Στη δυτική Τουρκία, μια αρχαιολογική ανακάλυψη που κάποτε χαιρετίστηκε ως ορόσημο στη νεολιθική έρευνα βρίσκεται τώρα θαμμένη κάτω από αγριόχορτα.
Ο οικισμός 9.000 ετών που ανακαλύφθηκε στην περιοχή Μπαχτσελιεβλέρ του Μπιλετσίκ —μεταξύ των αρχαιότερων γνωστών αγροτικών κοινοτήτων της δυτικής Ανατολίας. Ήταν ένας χώρος παρατημένος και απροστάτευτος, προκαλώντας εκκλήσεις από ιστορικούς και ντόπιους να μετατραπεί σε υπαίθριο μουσείο πριν τον εξαφανίσει ξανά ο χρόνος.
Μια Ανακάλυψη από τύχη
Η ιστορία ξεκίνησε το 2019, όταν ένας κάτοικος που περπατούσε σε ένα άδειο οικόπεδο παρατήρησε θραύσματα αρχαίας κεραμικής να γυαλίζουν στο χώμα.
Η αναφορά του στο τοπικό μουσείο πυροδότησε μια κοινή ανασκαφή υπό την ηγεσία του τουρκικού Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, του Δήμου Μπιλετσίκ και του Πανεπιστημίου Bilecik Şeyh Edebali. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν οβάλ σχήματος οικιακές δομές, θραύσματα πρώιμης χειροποίητης κεραμικής, καθώς και τον αξιοσημείωτα καλά διατηρημένο σκελετό ενός ατόμου ηλικίας 8.500 ετών.
Οι αναλύσεις με ραδιενεργό άνθρακα χρονολόγησαν την κατοίκηση περίπου στο 7000 π.Χ., τοποθετώντας τον οικισμό μεταξύ των παλαιότερων νεολιθικών οικισμών που έχουν ταυτοποιηθεί ποτέ στη δυτική Ανατολία.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, το Μπαχτσελιεβλέρ προσφέρει έναν χαμένο κρίκο μεταξύ των αγροτικών πολιτισμών της Κεντρικής Ανατολίας και εκείνων που εξαπλώνονταν προς το Αιγαίο.
Η αρχιτεκτονική και οι ταφικές πρακτικές του υποδηλώνουν ότι οι πρώτοι αγρότες μετέφεραν τόσο την τεχνολογική τεχνογνωσία όσο και τις συμβολικές παραδόσεις προς τα δυτικά — πολύ πριν από την Εποχή του Χαλκού που αναμόρφωσε το πολιτιστικό τοπίο της περιοχής.
Παραμέληση και χαμένες ευκαιρίες
Παρά τη σημασία του, ο αρχαιολογικός χώρος σήμερα παραμένει εγκαταλελειμμένος.
Μετά την ολοκλήρωση της αρχικής επιτόπιας εργασίας, δεν δημιουργήθηκε καμία μόνιμη προστατευτική δομή, διαδρομή επισκεπτών ή ενημερωτική σήμανση.
Οι άλλοτε προσεκτικά σκαμμένες τάφροι έχουν γεμίσει με χόρτα και άγρια βλάστηση.
Οι ντόπιοι κάτοικοι που παρακολούθησαν την ανασκαφή παρακολουθούν τώρα με απογοήτευση καθώς ο αρχαίος οικισμός ξεθωριάζει από τη μνήμη. Προτρέπουν τις αρχές να διατηρήσουν τον χώρο μέσω ενός έργου υπαίθριου μουσείου ή αρχαιολογικού πάρκου, επιτρέποντας στα νεολιθικά κατάλοιπα να εκτεθούν εκεί όπου ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά.
Για τους αρχαιολόγους, η παραμέληση είναι κάτι περισσότερο από ένα τοπικό ζήτημα — αντιπροσωπεύει μια χαμένη ευκαιρία να συνδεθεί το κοινό με ένα από τα πρώτα πειράματα αγροτικής ζωής στην Ανατολία.
Τα πρώτα χωριά της Ανατολίας και το αίνιγμα του Μπιλετσίκ
Η Νεολιθική περίοδος στην Ανατολία σηματοδοτεί την αποφασιστική στροφή της ανθρωπότητας προς τη γεωργία και την μόνιμη εγκατάσταση.
Ενώ διάσημοι χώροι όπως το Τσαταλχογιούκ, το Μποντζουκλού και το Ασικλί Χογιούκ καθόρισαν τον ρόλο του κεντρικού οροπεδίου σε αυτή τη μετάβαση, η δυτική ενδοχώρα της Ανατολίας παραμένει συγκριτικά ανεξερεύνητη.
Το Μπαχτσελιεβλέρ, που βρίσκεται μεταξύ των πεδιάδων του Μαρμαρά και των ορεινών περιοχών της Φρυγίας, καλύπτει ένα κρίσιμο γεωγραφικό και χρονολογικό κενό. Οι οβάλ κατόψεις των σπιτιών του μοιάζουν με αυτές των πρώιμων κεντρικών ανατολικών χωριών, ωστόσο η τυπολογία της κεραμικής δείχνει μια ξεχωριστή περιφερειακή εξέλιξη — υποδηλώνοντας ότι οι κοινότητες στο Μπιλετσίκ δεν ήταν απλώς αποδέκτες επιρροών, αλλά ενεργοί συμμετέχοντες στη νεολιθική καινοτομία.
Η ανακάλυψη του σκελετού ηλικίας 8.500 ετών ενισχύει περισσότερο την ανθρωπολογική σημασία του χώρου.
Οι αναλύσεις DNA και ισοτόπων, εάν πραγματοποιηθούν, θα μπορούσαν να διαφωτίσουν πώς συνδέονταν αυτοί οι πρώιμοι πληθυσμοί της δυτικής Ανατολίας τόσο με τους ανατολικούς ομολόγους τους όσο και με μεταγενέστερες ομάδες του Αιγαίου.
Ανάγκη για διαφύλαξη και πολιτιστική αξιοποίηση
Οι ιστορικοί, οι αρχαιολόγοι και οι τοπικοί φορείς έχουν αρχίσει να υποστηρίζουν ένα σχέδιο διατήρησης που να εξισορροπεί την έρευνα, την προστασία και την πρόσβαση του κοινού. Οι προτεινόμενες πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν:
- Ανακήρυξη του χώρου ως προστατευόμενης αρχαιολογικής ζώνης βάσει του εθνικού νόμου περί πολιτιστικής κληρονομιάς.
- Δημιουργία ενός φιλικού προς τους επισκέπτες υπαίθριου μουσείου, με μονοπάτια, σήμανση και ανακατασκευασμένες νεολιθικές κατοικίες.
- Σύμπραξη μεταξύ πανεπιστημίων, τοπικών αρχών και πολιτιστικών ΜΚΟ για τη διασφάλιση βιώσιμης χρηματοδότησης.
- Τέτοια έργα έχουν αποδειχθεί επιτυχημένα σε άλλα μέρη της Τουρκίας, μετατρέποντας παθητικούς αρχαιολογικούς χώρους σε εκπαιδευτικά και οικονομικά πλεονεκτήματα.
Οι υποστηρικτές υποστηρίζουν ότι το Μπαχτσελιεβλέρ θα μπορούσε να γίνει όχι μόνο ένας ερευνητικός κόμβος αλλά και ένα επίκεντρο για τον τουρισμό πολιτιστικής κληρονομιάς στη δυτική Ανατολία.
Στοιχεία για τους πρώτους έποικους της ανθρωπότητας
Αυτό που κάνει την ανακάλυψη του Μπιλετσίκ συγκινητική δεν είναι μόνο η ηλικία της, αλλά και η σιωπή της.
Κάτω από το παραμελημένο χωράφι βρίσκεται η απόδειξη μιας από τις αρχαιότερες κοινότητες της ανθρωπότητας — άνθρωποι που έχτισαν σπίτια, έφτιαξαν κεραμικά και έθαψαν τους νεκρούς τους με φροντίδα πριν από εννέα χιλιετίες.
Η ιστορία τους, που αποκαλύφθηκε για μια στιγμή, κινδυνεύει τώρα να θαφτεί ξανά — αυτή τη φορά από την παραμέληση και όχι από το χώμα. Εάν διατηρηθεί και ερμηνευθεί σωστά, το Μπαχτσελιεβλέρ θα μπορούσε να σταθεί δίπλα στο Τσαταλχογιούκ και το Ασικλί ως ένα βασικό κεφάλαιο στην ιστορία του πώς οι άνθρωποι έμαθαν για πρώτη φορά να ζουν μαζί — και πώς τα τοπία της Ανατολίας έγιναν το λίκνο της μόνιμης εγκατάστασης.
