Στον αρχαιολογικό χώρο της πόλης των Γαβίων, σε απόσταση μόλις 18 χιλιομέτρων ανατολικά της Ρώμης, άρχισε ν’ αναδύεται από τη γη ένα από τα πιο καλά κρυμμένα μυστικά της. Ανακαλύφθηκε μια δομή που ξαναγράφει τα πρώτα κεφάλαια της ρωμαϊκής μηχανικής και του αστικού σχεδιασμού.
Μια διεθνής ομάδα αρχαιολόγων, με επικεφαλής τον καθηγητή Marcello Mogetta απ’ το πανεπιστήμιο του Μισούρι, έφερε στο φως τα ευρήματα ενός γιγαντιαίου υδραυλικού κατασκευάσματος – μιας μεγάλης, πέτρινης δεξαμενής η οποία είναι εν μέρει λαξευμένη στο βραχώδες υπόστρωμα του εδάφους. H κατασκευή αυτής της δομής ανάγεται περίπου στο 250 π.Χ., ενώ υπάρχουν στοιχεία που μαρτυρούν ότι ορισμένα τμήματά της μπορεί να είναι ακόμη αρχαιότερα.
Η αρχιτεκτονική των αρχαίων Γαβίων
Η επιβλητική ανακάλυψη, ένα έργο δημόσιας υποδομής εξαιρετικής για την εποχή της έκτασης, έχει προταθεί ως ένα από τα πρώτα δείγματα ρωμαϊκής μνημειακή αρχιτεκτονικής που δεν σχετίζεται με κάποιον ναό ή οχυρωματικό τείχος.
Η ύπαρξή της κλονίζει την αποδεκτή χρονολογία της πολιτικής φιλοδοξίας της Ρώμης και των συμμάχων της στη διάρκεια μιας ιστορικής περιόδου που άφησε ελάχιστες άμεσες μαρτυρίες.
Η κατασκευή, εξηγεί ο Mogetta, καθηγητής στο Τμήμα Τεχνών και Επιστημών στο πανεπιστήμιο του Μισούρι, υπερβαίνει τη χρηστικότητα και αποτελεί ένα μέσο πολιτικής έκφρασης – μια διακήρυξη ισχύος και ταυτότητας που παίρνει μορφή στην πέτρα και το κονίαμα.
Η σημασία της τοποθεσία της δομής
Η ίδια η τοποθεσία της δομής είναι αποκαλυπτική: Στέκεται στο νευραλγικό σημείο του κέντρου των αρχαίων Γαβίων, κοντά στα σημαντικότερα σταυροδρόμια της πόλης.
Η προνομιακή της θέση υποδηλώνει ότι μπορεί να ήταν μια μνημειακή δεξαμενή ενσωματωμένη στην αγορά της πόλης, τον σημαντικότερο δημόσιο χώρο, τον πυρήνα της κοινωνικής, οικονομικής και διοικητικής ζωής κάθε ρωμαϊκής κοινότητας.
Εφόσον οι αρχαιολόγοι δεν έχουν κατανοήσει πλήρως τη διάταξη της αρχαιότερης Ρωμαϊκής Αγοράς, η οποία παραμένει θαμμένη κάτω από αιώνες ολόκληρους μεταγενέστερων κατασκευών στην πρωτεύουσα, η πόλη των Γαβίων αναδύεται σαν ένα μοναδικό παράθυρο – μια φωτογραφία που πάγωσε στον χρόνο και αποτυπώνει την εμβρυϊκή ανάπτυξη των κεντρικών αυτών χώρων.
Το εύρημα εντάσσεται σε μια σειρά ανακαλύψεων της ίδιας ομάδας που εργάζεται στην πόλη, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει η χαρακτηρισμένη απ’ τους αρχαιολόγους “Κατασκευή της Περιοχής F”.
Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα αναβαθμίδων σκαμμένων στην πλαγιά του ηφαιστειακού κρατήρα, πάνω στον οποίο χτίστηκε η πόλη των Γαβίων.
Τα ευρήματα σκιαγραφούν μια σαφή αλληλουχία πειραματισμού και επιρροής
Οι Ρωμαίοι χτίστες του 3ου και 2ου αιώνα π.Χ., φαίνεται να στράφηκαν προς την Ελληνική αρχιτεκτονική παρατηρώντας προσεκτικά τα επιτεύγματά της.
Απ’ την μεγαλοπρέπεια του Παρθενώνα μέχρι την περικλεή λειτουργικότητα της Αγοράς, οι Έλληνες είχαν τελειοποιήσει την κατασκευή λιθόστρωτων πλατειών, πανοραμικών αναβαθμίδων και μνημειακών δημόσιων χώρων, όπου η αισθητική και η ανάδειξη της εξουσίας ήταν εξίσου σημαντικές με την πρακτική χρησιμότητα – μαθήματα που υιοθέτησαν οι Ρωμαίοι, γνωστοί για τον χαρακτηριστικό τους πραγματισμό, και που ερμήνευσαν με τη δική τους αστική φαντασία.
Το ιστορικό πλαίσιο των Γαβίων, είναι καθοριστικής σημασίας για την κατανόηση της σημασίας της ανακάλυψης. Ο Mogetta επισημαίνει το παράδοξο που ενσαρκώνει η πόλη η οποία κάποτε ήταν ισάξια σε δύναμη με την ίδια τη Ρώμη και κατοικούταν στη διάρκεια της Εποχής του Σιδήρου.
Ενώ τα αρχαιότερα στρώματα της Ρώμης παραμένουν κρυμμένα και απροσπέλαστα κάτω απ’ τα θεμέλια της αυτοκρατορικής μητρόπολης, η πόλη των Γαβίων εγκαταλείφθηκε γύρω στο 50 π.Χ., και αργότερα επανακατοικήθηκε σε μια πολύ πιο ταπεινή μορφή.
Η πρώιμη εγκατάλειψη, δεν ήταν μια τραγωδία αλλά αποτέλεσε μια εξαιρετική αρχαιολογική διαφύλαξη των αυθεντικών δρόμων, των θεμελίων των κτιρίων και τώρα της δεξαμενής σε κατάσταση ασυνήθιστης ακεραιότητας – προσφέροντας μια μοναδική ευκαιρία για την αποκρυπτογράφηση της ρωμαϊκής ζωής στα πρώτα, διαμορφωτικά της στάδια.
Έχοντας επίγνωση της εξαιρετικής αξίας της πολιτιστικής κληρονομιάς του χώρου, το ιταλικό υπουργείο πολιτισμού χαρακτήρισε την πόλη των Γαβίων ως αρχαιολογικό πάρκο για την προστασία του – η διαχείριση του οποίου έχει ανατεθεί στο αυτόνομο ινστιτούτο Μουσείων και Αρχαιολογικών Πάρκων Πραινέστης και Γαβίων.
Ο νομικός χαρακτηρισμός δίνει στους ερευνητές τη δυνατότητα να εργαστούν μεθοδικά στο πλαίσιο της διεθνούς πρωτοβουλίας με την ονομασία Gabii Project, επικεφαλής του οποίου είναι από το 2024, ο καθηγητής Mogetta.
Συνεχείς ανασκαφές στον χώρο
Το καλοκαίρι του 2024, με την υποστήριξη της γενικής διεύθυνσης Μουσείων της Ιταλίας, οι αρχαιολόγοι που εργάζονται στο αρχαιολογικό πρόγραμμα Gabii, θα ξεκινήσουν και πάλι τις ανασκαφές, εστιάζοντας σε δύο κύρια σημεία:
- Στην ανάλυση των ιζημάτων και των υλικών που έχουν συσσωρευτεί με το πέρασμα του χρόνου, στο εσωτερικό της δεξαμενής και
- Στην εξερεύνηση της μεγάλης λιθόστρωτης, παρακείμενης περιοχής.
Ακόμη, η ομάδα σχεδιάζει την εξερεύνηση της αινιγματικής ανωμαλίας που έχει ανιχνευτεί κοντά στη δεξαμενή, με σαρώσεις θερμικής απεικόνισης. Η ανωμαλία κάτω απ’ την επιφάνεια μπορεί να ανήκει στα θεμέλια κάποιου ναού ή ενδεχομένως σε κάποιον άλλον τύπο μεγάλου δημοσίου κτιρίου.
Η επαλήθευση ότι πρόκειται για ναό, θα μπορούσε να προσφέρει μια λογική εξήγηση για κάποια απ’ τα τεχνουργήματα που έχουν ήδη έρθει στο φως από τα στρώματα εγκατάλειψης της λεκάνης.
Ανάμεσα στα αντικείμενα, ανακαλύφθηκαν άθικτα αγγεία, λυχνίες, μυροδοχεία και κύπελλα λαξευμένα με ασυνήθιστα σημάδια.
Το αρχαιολογικό πρόγραμμα Gabii
Ο Mogetta έχει διατυπώσει την υπόθεση ότι, τ’ αντικείμενα αυτά μπορεί να είχαν αποτεθεί σκόπιμα ως θρησκευτικές προσφορές ή αν πετάχτηκαν στο τελετουργικό πλαίσιο του κλεισίματος της δεξαμενής, το οποίο ανάγεται περίπου το 50 μ.Χ.
Το σενάριο αυτό υπογραμμίζει τον καθοριστικό ρόλο της διαχείρισης του νερού και των υδραυλικών υποδομών, όχι μόνο στην αστική πρακτική αλλά και στην τελετουργική και συμβολική σφαίρα των αρχαίων πόλεων.
Η σταθερή πρόοδος του διεθνούς αρχαιολογικού προγράμματος Gabii Project, διασφαλίζει πως, η ιστορία της πόλης δεν θα περιπέσει στη λήθη, αλλά διασφαλίζει τη διατήρηση, την μελέτη και την ανάδειξή της στις μελλοντικές γενιές.
Ωστόσο, ένα θεμελιώδες ερώτημα παραμένει αναπάντητο — ένα ερώτημα που υπερβαίνει τη συγκεκριμένη περίπτωση της Γάββης και αγγίζει τα ίδια τα θεμέλια της ρωμαϊκής κοινωνίας.
- Τι προηγήθηκε; Οι δημόσιοι χώροι ή οι χώροι λατρείας;
Η απάντηση που θα προκύψει από μελλοντικές ανασκαφικές εκστρατείες θα μπορούσε να βοηθήσει να αποκαλυφθεί αν ήταν η πολιτική ή η θρησκευτική αφοσίωση, η συνέλευση των πολιτών ή η συνάθροιση των πιστών, που έπαιξε τον πιο αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση του πρώτου μνημειώδους ρωμαϊκού τοπίου.
Συνθέτοντας κομμάτι – κομμάτι τα στοιχεία, ο Mogetta και η ομάδα του, δεν φιλοδοξούν απλώς να ξαναδώσουν ζωή στην πόλη – την εξέλιξη, την μεγαλοπρέπεια και την παρακμή της, αλλά ν’ αποκαλύψουν τη βαθύτερη ιστορία της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής και της ανεξίτηλης επιρροής της στον σύγχρονο κόσμο.
