκίας θα διεξάγουν αρχιτεκτονική χαρτογράφηση, πετρογραφικές μελέτες και αναλύσεις ιζημάτων στις λεκάνες των πιεστηρίων για να επαληθεύσουν ότι πρόκειται για εργαστήριο παραγωγής κρασιού.
Μέχρι τότε, το ερώτημα θα παραμένει:
Ανήκε το σύμπλεγμα στην αγροτική υποδομή της Αρσάμειας – ή πρόκειται για έναν εντελώς νέο όνομα στη Ρωμαϊκή γεωγραφία της Κομμαγηνής;
Για την ώρα, η ανακάλυψη έχει επεκτείνει τον αρχαιολογική χάρτη της νοτιοανατολικής Τουρκίας, προσφέροντας σπάνια στοιχεία για την αγροτική παραγωγή και προσαρμογή στη διάρκεια των τελευταίων αιώνων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Ανεξάρτητα απ’ το αν η σκιά της Αρσάμειας συνεχίζει να πλανάται πάνω απ’ τους λόφους, το έδαφος του Γκεργκέρ εξακολουθεί να ξαναγράφει την αρχαία ιστορία της περιοχής – με κάθε ανακάλυψη.
