Της Ελένης Καραμήτσου
Με τις αποκαλύψεις στον χώρο του θεάτρου και τις καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση παίρνουν μορφή χιονοστιβάδας με τις εξελίξεις να είναι ραγδαίες, πολλοί μιλούν για κίνημα #metoo στην Ελλάδα. Πρόκειται για ένα κοινωνικό κίνημα, με διάφορες παραλλαγές σε τοπικές και διεθνείς ονομασίες, κατά της σεξουαλικής κακοποίησης και παρενόχλησης όπου οι άνθρωποι δημοσιοποιούν καταγγελίες για σεξουαλικά εγκλήματα.
Πώς ξεκίνησε η φράση “Me Too”
Η φράση “Me Too” αρχικά χρησιμοποιήθηκε σε αυτό το πλαίσιο στα social media το 2006, και συγκεκριμένα στο Myspace, από το θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης και ακτιβίστρια Ταράνα Μπερκ. Παρόμοια με άλλα κοινωνικά κινήματα που επιδιώκουν δικαιοσύνη και ενδυνάμωση, και αυτό βασίζεται στην ανάγκη να σπάσει η σιωπή. Ο σκοπός του Me Too, όπως αρχικά τον εξέφρασε η Μπερκ και αργότερα και άλλοι που υιοθέτησαν αυτήν την τακτική, είναι να ενδυναμώσει τις γυναίκες μέσω της ενσυναίσθησης και της αλληλεγγύης, μέσω της δύναμης των αριθμών, ιδιαίτερα για νέες και ευάλωτες γυναίκες, παρουσιάζοντας δημοσίως πόσες γυναίκες επιβίωσαν από σεξουαλική επίθεση και παρενόχληση, ιδιαίτερα στον χώρο εργασίας.
Το κίνημα άρχισε να διαδίδεται όλο και περισσότερο στις αρχές Οκτωβρίου 2017 μετά τις καταγγελίες πολλών γυναικών κατά του ισχυρού άνδρα του Χόλιγουντ Χάρβεϊ Γουάινστιν κατηγορώντας τον για σεξουαλική επίθεση, όπως δημοσιεύτηκαν στους New York Times, ενώ ιδιαίτερη διάδοση στα social media γνώρισε το hashtag #MeToo λόγω της Αλίσα Μιλάνο που στις 15 Οκτωβρίου 2017 η Αμερικανίδα ηθοποιός με μια ανάρτησή της στο Twitter κάλεσε τις γυναίκες που δέχθηκαν σεξουαλική παρενόχληση ή επίθεση να γράφουν στην κατάστασή τους Me Too, προτροπή που ακολούθησαν πολλές διάσημες ενώ η εκτεταμένη κάλυψη από τα Μέσα Ενημέρωσης και ο διάλογος για τη σεξουαλική παρενόχληση, ιδιαίτερα στο Χόλιγουντ, οδήγησε σε ηχηρές απολύσεις, σφοδρή κριτική και ισχυρές αντιδράσεις. Αφού εκατομμύρια άνθρωποι άρχισαν να χρησιμοποιούν τη φράση και το hashtag με αυτόν τον τρόπο στα αγγλικά, η έκφραση άρχισε να διαδίδεται και σε άλλες γλώσσες. Χαρακτηριστικά στην Ιταλία χρησιμοποιείται το hashtag #quellavoltache και στην Τουρκία, το hashtag #UykularınızKaçsın (#MayYouLoseSleep).
Με αυτήν την έννοια το πεδίο εφαρμογής του είναι πολύ διευρυμένο, ωστόσο και η Μπερκ πρόσφατα αναφέρθηκε σ’ αυτό ως ένα διεθνές κίνημα για δικαιοσύνη για περιθωριοποιημένους ανθρώπους σε περιθωριοποιημένες κοινότητες. Δέχεται τον τίτλο της “ηγέτιδος” του κινήματος αλλά τόνισε ότι θεωρεί τον εαυτό της περισσότερο “εργάτρια”. Το κίνημα, σύμφωνα με την Μπερκ αναφέρεται και σε γυναίκες και σε άνδρες, όλων των ηλικιών και όλων των φυλών, Υπάρχουν επίσης κινήματα από άνδρες που στόχο έχουν να αλλάξουν την κουλτούρα μέσα από προσωπική αντανάκλαση και μελλοντική δράση περιλαμβανομένων των #IDidThat, #IHave, and #IWill.
To χρονικό του όρου
2006- Ταράνα Μπερκ
Χρησιμοποίησε πρώτη, όπως αναφέραμε, τον όρο στο Myspace το 2006 προκειμένου να προωθήσει την “ενδυνάμωση μέσω ενσυναίσθησης” στις έγχρωμες γυναίκες που είχαν κακοποιηθεί σεξουαλικά. Γεννήθηκε στο Μπρονξ, μεγάλωσε σε φτωχική οικογένεια. Όταν ήταν παιδί και έφηβη βιάστηκε και δέχθηκε σεξουαλική επίθεση. Η μητέρα της την ενθάρρυνε να βοηθήσει όσους πέρασαν τα ίδια με εκείνη. Μετακόμισε στην Αλαμπάμα όπου γέννησε την κόρη της και τη μεγάλωσε μόνη της, ως μονογονεϊκή οικογένεια. Η Μπερκ δημιούργησε ένα ντοκιμαντέρ με τον τίτλο “Me Too” και είπε ότι εμπνεύστηκε να χρησιμοποιήσει τη φράση αφού δεν μπόρεσε να απαντήσει σε μία 13χρονη η οποία της εμπιστεύτηκε ότι ήταν θύμα σεξουαλικής επίθεσης. Η Μπερκ αργότερα είχε πει ότι ευχόταν απλώς να είχε πει στο κορίτσι “Κι εγώ” (Me too).
2015 -Άμπρα Γκουτιέρες
Το 2015 οι New York Times είχαν μεταδώσει ότι ο Γουάινστιν είχε ανακριθεί από την αστυνομία αφού μία 22χρονη τον είχε κατηγορήσει ότι την είχε αγγίξει απρεπώς. Ήταν το μοντέλο Άμπρα Γκουτιέρες με καταγωγή από Ιταλία και Φιλιππίνες, η οποία το 2015 είχε πάει στην αστυνομία της Νέας Υόρκης καταγγέλλοντας ότι ο Γουάινστιν χούφτωσε το στήθος της και έβαλε το χέρι του μέσα στη φούστα της. Μάλιστα, φορούσε μικρόφωνο ώστε να έχει και ηχητικές αποδείξεις για την ανάρμοστη συμπεριφορά του, που αργότερα δημοσιεύτηκαν στο New Yorker. Αλλά το γραφείο του εισαγγελέα του Μανχάταν αποφάσισε να μην ασκήσει δίωξη για την υπόθεση. Η Γκουτιέρες είχε εμφανιστεί στο δικαστήριο κατά την απαγγελία της ποινής του Γουάινστιν και εξέφρασε την ανακούφισή της, αν και παραδέχτηκε ότι ανησυχούσε πως η υπόθεση δεν θα προχωρούσε. “Είμαι πολύ χαρούμενη γιατί είναι σαν κερδίζω όλα αυτά τα χρόνια που έχασα στη διαδικασία προσπαθώντας να τον φέρω ενώπιον της δικαιοσύνης. Οπότε ναι, είμαι χαρούμενη τώρα”. όταν το 2015 δημοσιοποιήθηκε η ιστορία της και ο Γουάινστιν συνελήφθη, η γυναίκα δέχθηκε αρνητική κάλυψη από τα ταμπλόιντ. “Τα Μέσα με αντιμετώπισαν αρνητικά. Όλοι προσπαθούσαν να τον συγκαλύψουν. Αισθάνομαι τώρα πραγματικά ότι το αλλάζουμε αυτό. Αυτό είναι ουσιαστικά η μεγαλύτερη νίκη, να ανοίγουμε τα μάτια των ανθρώπων και να καταλαβαίνουν όλοι τι συμβαίνει” ανέφερε μετά την καταδίκη του Γουάινστιν.
2016 – Ρωσία και Ουκρανία (Αναστασία Μελνιτσένκο)
Τον Ιούλιο του 2016 έγινε viral μία ανάρτηση στα social media από την Ουκρανή δημοσιογράφο Αναστασία Μελνιτσένκο. Χιλιάδες γυναίκες και κάποιοι άνδρες σε Ρωσία και Ουκρανία άρχισαν να αναρτούν τις προσωπικές τους ιστορίες για σεξουαλική παρενόχληση και επίθεση στα social media με το hashtag #IAmNotAfraidToSpeak. Η αρχική ανάρτηση στα ουκρανικά ήταν για τη σεξουαλική παρενόχληση στην οικογένεια, στους δρόμους, από πρώην σύντροφο, αλλά όχι στον χώρο εργασίας.
2017 Αλίσα Μιλάνο
Στις 15 Οκτωβρίου 2017 η Αλίσα Μιλάνο ενθάρρυνε τις γυναίκες να χρησιμοποιήσουν το hashtag #MeToo μετά τις καταγγελίες σχετικά με τον Χάρβεϊ Γουάινστιν. Η ηθοποιός έκανε την εξής ανάρτηση στον λογαριασμό της στο Twitter: “Αν έχετε παρενοχληθεί ή κακοποιηθεί σεξουαλικά γράψε me too ως απάντηση σ’ αυτό το tweet και έκανε repost της ανάρτησης ενός φίλου: “Αν όλες οι γυναίκες που παρενοχλήθηκαν σεξουαλικά ή δέχθηκαν σεξουαλική επίθεση έγραφαν “Me too” στην κατάστασή τους, θα δείχναμε στους ανθρώπους τη διάσταση του προβλήματος” σημειώνοντας ότι πήρε την ιδέα από έναν φίλο. Ακολούθησαν αρκετές διάσημες, μεταξύ των άλλων η Άσλεϊ Τζαντ, η Γκουίνεθ Πάλτροου, η Τζένιφερ Λόρενς και η Ούμα Θέρμαν. Την επόμενη ημέρα, 16 Οκτωβρίου 2017, η Μιλάνο έγραψε: “Ενημερώθηκα για ένα προηγούμενο κίνημα #MeToo και η ιστορία της προέλευσης είναι εξίσου θλιβερή και παράλληλα πηγή έμπνευσης”, παρέχοντας τον σύνδεσμο προς τον ιστότοπο της Μπερκ. Η Μιλάνο έχει αποκαλύψει ότι βίωσε σεξουαλική παρενόχληση στη διάρκεια μιας συναυλίας όταν ήταν 19 ετών. Αρκετά hashtag που σχετίζονται με την κοινή χρήση ιστοριών σεξουαλικής παρενόχλησης στον χώρο εργασίας χρησιμοποιήθηκαν πριν από το #MeToo, συμπεριλαμβανομένου του #MyHarveyWeinstein, #WhatWereYouWearing (στις 12 Μαρτίου 2014 υπήρχε ερώτηση στο Twitter “What Were You Wearing When You Were Assaulted?” (τι φορούσες όταν σου επιτέθηκαν;) ).
Ο ρόλος του #MeToo
Οι αναλύσεις του κινήματος συχνά υπογραμμίζουν την επικράτηση της σεξουαλικής βίας, που εκτιμάται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ότι επηρεάζει το 1/3 των γυναικών παγκοσμίως. Το 2017, σύμφωνα με ευρήματα δημοσκόπησης του ABC News και της Washington Post, το 54% των Αμερικανίδων δέχεται ανάρμοστες σεξουαλικές προτάσεις με το 95% να λένε ότι τέτοια συμπεριφορά παραμένει ατιμώρητη.
Άλλοι υποστηρίζουν ότι το #MeToo υπογραμμίζει την ανάγκη οι άνδρες να παρεμβαίνουν όποτε γίνονται μάρτυρες τέτοιας ανάρμοστης συμπεριφορά. Η Μπερκ σημείωσε ότι το #MeToo δηλώνει πως τα θύματα σεξουαλικής βίας δεν είναι μόνα και δεν θα έπρεπε να ντρέπονται. Επίσης, η Μπερκ έχει επισημάνει ότι η σεξουαλική βία προκαλείται συνήθως από κάποιον γνωστό της γυναίκας, οπότε οι άνθρωποι πρέπει να εκπαιδεύονται από νεαρή ηλικία ότι έχουν το δικαίωμα να λένε “όχι” σε σεξουαλική επαφή από οποιοδήποτε άτομο, ακόμη και έπειτα από επανειλημμένες οχλήσεις από μια Αρχή ή ακόμη και από έναν σύζυγο, και να αναφέρουν την επιθετική συμπεριφορά. Παράλληλα, η ακτιβίστρια συμβουλεύει τους άνδρες να συζητούν σχετικά με τη συγκατάθεση και να επικρίνουν την υποτιμητική συμπεριφορά όταν τη βλέπουν και να προσπαθούν να ακούσουν τα θύματα όταν αφηγούνται τις ιστορίες τους.
Από την πλευρά της η Αλίσα Μιλάνο είπε ότι το #MeToo βοήθησε την κοινωνία να κατανοήσει το “μέγεθος του προβλήματος” και ότι “είναι αλληλεγγύη προς όλους εκείνους που έχουν πληγεί”. Υπογράμμισε ότι η επιτυχία του #MeToo απαιτεί οι άνδρες να πάρουν θέση κατά της συμπεριφοράς που αντιμετωπίζει τις γυναίκες σαν αντικείμενα. Υποστήριξε επίσης ότι προτεραιότητα του #MeToo είναι να αλλάξει τους νόμους σχετικά με τη σεξουαλική επίθεση και τη σεξουαλική παρενόχληση, για παράδειγμα καθιερώνοντας πρωτόκολλα που επιτρέπει στα θύματα απ’ όλους τους χώρους να καταθέτουν καταγγελίες χωρίς αντίποινα.
Τime: To #MeToo το νέο “πρόσωπο” της χρονιάςΤον Δεκέμβριο του 2017, το αμερικανικό περιοδικό Time επέλεξε το κοινωνικό κίνημα #MeToo για την ευαισθητοποίηση κατά της σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης, το οποίο αναπτύχθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ως το “πρόσωπο” που άσκησε τη μεγαλύτερη επιρροή το 2017, είχε ανακοινώσει ο διευθυντής του περιοδικού Έντουαρντ Φέλσενταλ, σημειώνοντας πως “είναι η ταχύτερα εξελισσόμενη κοινωνική αλλαγή που έχουμε δει εδώ και δεκαετίες, η οποία άρχισε με ατομικές πράξεις θάρρους από εκατοντάδες γυναίκες και μερικούς άνδρες επίσης -οι οποίοι βγήκαν μπροστά για να πουν τη δική τους ιστορία”, τονίζοντας ότι οι άνθρωποι αυτοί “έσπασαν τη σιωπή”. Καθώς περισσότεροι άνθρωποι έκαναν δημόσια καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποίηση που υπέστησαν, και άλλα πρόσωπα μίλησαν για τις δικές τους ανάλογες εμπειρίες, συχνά με αναρτήσεις τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενώνοντας τη φωνή τους μέσα από το hashtag #MeToo (Και εγώ επίσης).
#MeToo στην Ελλάδα
Όλα ξεκίνησαν με την καταγγελία της Σοφίας Μπεκατώρου. Από τη στιγμή που η Ολυμπιονίκης της ιστιοπλοΐας έσπασε τη σιωπή, έδωσε δύναμη και θάρρος σε γυναίκες αλλά και άνδρες θύματα σεξουαλικής κακοποίησης και παρενόχλησης αλλά και θύματα λεκτικής και σωματικής βίας να σπάσουν τον νόμο της σιωπής και να μιλήσουν για την τραγική εμπειρία τους αλλά και να διεκδικήσουν δικαίωση χρόνια μετά το συμβάν που στιγμάτισε τις ψυχές τους. Στην Ελλάδα χρησιμοποιείται το hashtag #eimasteoloimazi.
