Ο πρώτος τηλέγραφος, δεν ήταν ακριβώς ο πρώτος. Τον 4ο αιώνα π.Χ., ο Αινείας ο Τακτικός, ένας συγγραφέας της Ελληνιστικής εποχής που έγραψε για την τέχνη του πολέμου, εφηύρε τον πρώτο, υδραυλικό τηλέγραφο.
Ο υδραυλικός τηλέγραφος, αξιοποιούσε ένα σύνολο προκαθορισμένων μηνυμάτων προσαρτημένων σε μια κάθετη ράβδο που επέπλεε μέσα σε ένα δοχείο με νερό. Ένα πανομοιότυπο σύστημά βρισκόταν σε δεύτερη τοποθεσία, και ο χειριστής του μπορούσε να αναπαράγει τα μηνύματα που έστελνε ο πρώτος μέσω ενός σήματος που αποστελλόταν με δάδα. Το σύστημα υιοθετήθηκε σε καταστάσεις όπου ήταν αναγκαία η άμεση επικοινωνία, όπως ήταν οι πόλεμοι, αλλά είχε ορισμένα μειονεκτήματα.
Στις 24 Μαΐου 1844, ο Σάμουελ Μορς έστειλε το πρώτο τηλεγραφικό μήνυμα στον κόσμο, τηλεγραφώντας τη βιβλική φράση: “Τι κατόρθωσε ο Θεός!”. Αυτή η στιγμή θεωρείται ως η χαραυγή της εποχής της πληροφορίας, αλλά η συμβολή του Μορς ίσως έχει ελαφρώς παρερμηνευθεί. Άλλωστε η χρήση των τηλεγράφων, ανάγεται στην αρχαιότητα.
Ο Μορς είχε δημιουργήσει τον πρώτο από τους τηλεγράφους με σύρμα και ηλεκτρισμό που σημάδευσαν τον 19ο αιώνα. Ωστόσο, ο οπτικός τηλέγραφος, γνωστός και ως σηματοφόρος τηλέγραφος, αξιοποιούσε ήδη από τότε σηματοδότηση μεγάλης απόστασης με οπτική επαφή για γρήγορη επικοινωνία, συνήθως με δάδες. Με ένα προκαθορισμένο σύνολο σημάτων, μπορούσαν να μεταδοθούν λεπτομέρειες για συγκεκριμένες συνθήκες μάχης πολύ πιο γρήγορα απ’ ό,τι θα χρειαζόταν ένας ιππέας να καλπάσει για να παραδώσει ένα μήνυμα.
Οι αδυναμίες του του συστήματος
Ωστόσο, το σύστημα αυτό δεν ήταν τέλειο. Τα οπτικά σήματα δεν ήταν συγκεκριμένα και μπορούσαν να οδηγήσουν σε μοιραία λάθη στο πεδίο της μάχης. Αυτή η αδυναμία ενόχλησε τόσο τον Αινέα τον Τακτικό, έναν από τους πρώτους συγγραφείς για την τέχνη του πολέμου στην Ελληνιστική περίοδο, που αποφάσισε να αναβαθμίσει ουσιαστικά την μέθοδο.
Ευτυχώς για τους σύγχρονους ιστορικούς, ο Έλληνας ιστορικός του δεύτερου αιώνα π.Χ. Πολύβιος κατέγραψε με λεπτομέρειες το αποτέλεσμα της εφευρετικότητας του Αινεία, του ονομάζουμε υδραυλικού τηλέγραφου, όπως ονομάζεται σήμερα.
Αντί να βασίζεται στη φωτιά, ο Αινείας επινόησε μια μέθοδο χρησιμοποιώντας δύο πανομοιότυπα δοχεία, γεμάτα με νερό, που περιείχαν μια πλωτή, κάθετη ράβδο. Στη ράβδο ήταν χαραγμένα προκαθορισμένα μηνύματα που σχετίζονταν με τακτικές μάχης, όπως «το ιππικό έφτασε στη χώρα», «βαρύ πεζικό», «ελαφρύ πεζικό», «πεζικό και ιππικό», «πλοία» κ.ο.κ.
«Ανοίγαμε τρύπες και στα δύο δοχεία ακριβώς του ίδιου μεγέθους, έτσι ώστε να επιτρέπουν την ίδια διαφυγή. Έπειτα, γεμίζαμε τα δοχεία με νερό, τοποθετούσαμε τους φελλούς με τις ράβδους μέσα τους και αφήναμε το νερό να ρέει μέσα από τις δύο οπές», γράφει ο Πολύβιος στο έργο του «Ιστορίαι». «Όταν γινόταν αυτό, είναι προφανές ότι, με τις συνθήκες να είναι ακριβώς ίδιες, ανάλογα με την ποσότητα του νερού που διαφεύγει, οι δύο φελλοί θα βυθιστούν και οι ράβδοι θα εξαφανιστούν μέσα στα δοχεία».
Οι δύο σηματοδότες συντονίζονταν τότε χρησιμοποιώντας με δάδες. Υψώνοντάς τες, κάθε μία τους απελευθέρωνε νερό την ίδια στιγμή.Μό λις το μήνυμα έφτανε στο χείλος του αγγείου, υψωνόταν και πάλι η δάδα και σταματούσε η ροή του νερού.
Η επινόηση του Αινεία του Τακτικού τον 4ο αιώνα π.Χ. ήταν ανατρεπτική και είχε μεγάλη απήχηση, εμφανιζόμενη αρκετές φορές στα ιστορικά αρχεία. Για παράδειγμα, οι Καρχηδόνιοι χρησιμοποίησαν το ελληνικής προέλευσης σύστημα κατά τον Πρώτο Καρχηδονιακό Πόλεμο (264 έως 261 π.Χ.) ως μέσο επικοινωνίας μεταξύ της Σικελίας και της Καρχηδόνας.
Αυτό μπορεί να έδωσε στην Καρχηδόνα ένα αδιαμφισβήτητο πλεονέκτημα στην επικοινωνία, ωστόσο δεν ξεπέρασε τη σαρωτική ναυτική δύναμη της Ρώμης.
Βελτιωμένη μέθοδος με τις ίδιες αδυναμιες
Αν και αποτελούσε μια μικρή βελτίωση σε σχέση με τη συνηθισμένη σηματοφορική επικοινωνία της αρχαιότητας, ο υδραυλικός τηλέγραφος εξακολουθούσε να είναι ευάλωτος στις ίδιες αδυναμίες, όπως ο κακός καιρός, οι περιορισμοί απόστασης λόγω της οπτικής επαφής και η προκαθορισμένη “βιβλιοθήκη” μηνυμάτων, κάτι που ακόμα και ο Πολύβιος σημείωσε πως ήταν αδυναμία.
«Είναι μια μικρή πρόοδος σε σχέση με τους φάρους που βασίζονταν σ’ έναν προσυνεννοημένο κώδικα, αλλά εξακολουθεί να είναι αρκετά ασαφές. Είναι φανερό πως είναι αδύνατο να προβλέψεις όλες τις απρόβλεπτες καταστάσεις, ακόμη και αν το έκανες, να τις γράψεις όλες πάνω στη ράβδο. Έτσι, όταν οι περιστάσεις οδηγούν σε κάποιο απρόσμενο γεγονός, είναι προφανές ότι δεν μπορεί να μεταδοθεί με αυτό το σχέδιο. Πάλι, κανένα από αυτά που είναι γραμμένα στη ράβδο δεν είναι σαφείς δηλώσεις, γιατί είναι αδύνατο να υποδείξεις πόσο πεζικό έρχεται και σε ποιο μέρος της χώρας, ή πόσα πλοία ή πόσο καλαμπόκι» έγραψε ο Πολύβιος.
Κατά τη διάρκεια των επόμενων δύο χιλιετιών, η κατάσταση βελτιώθηκε ελαφρώς, με το πιο προηγμένο από αυτά τα οπτικά συστήματα σηματοδότησης να είναι το σύστημα Chappe που χρησιμοποίησε ο Ναπολέων στις αρχές του 19ου αιώνα.
Όπως οι τηλέγραφοι της αρχαιότητας, οι πύργοι αυτοί απαιτούσαν οπτική επαφή, αλλά βασίζονταν σε κινούμενες δοκούς και βραχίονες στην κορυφή τους για να μεταδίδουν κωδικοποιημένα μηνύματα σ’ όλη τη Γαλλία.
Φυσικά, μόλις ο Μορς παρουσίασε το ηλεκτρονικό τηλεγραφικό του σύστημα, η ανταλλαγή πληροφοριών ξεκίνησε για τα καλά και στη συνέχεια εξελίχθηκε ραγδαία, με αποτέλεσμα σήμερα ο καθένας να μπορεί να επικοινωνεί με οποιονδήποτε άλλο στον πλανήτη σχεδόν αμέσως. Χάρη στην τεχνολογία οπτικών ινών, τον κύριο «αυτοκινητόδρομο» δεδομένων του Διαδικτύου, έχουμε πλέον το TikTok και το Facebook, αποδεικνύοντας ίσως ότι ακόμη και τα σημερινά συστήματα άμεσης επικοινωνίας δεν είναι άτρωτα.
