Στο φως ήρθαν τα νότια τείχη του κάστρου Ζερζεβάν, (επίσης γνωστό ως κάστρο του Σαμαχί), στην περιοχή Τσινάρ στο Ντιγιαρμπακίρ στη νοτιοανατολική Τουρκία.
Κοντά στη συνοικία Ντεμιρόλτσεκ, το κάστρο αποτέλεσε «στρατιωτικό οικισμό» κατά τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και σήμερα είναι ένα σημαντικό τουριστικό αξιοθέατο για την περιοχή.
Θησαυροί της ρωμαϊκής ιστορίας συνεχίζουν να έρχονται στο φως, στο ιστορικό κάστρο, μετά την ανακάλυψη των αρχαίων νοτίων τειχών του, που ξεκλειδώνουν τα μυστικά ενός μοναδικού ναού του Μίθρα.
Τι συμβόλιζε ο Μίθρας
Ο Μίθρας, που συχνά απεικονίζεται να σκοτώνει έναν ταύρο σε μία ταυρομαχία, συμβόλιζε τον θρίαμβο του καλού επί του κακού και του φωτός επί του σκότους. Τα μιθραϊκά τελετουργικά χαρακτηρίζονταν από μυστικότητα, ενώ διεξάγονταν σε υπόγειους ναούς που ονομάζονταν μιθραία, σχεδιασμένους ώστε να προσομοιάζουν σε σπήλαια.
Οι φετινές ανασκαφές έφεραν στο φως την περιοχή στην οποία διέμεναν οι επισκέπτες που συμμετείχαν σε μυστικές θρησκευτικές τελετές και τελετουργίες στον ναό του Μίθρα.
Το κάστρο Ζερζεβάν, ένας στρατιωτικός οικισμός 3.000 ετών της Ρωμαϊκής Εποχής, 13 χιλιόμετρα από το Ντιγιαρμπακίρ Τσινάρ, συνεχίζει να συγκεντρώνει το παγκόσμιο ενδιαφέρον. Γνωστό ως το μέρος που υπήρχε ο παγκοσμίου φήμης ναός αφιερωμένος στον Μίθρα, το κάστρο είναι ένα ξεχωριστό σύμβολο της ιστορικής και αρχαιολογικής σημασίας της περιοχής.

Κάστρο του Ζερζεβάν: Στρατηγικό σύνορο
Το Κάστρο Ζερζεβάν, στρατιωτικός οικισμός κατά μήκος αρχαίου δρόμου, στέκει σε έναν βραχώδη λόφο ύψους 124 μέτρων, καταλαμβάνοντας στρατηγική θέση μεταξύ της πόλης Άμιδα και της Ντάρα.
Με θέα ολόκληρη την κοιλάδα και τη στρατηγική επίβλεψη μιας τεράστιας περιοχής λόγω της θέσης του σε έναν αρχαίο εμπορικό δρόμο, το κάστρο αποτέλεσε το σκηνικό σημαντικών συγκρούσεων μεταξύ των Ρωμαίων και των Σασσανιδών.
Ο οικισμός χρονολογείται από την Ασσυριακή περίοδο, 611-882 π.Χ., με τις κύριες στρατιωτικές δομές του να έχουν χτιστεί κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, τον 3ο αιώνα μ.Χ.
Χρησιμοποιήθηκε μέχρι την κατάληψή του από ισλαμικά στρατεύματα το 639 μ.Χ.
Τα τείχη και οι κατασκευές του οικισμού επισκευάστηκαν και, ορισμένα ξαναχτίστηκαν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Αναστάσιου Α΄ (491-518 μ.Χ.) και του Ιουστινιανού Α΄ (527-565 μ.Χ.).
Ο ναός του Μίθρα, που βρίσκεται βόρεια του κάστρου Ζερζεβάν, ήταν σκαλισμένος στον κύριο βράχο υπόγεια, κατά μήκος του ανατολικού τοίχου της κατασκευής. Έχει κίονες σκαλισμένους στον κύριο βράχο, μια μεγάλη κεντρική κόγχη και δύο μικρότερες πλαγιές. Ο ιστορικός χώρος βρίσκεται στον Ενδεικτικό Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Ανάμεσα στις κατασκευές του, έχουν ανακαλυφθεί τα ευρήματα ενός οχυρωματικού τείχους μήκους 1.200 μέτρων, ένα παρατηρητήριο 21 μέτρων, υπόγειες εκκλησίες και ένας σπάνιος ναός αφιερωμένος στον Μίθρα, ο οποίος έχασε τη σημασία του, τον 4ο αιώνα μετά τη διάδοση του Χριστιανισμού.

Οι ανασκαφές έχουν ξεκινήσει το 2014, με επικεφαλής τον καθηγητή Aytac Coskun.
Στη διάρκειά τους, έχει έρθει στο φως ένας πλούτος τεχνουργημάτων, με σημαντικές ανακαλύψεις να έχουν πραγματοποιηθεί το 2023.
Ο Coskun, επικεφαλής του προγράμματος, τονίζει τη σπουδαιότητα του ναού του Μίθρα, λέγοντας:
«Οι ανακαλύψεις ξαναγράφουν την ιστορία της περιοχής στο Ντιγιαρμπακίρ. Φέτος, φέραμε στο φως τμήματα των νότιων τειχών, αποκαλύπτοντας την τεράστια κλίμακά τους, όπως και την εξαιρετική γνώση μηχανικής των Ρωμαίων. Τα νότια και ανατολικά τείχη, μέχρι πρότινος θαμμένα κάτω από στρώματα χώματος, έχουν πλέον ανασκαφεί προσεκτικά και έχουν αποκατασταθεί. Τα τείχη, 15 μέτρα σε ύψος και πάνω 3.5 μέτρα σε πάχος, αποτελούν ένα παράδειγμα των στιβαρών οχυρώσεων της Ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής».

Προσπάθειες συντήρησης και παράλληλες ανακαλύψεις
Μιλώντας για τη σημασία της συντήρησης, ο Coskun σημείωσε: Όσοι οι ανασκαφές αποκαλύπτουν το παρελθόν, η συντήρηση διασφαλίζει το μέλλον τους. Οι προσπάθειές μας εστιάζουν και στα δύο. Φέτος, επικεντρωθήκαμε το νότιο τείχος και την εκκλησίας. Έπειτα, στο στρατόπεδο, την υπόγεια εκκλησία και το ιερό του Μίθρα.
Ο Coskun αποκαλύπτει πως, μόλις το 10% του χώρου έχει ανασκαφεί μέχρι σήμερα, ενώ στόχος είναι, μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια, να φτάσουν το 30%. Οι εργασίες αναμένεται να συνεχιστούν για δεκαετίες, υποσχόμενες την αποκάλυψη εκατοντάδων επιπλέον ανακαλύψεων.
Απαράμιλλα ρωμαϊκά τεχνουργήματα
Το Κάστρο Ζερζεβάν έχει αποκαλύψει τεχνουργήματα απαράμιλλης αξίας διεθνώς, προσφέροντας σπάνιες γνώσεις για την κοινωνική και τη στρατιωτική ζωή της ρωμαϊκής περιόδου. Ο Coskyn τονίζει την παγκόσμια σημασία των ευρημάτων αυτών:
Η συλλογή αυτή, είναι σημαντική, όχι μόνο για την τουρκική, αλλά και για τη ρωμαϊκή αρχαιολογία. Τα τεχνουργήματα αφηγούνται ιστορίες της αρχαίας ζωής, από τις μονάδες των στρατιωτών μέχρι τους ιερούς χώρους.
Όσο το Κάστρο του Ζερζεβάν αποκαλύπτει όλο περισσότερα από τα μυστικά του, το κύρος ως πολιτιστικός και ιστορικός φάρος αναβαθμίζεται. Επισκέπτες από όλον τον κόσμο, συρρέουν στον αρχαίο στρατιωτικό οικισμό, θέλοντας να μάθουν την ιστορία του άλλοτε ευημερούντος ρωμαϊκού οχυρού, στη σημερινή Τουρκία.