Ακούγοντας τη λέξη “σκυλάδικο”, αμέσως το μυαλό μας πάει σε ένα συγκεκριμένο χώρο διασκέδασης και σε ένα συγκεκριμένο είδος τραγουδιού. Συνήθως ο όρος σκυλάδικο είναι υποτιμητικός χαρακτηρισμός για νυχτερινά κέντρα διασκέδασης στην Ελλάδα που προσφέρει χώρο για χορό και ζωντανή λαϊκή μουσική η οποία θεωρείται ποιοτικά κατώτερη, όπως αναφέρεται στη Βικιπαίδεια, όπου υπογραμμίζεται πως χρησιμοποιείται μειωτικά και για την περιγραφή ενός υποείδους του λαϊκού τραγουδιού.
Ως σκυλάδικο αποκαλείται και η “παρακμιακή” μορφή του λαϊκού τραγουδιού. Επίσης ο όρος χρησιμοποιείτο μειωτικά για νυχτερινά κέντρα διασκέδασης που ήτανείτε φθηνά είτε δεν είχαν την άδεια λειτουργίας, στα οποία η ελληνική μουσική που παιζόταν εκεί θεωρείτο κατώτερης ποιότητας και βρισκόταν στα προάστια μιας πόλης ή κωμόπολης της Ελλάδας. Στα σημερινά σκυλάδικα, η τυπική τους διάταξη συμπεριλαμβάνει μια υπερυψωμένη σκηνή, στην οποία οι τραγουδιστές και μουσικοί τραγουδούν ελληνικά τραγούδια, με τη χρήση σημαντικά ενισχυμένων μπουζουκιών, ηλεκτρικών κιθάρων και άλλων οργάνων.
Η “γέννηση” του όρου στην Τρούμπα
Σε άρθρο του στην “Καθημερινή” τον Δεκέμβριο του 2002, ο Αντώνης Καρκαγιάννης απέδωσε τη γέννηση του όρου στην περιοχή της Τρούμπας. Απορρίπτοντας την άποψη ότι η λέξη «σκυλάδικο» προέρχεται από τους ατάλαντους ερμηνευτές που «γαυγίζουν» αντί να τραγουδούν, ο αρθρογράφος, επικαλούμενος τη διήγηση και την άποψη ενός φίλου από τον Πειραιά, του αξέχαστου Μηνά του ταξιτζή, μεταφέρει τη γνήσια καταγωγή των λέξεων.
Όπως σημειώνει, ο Μηνάς είχε μόνιμη πιάτσα επί πολλά χρόνια στην Τρούμπα, την εποχή που η κατ’ άλλους κακόφημη περιοχή, με κεντρικό άξονα την οδό Φίλωνος, ζούσε μέρες μεγάλης και λαμπρής δόξας. Πριν από τον πόλεμο, στην περιοχή Αγίου Διονυσίου Πειραιώς, υπήρχε μεγάλο και κακόφημο οικοδομικό συγκρότημα, με το όνομα Βούρλα, γνωστό και ως το “Χαμαιτυπείον”.
Λίγο μετά την εποχή στην οποία αναφέρεται το άρθρο, το συγκρότημα αυτό, μετασκευασμένο, λειτούργησε ως φυλακή, η περίφημη φυλακή των Βούρλων, η οποία έμεινε στην ιστορία γιατί από εκεί, το 1955, αφού διάνοιξαν υπόγεια σήραγγα πενήντα μέτρων, απέδρασαν μέρα-μεσημέρι περίπου τριάντα πολιτικοί κρατούμενοι, στελέχη του τότε παρανόμου ΚΚΕ.
Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Ακρόπολις», στις 19 Ιουλίου 1955Σύμφωνα με το άρθρο, το οικοδομικό συγκρότημα λεγόταν ότι ανήκε στην οικογένεια του πρέσβεως και κατόπιν υπουργού Εξωτερικών και πρωθυπουργού, του Παναγιώτη Πιπινέλη, φίλου, συνεργάτη και υποτακτικού της βασιλικής οικογενείας και τελικώς, της χούντας. Το κτίριο αυτό πριν από τον πόλεμο νοικιαζόταν σε κυρίες, οι οποίες στα μικρά δωμάτια που κατόπιν έγιναν κελιά φυλακής, ασκούσαν το αρχαιότερο των επαγγελμάτων.
H περιοχή είχε τότε αίγλη και φήμη, κάθε βράδυ δε, προσήλκυε πλήθος επισκεπτών πάσης τάξεως και ηλικίας, κυρίως ναυτεργάτες, ναύτες και στρατιώτες, αλλά και μεσοαστούς, θλιβερούς εργένηδες, κουρασμένους οικογενειάρχες και πολλούς άλλους.
Οι εγκατεστημένες στο συγκρότημα Πιπινέλη, δηλαδή στα Βούρλα κυρίες, επειδή ακριβώς διέθεταν στέγη και κλίνη, δούλευαν με σχετικά ψηλές τιμές και κατά κάποιο τρόπο αποτελούσαν τη διακεκριμένη τάξη της περιοχής. Υπήρχαν όμως και οι άλλες, εκείνες που με την πάροδο του χρόνου, τον μόχθο και τις άλλες ταλαιπωρίες του επαγγέλματος, είχαν χάσει τα νιάτα και την ομορφιά και αναγκάζονταν να δουλέψουν με τη φτωχή πελατεία σε τιμές τόσο χαμηλές, που δεν επέτρεπαν ενοικίαση στέγης και κλίνης στο συγκρότημα των Βούρλων. Θεωρούνταν δευτέρας και τρίτης κατηγορίας και μαζί με τη φτωχή ανδρική πελατεία περιφέρονταν στα γύρω σοκάκια και χαμαιτυπεία, όπως οι αγέλες των αδέσποτων σκύλων και ακριβώς, σύμφωνα με το άρθρο, γι’ αυτό και τους κόλλησαν το προσωνύμιο «σκύλες» και «σκύλους» τους πελάτες. Είχαν και το προσωνύμιο «λαμαρίνες», επειδή η ερωτική συναλλαγή ολοκληρωνόταν, άνευ στέγης και κλίνης, πίσω από τις λαμαρίνες της γέφυρας του Αγίου Διονυσίου.
Πώς φτάσαμε στα καλλιτεχνικά «σκυλάδικα»
Σύμφωνα με την αφήγηση του Μηνά, τη νοποία μεταφέρει ο Αντώνης Καρκαγιάννης, στην Τρούμπα, μετά τον πόλεμο, άνοιξαν μερικά «καλά μαγαζιά», με καλλιτέχνιδες πρώτης κατηγορίας και δημοφιλείς. Τα ονόμαζαν «καμπαρέ», αλλά η ακριβής υπόστασή τους παραμένει αδιευκρίνιστη. Σημασία έχει ότι σε αυτά είχε συγκεντρωθεί η καλή ποιότητα της περιοχής, όπως, λίγα χρόνια πριν, η καλή ποιότητα στην περιοχή Βούρλων, είχε συγκεντρωθεί στο μέγαρο Πιπινέλη. Έτσι διαμορφώθηκε η πρώτη αναλογική σχέση σημαινομένων μεταξύ Βούρλων και Τρούμπας.
Στην αρχή τα «καλά μαγαζιά» της Τρούμπας δούλευαν με τα παρεπιδημούντα στρατεύματα της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, η οποία όμως διήγε περίοδο έσχατης παρακμής και ένδειας. H δουλειά ήταν λίγη και ακόμη λιγότερο το χρήμα. O μεγάλος πλούτος στην οδό Φίλωνος και τις γύρω παρόδους έπεσε λίγο αργότερα με τους Αμερικανούς ναύτες και πεζοναύτες του 6ου Στόλου, ο οποίος κάθε τόσο ναυλοχούσε στα πειραϊκά και φαληρικά ύδατα.
Όταν ο Αϊζενχάουερ έκλεισε την Τρούμπα
O Μηνάς υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας των ιστορικών γεγονότων εκείνης της νύχτας του 1958, όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Αϊζενχάουερ διέταξε αιφνιδίως τον ναυλοχούντα στα ανοιχτά του Πειραιώς 6ο Στόλο να πλεύσει ολοταχώς προς τον Λίβανο και να αποβιβάσει πεζοναύτες. Τα στρατεύματα όμως είχαν από νωρίς εκείνο το βράδυ διασκορπιστεί στην οδό Φίλωνος και στις γύρω παρόδους και χρειάστηκε η αμερικανική στρατονομία, τις πρωινές ώρες εκείνης της νύχτας, να οργανώσει ολόκληρη επιχείρηση στην Τρούμπα, για να συγκεντρώσει το στράτευμα. Πετούσαν έξω από τα «μαγαζιά» και τα άλλα «σπίτια» τους ημιθανείς από τη νυχτερινή κραιπάλη ναύτες και πεζοναύτες, τους φόρτωναν σαν σάκους με σιτάρι σωρηδόν στα καμιόνια και κατ’ ευθείαν… στον Λίβανο.
Με τον 6ο Στόλο, στην Τρούμπα έπεσε μεγάλη ζήτηση και πλούτος και για να ικανοποιηθεί η ζήτηση, όπως συμβαίνει πάντα και με όλα τα προϊόντα και υπηρεσίες, δίπλα στα καλά και ακριβά «μαγαζιά» άνοιξαν και μερικά πολύ δεύτερα και φθηνότερα και ανταγωνιστικά έβγαλαν “κράχτες” στο λιμάνι, εκεί που αποβιβάζονταν οι ναύτες και πεζοναύτες όταν είχαν “έξοδο”. Τότε ήταν που διαμορφώθηκε η δεύτερη και κρίσιμη για το θέμα αναλογική σχέση “σημαινομένων” μεταξύ Βούρλων και Τρούμπας. Και αμέσως ακολούθησε η πάντα πιο σημαντική αναλογική σχέση των “σημαινόντων”: Κατ’ αναλογία με τις “σκύλες” και τους “σκύλους” της γέφυρας του Αγίου Διονυσίου τα δεύτερα μαγαζιά της Τρούμπας ονομάσθηκαν “σκυλάδικα” και οι καλλιτέχνες “σκυλούδες”.Ο Γιάννης Σπανός και το πρώτο σκυλάδικο
Αυτό που μπορεί να προκαλέσει έκπληξη είναι η δήλωση του σπουδαίου μουσικοσυνθέτη Γιάννη Σπανού που είχε πει πως είναι αυτός που έγραψε το πρώτο σκυλάδικο με το «Θέλω τα ώπα μου» για την ταινία του 1966 «Όλοι οι άντρες ειναι ίδιοι».
Ο ίδιος είχε δηλώσει επανειλημμένως πως του αρέσουν ιδιαίτερα αυτά τα τραγούδια. Σε συνέντευξή του το 2015 στο Docville είχε πει: “Εμένα που με βλέπετε και γνωρίζετε το έργο μου ίσως να μη γνωρίζετε ότι γουστάρω πολύ το σκυλάδικο και ένα τραγούδι που σνομπάρεται ως πιο εξωστρεφές” και είχε διηγηθεί μία αστεία ιστορία: “Κάποτε, όχι πολλά χρόνια πίσω, βρίσκομαι κάπου με έναν νεότερο συνθέτη. Με εκτιμούσε πολύ, μου μιλούσε όλο σεβασμό για τις ποιητικές «Ανθολογίες» μου, σίγουρα θα ’λεγε «ποιον έχω δίπλα μου τώρα»! Με ρωτάει ποιο είναι το αγαπημένο μου τραγούδι γενικώς, όχι δικό μου και του απαντάω: «Το “Ρίξε στο κορμί μου σπίρτο”», σίγουρος ότι δεν είχε ιδέα πως ήταν δικό μου. Και, όντως, δεν είχε! «Αυτήν τη μ@@@@α, κύριε Σπανέ;” γυρνάει και μου λέει έκπληκτος. “Εγώ έχω γράψει τη μ@@@@α αυτή” του απαντάω και άλλαξε δέκα χρώματα. Ε, τον πήρα με το καλό τον άνθρωπο, σιγά μη χαλάγαμε τις καρδιές μας για τέτοιον λόγο… Όταν το τσιφτετέλι έχει ταυτιστεί με την ευτέλεια, που για μένα δεν υπάρχει κάτι τέτοιο, λογικό είναι να σνομπάρονται μερικά τραγούδια απλώς και μόνο επειδή είναι πετυχημένα εμπορικά”.
Τζίμης Πανούσης: Το σκυλάδικο το σέβομαι Τον Δεκέμβριο του 2014 σε συνέντευξή του στο Vice ο Τζίμης Πανούσης είχε πει για τα σκυλάδικα: “Το σκυλάδικο το σέβομαι και το αγαπάω γιατί είναι ένας διαφορετικός τρόπος διασκέδασης και πρέπει να είναι αρχαιοελληνικός. Δηλαδή αντί για το σπάσιμο των πιάτων, είμαι σίγουρος ότι παλαιά έσπαγαν αμφορείς… Όλο αυτό το πράγμα… ο χαβαλές που γίνεται, ο καλλιτέχνης-τίποτα –γιατί όταν βγαίνει ο άλλος και σπάει πάνω στην πίστα, εκείνη τη στιγμή ο καλλιτέχνης είναι ένα τίποτα-… Σέβομαι όλους τους τρόπους διασκέδασης”.
Ζωζώ Σαπουντζάκη: Σε σκυλάδικο δεν υπήρχε περίπτωση να πάω να τραγουδήσωΠίσω το 2012, σε συνέντευξή της στο OK η “βασίλισσα της νύχτας” Ζωζώ Σαπουντζάκη είχε πει για την απόφασή της να περιορίσει τις εμφανίσεις της και για τα σκυλάδικα: “Είχα πει πολλά “όχι” τότε γιατί είχα προτάσεις αλλά δεν ήταν για μένα. Δεν ήταν δηλαδή ένα κέντρο σαν τα Αστέρια ή τα μαγαζιά όπου εμφανιζόμουν παλιότερα στην Πλάκα. Εγώ σε σκυλάδικο δεν υπήρχε περίπτωση να πάω να τραγουδήσω. Ακόμα και όταν έκανα την δική μου επιχείρηση- τότε που «μπήκα μέσα και αναγκάστηκα να πουλήσω κάτι οικόπεδα στο Πικέρμι για να ξεχρεώσω, ενώ εμφανιζόμουν ταυτόχρονα σε δυο μαγαζιά για να μπορώ να συγκεντρώσω χρήματα να πληρώσω τις υποχρεώσεις μου – ούτε τότε εμφανίστηκα σε σκυλάδικο. Αλλά ακόμα και τότε, έκανα τα Σαββατοκύριακα κάποιες εμφανίσεις σε πόλεις της Ελλάδας που με ζητούσαν και έτσι η επαφή με τον κόσμο δεν μου έλειψε ποτέ” είχε πει η Ζωζώ Σαπουντζάκη στη συνέντευξή της.
