Ένα κιονόκρανο, εξαιρετικά διακοσμημένο, αλλά με στοιχεία που δεν ταιριάζουν με τον τόπο που βρέθηκε και με άλλα δεδομένα της εποχής που χρονολογήθηκε προβληματίζει τους αρχαιολόγους, οι οποίοι πάντως θα το εκθέσουν χωρίς να έχουν λύσει τα μυστήρια που το τυλίγουν και φυσικά θα συνεχίσουν να το ερευνούν.
Το εντυπωσιακό κιονόκρανο από είναι ασβεστόλιθο και είναι διακοσμημένο με μία μενορά, το εβραϊκό επτάφωτο λυχνάρι, ανακαλύφθηκε στην Ιερουσαλήμ και χρονολογείται σε μια περίοδο κατά την οποία απαγορεύτηκε στους Εβραίους να κατοικούν στην ιερή πόλη. Θα τεθεί σε έκθεση για πρώτη φορά την ημέρα ανεξαρτησίας του Ισραήλ, τον Μάιο, σύμφωνα με ανακοίνωση της Ισραηλινής Αρχής Αρχαιοτήτων.
Το τεχνούργημα ήρθε στο φως το 2020, στη διάρκεια σωστικών ανασκαφών, πριν από την έναρξη κατασκευών στην είσοδο της πόλης όπου βρίσκεται ο οικισμός Motza. Βρέθηκε αναποδογυρισμένο, σε μια αίθουσα βυζαντινής κατασκευής, η οποία χρονολογείται στον 6ο ή τον 7ο αιώνα μ.Χ.
Σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες, το κιονόκρανο είναι ακόμη παλαιότερο από το οίκημα, και απλώς ξαναχρησιμοποιήθηκε, σε “δευτερογενή χρήση”, όπως λέγεται, όταν παλαιότερα αντικείμενα χρησιμοποιούνται για την κατασκευή νεότερων κτιρίων.
“Φαίνεται πως, το κιονόκρανο στεκόταν πάνω σε κίονα ενός μεγαλοπρεπούς κτιρίου, ή ενός δρόμου, σε έναν οικισμό της ύστερης ρωμαϊκής περιόδου (2ο – 4ο αιώνα μ.Χ.)”, εξηγούν οι επικεφαλής της ανασκαφής της Ισραηλινής Αρχής Αρχαιοτήτων, Δρ. Uzi Ad και Anna Eirich, σε δήλωσή τους.
Στο πρώτο μισό του δεύτερου αιώνα, μετά την μεγάλη εβραϊκή εξέγερση ενάντια στους Ρωμαίους, τη γνωστή εξέγερση του Μπαρ Κοχμπά, καταστράφηκε η Ιερουσαλήμ, και απαγορεύτηκε τότε, στους Εβραίους, η παραμονή στην πόλη και στα περίχωρά της.
“Από το τοπικό πλαίσιο και τα ευρήματα, ο οικισμός αυτός φαίνεται πως κατοικείτο από απόγονους απόστρατων Ρωμαίων στρατιωτικών”, αναφέρει η δήλωση. “Αν ισχύει αυτό, τι σημαίνει το κιονόκρανο με την απεικόνιση μίας μενορά σ’ αυτό το σημείο, ένα αποκλειστικά εβραϊκό σύμβολο; Πρόκειται για έναν γρίφο”.
Μία πιθανότητα που προτείνουν οι ερευνητές, είναι το σύμβολο να λαξεύτηκε τυχαία.
Σύμφωνα με τη Δρ. Orit Peleg-Barkat από το εβραϊκό πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, με ειδίκευση στις αρχιτεκτονικές διακοσμήσεις, ο δημιουργός του κιονόκρανου ήταν μεν δεξιοτέχνης, αλλά δεν ήταν εξοικειωμένος με τις παραδοσιακές πρακτικές.
“Ενώ στην περιοχή ήταν συνηθισμένα τα κιονόκρανα κορινθιακού ρυθμού με τα ατάραχα φύλλα, από την ύστερη περίοδο του Δεύτερου Ναού έως τη Βυζαντινή Εποχή, το κιονόκρανο που ανακαλύφθηκε στη Motza, φέρνει ιδιαίτερα ξεχωριστά χαρακτηριστικά”, αναφέρει σε δήλωσή της.
“Παρόλο που είναι εξαιρετικά φιλοτεχνημένο, φαίνεται να είναι έργο τεχνίτη που δεν ήταν εξοικειωμένος με τις επικρατούσες αρχιτεκτονικές συμβάσεις σε αστικές κατασκευές των δημοσίων κτιρίων”, λέει.
Κατά κανόνα, το επάνω τμήμα των κιονόκρανων ήταν διακοσμημένο με μοτίβα λουλουδιών ή σχέδια φυτών. “Είναι πιθανόν, ο τεχνίτης να ήθελε να λαξεύσει ένα συνηθισμένο σχέδιο λουλουδιών ωστόσο, επειδή δεν ήταν εξοικειωμένος με τα παραδοσιακά μοντέλα, δημιούργησε ένα σχέδιο που μοιάζει με συμμετρική λυχνία με επτά προεκτάσεις”, σημειώνει.
Σύμφωνα με τη Peleg-Barkat, σε ορισμένες συναγωγές της ύστερης Ρωμαϊκής και της Βυζαντινής περιόδου, όπως εκείνες που έχουν ανακαλυφθεί στην Καπερναούμ και την Καισάρεια, απεικονίζονται κίονες με επτάφωτες λυχνίες, όμως δεν έχουν βρεθεί άλλα στοιχεία που μαρτυρούν την ύπαρξη συναγωγών στην περιοχή της Motza.
Βάσει επιπλέον έρευνας στο υλικό του κιονόκρανου, οι μελετητές μπόρεσαν να καταλάβουν πως ήταν κατασκευασμένο από ασβεστόλιθο της περιοχής, ο οποίος υπάρχει σε ακτίνα 10 χιλιομέτρων από το σημείο.
Η περιοχή βέβαια, της ανακάλυψης του τεχνουργήματος, δεν είναι το μοναδικό μυστήριο που το περιβάλλει.
Το σπάνιο στοιχείο της απεικόνισης
Οι μενορά, οι επτάφωτες λυχνίες, που είναι λαξευμένες σε κάθε πλευρά του κιονόκρανου έχουν από οκτώ κηροπήγια – σε αντίθεση με τις παραδοσιακές επτάφωτες λυχνίες που απαντώνται σε απεικονίσεις της Ρωμαϊκής Εποχής, όπως εκείνο της Αψίδας του Τίτου, του 1ου αιώνα, όπου αναπαρίσταται η Ρωμαϊκή Κατάκτηση της Ιερουσαλήμ και τα λάφυρα.
Σύμφωνα με τον Ad, τα σχέδια των μενορά δεν ήταν συγκεκριμένα την εποχή εκείνη. “Το σχήμα της επτάφωτου λυχνίας, καμιά φορά έχει επτά κηροπήγια ή και οκτώ”, δήλωσε σε βίντεό της η Ισραηλινή Αρχή Αρχαιοτήτων, σχετικά με την ανακάλυψη.
Στην αρχή, οι αρχαιολόγοι δεν είχαν καταλάβει πως το κιονόκρανο ήταν διακοσμημένο με μενορά, είπε ο καθηγητής Ad. Μόλις όταν το αναποδογύρισαν, εντόπισαν τις μοναδικές του διακοσμήσεις. “Η ανακάλυψη μίας μενορά με αυτόν τον τρόπο μας δημιουργεί εθνική υπερηφάνεια”, σημειώνει ο Ad. “Ακόμη και αν δεν γνωρίζουμε ποια ήταν η στόχευση του καλλιτέχνη”.
Το κιονόκρανο θα εκτίθεται στο Εθνικό Κέντρο Αρχαιολογίας του Ισραήλ Jay και Jeanie Schottenstein στην Ιερουσαλήμ, το οποίο μπορεί να επισκεφθεί κανείς με ξεναγήσεις, από την Πέμπτη.
