Το Αρχαιολογικό Πάρκο της Ηράκλειας (Policoro, επαρχία Ματέρα) συνεχίζει να αποκαλύπτει άγνωστα μέχρι σήμερα κεφάλαια της ιστορίας της Μεγάλης Ελλάδας. Κατά μήκος της νότιας πλαγιάς του Λόφου του Βαρόνου, μια σειρά από ενδείξεις που προέκυψαν κατά τη διάρκεια επιστημονικών ερευνών οδήγησαν στον εντοπισμό μιας τεράστιας ημικυκλικής δομής που, σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες ερμηνείες, αντιστοιχούσε στο θέατρο της αρχαίας πόλης.
Μια ανακάλυψη, που ανοίγει νέες προοπτικές για την κατανόηση της αστικής και πολιτιστικής ζωής ενός από τα σημαντικότερα κέντρα της ελληνικής Λευκανίας.
Τα πρώτα σημάδια της ύπαρξης ενός μεγάλου οικοδομήματος είχαν εμφανιστεί κατά τη διάρκεια επιφανειακών αναλύσεων και αεροφωτογραμμετρικών ερευνών, οι οποίες είχαν δείξει ανωμαλίες στο έδαφος. Αυτά τα στοιχεία επιβεβαιώθηκαν από μια αποστολή γεωφυσικών ερευνών που πραγματοποιήθηκε από την ομάδα του Πανεπιστημίου της Basilicata, η οποία αποκάλυψε ένα πολύπλοκο σύστημα μεγάλων, ομόκεντρων μαγνητικών γραμμών. Το σχήμα και το τοπογραφικό πλαίσιο οδήγησαν αμέσως τους μελετητές στην υπόθεση ότι πρόκειται για ένα δημόσιο κτίριο αφιερωμένο σε θεάματα – ένα θέατρο – χτισμένο σε περίοπτη θέση στην πλαγιά με θέα την αρχαία πόλη.
Το θέατρο και ο λατρευτικός χώρος του Διονύσου
Η περιοχή βρίσκεται στην καρδιά της Ηράκλειας, σε μια φυσική κλίση του λόφου όπου εκτεινόταν το άνω τμήμα της πόλης. Η επιλογή της τοποθεσίας δεν είναι τυχαία: ακριβώς απέναντι βρισκόταν το ιερό του Διονύσου, γιού του Δία και της Σέμελης, θεού του αμπελιού, του κρασιού, των γιορτών και του θεάτρου, στον οποίο ήταν αφιερωμένες οι θεατρικές παραστάσεις στην αρχαία Ελλάδα.
Ο συμβολικός σύνδεσμος μεταξύ της διονυσιακής λατρείας και του θεατρικού χώρου ενισχύει περαιτέρω την ερμηνεία που προκρίνεται από τους αρχαιολόγους, οι οποίοι βλέπουν σε αυτή την ανακάλυψη ως ένα βασικό κομμάτι για την κατανόηση της θρησκευτικής και κοινωνικής ζωής της αποικίας.
Η πραγματοποίηση των ανασκαφών
Το ερευνητικό έργο κατέστη δυνατό χάρη σε πόρους που διατέθηκαν για αρχαιολογική έρευνα από τα Εθνικά Μουσεία της Ματέρα – Περιφερειακή Διεύθυνση Μουσείων Basilicata, με την υποστήριξη της Γενικής Διεύθυνσης Μουσείων του Υπουργείου Πολιτισμού της Ιταλίας.
Τα κονδύλια επέτρεψαν την έναρξη ενός δομημένου προγράμματος ερευνών, το οποίο θα κορυφωθεί με την έναρξη αρχαιολογικών ανασκαφών αυτόν τον μήνα. Οι παρεμβάσεις πραγματοποιούνται απευθείας από το Υπουργείο Πολιτισμού, υπό την επιστημονική διεύθυνση του Δρ. Carmelo Colelli, και έχουν ως στόχο να επιβεβαιώσουν στο πεδίο όσα έχουν ήδη προκύψει από τη γεωφυσική έρευνα.
«Τα αποτελέσματα θα έχουν μεγάλη σημασία όχι μόνο για την ταυτοποίηση του θεάτρου, του οποίου η παρουσία φαίνεται να επιβεβαιώνεται από τις έρευνες, αλλά κυρίως για την κατανόηση της αστικής οργάνωσης της αποικίας που ιδρύθηκε το 433 π.Χ. και αποτέλεσε έδρα της Ιταλιωτικής Ένωσης. Πρόκειται για ένα ερευνητικό έργο που εμπλουτίζει με περιεχόμενο και γνώση έναν από τους σημαντικότερους τόπους πολιτισμού σε ολόκληρη την περιοχή, ο οποίος, χάρη στην προσοχή του Υπουργείου και της Γενικής Διεύθυνσης Μουσείων, ετοιμάζεται να ζήσει μια νέα εποχή», αναφέρει ο περιφερειακός Διευθυντής Εθνικών Μουσείων, Filippo Demma.
«Οι νέες έρευνες στο Policoro που χρηματοδοτούνται από τη Γενική Διεύθυνση Μουσείων», αναφέρουν ο Γενικός Διευθυντής Massimo Osanna, «αποτελούν ένα ακόμη βήμα στη στρατηγική του Υπουργείου Πολιτισμού για την ενίσχυση της ερευνητικής και γνωστικής αποστολής των μουσείων και των αρχαιολογικών πάρκων μας. Η επένδυση στην έρευνα σημαίνει επένδυση στη συντήρηση, την ανάδειξη και την ικανότητα των πολιτιστικών χώρων να ανανεώνουν διαρκώς την αφήγησή τους.
Το έργο της Ηράκλειας εντάσσεται σε αυτόν τον ορίζοντα: ένας χώρος που αναγεννιέται μέσα από νέες ανασκαφές, παρεμβάσεις που συνδυάζουν την αρχαιολογία και το τοπίο, και ένα μοντέλο διαχείρισης βασισμένο στο διάλογο μεταξύ θεσμών, πανεπιστημίων και της τοπικής κοινότητας».
Το έργο εντάσσεται στη μακροπρόθεσμη στρατηγική του Υπουργείου για την εδραίωση του εθνικού μουσειακού συστήματος ως ενός ολοκληρωμένου δικτύου γνώσης και καινοτομίας. Η Γενική Διεύθυνση Μουσείων, μέσω στοχευμένης χρηματοδότησης και συνεργασίας με πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, προωθεί ένα μοντέλο στο οποίο η επιστημονική έρευνα αποτελεί δομικό στοιχείο της διαχείρισης των πολιτιστικών χώρων. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η έρευνα δεν είναι απλώς εργαλείο διερεύνησης, αλλά κινητήριος δύναμη για τη βιωσιμότητα, την εκπαίδευση και τη συμμετοχή.
Η Ηράκλεια, υπό αυτή την έννοια, αποτελεί ένα ιδανικό “εργαστήριο”. Ο συνδυασμός αρχαιολογίας, τεχνολογίας και ανάδειξης του χώρου καθιστά δυνατή την ανάγνωση του τοπίου ως ενός εξελισσόμενου αρχείου, όπου κάθε ανακάλυψη εμπλουτίζει τη συλλογική κατανόηση της αρχαίας ιστορίας και της σχέσης της με το παρόν. Οι ανασκαφές τον Νοέμβριο του 2025 υπόσχονται να αποκαλύψουν νέα δεδομένα για τον αστικό ιστό, τις σχέσεις μεταξύ δημόσιων κτιρίων και ιερών χώρων, και την πολιτική και πολιτιστική ζωή της ελληνικής και ρωμαϊκής πόλης.
Το θέατρο, το κατεξοχήν σύμβολο της συλλογικής ζωής, φαίνεται να αναδύεται ξανά από το υπέδαφος του Policoro ως σημάδι συνέχειας μεταξύ παρελθόντος και παρόντος.
Η ταυτοποίησή του δεν διευρύνει απλώς τη γνώση μας για την Ηράκλεια, αλλά ανανεώνει και τη δυνατότητα να αφηγούμαστε τη Μεγάλη Ελλάδα μέσα από τόπους που μιλούν ξανά, χάρη στην έρευνα και τη φροντίδα.
