Η παχυσαρκία αποτελεί µία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τη δημόσια υγεία παγκοσμίως. Σύμφωνα µε τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η παχυσαρκία των ενηλίκων έχει υπερδιπλασιαστεί από το 1990 και η εφηβική έχει τετραπλασιαστεί.
Γράφει ο Ηλίας Κούστας (Γενικός Ιατρός)
Το 2022 παγκοσμίως:
- 1 στους 8 ανθρώπους ζούσε με παχυσαρκία
- Το 43% των ενηλίκων (2,5 δισ.) ήταν υπέρβαροι και το 16% (890 εκατ.) ζούσαν με παχυσαρκία.
- Περισσότερα από 37 εκατομμύρια παιδιά και έφηβοι ηλικίας 5-19 ετών ήταν υπέρβαροι και από αυτούς 160 εκατομμύρια ζούσαν με παχυσαρκία.
- 37 εκατομμύρια παιδιά κάτω των 5 ετών ήταν υπέρβαρα.
Το 2020 περίπου 192 εκατομμύρια Ευρωπαίοι ενήλικες ήταν παχύσαρκοι, σύμφωνα με τα στοιχεία της ευρωπαϊκής περιφέρειας του ΠΟΥ. Το 2019 σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία που ανακοινωθήκαν από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία 1 στους 2 άνδρες και 1 στις 3 γυναίκες, ηλικίας 15 ετών και άνω, είναι υπέρβαροι, ενώ 1 στα 6 άτομα είναι παχύσαρκα. Εκτιμήσεις δείχνουν ότι στην Ελλάδα το 2035, το 39% του πληθυσμού των ενηλίκων πολιτών θα είναι παχύσαρκοι. Η νόσος έχει πλέον αποκτήσει διαστάσεις επιδημίας.
Ετυμολογική προσέγγιση του όρου
Η ετυμολογία της λέξης παχυσαρκία προκύπτει από τις λέξεις «παχύς» και «σάρκα». Κατά τον ΠΟΥ, ορίζεται ως η κλινική κατάσταση που προκαλείται από την υπερβολική συσσώρευση λίπους στο σώμα. Στον ανθρώπινο οργανισμό το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία προκύπτουν όταν λαμβάνουμε περισσότερες θερμίδες από αυτές που καταναλώνουμε μέσω των καθημερινών μας δραστηριοτήτων. Με αυτό το τρόπο το σώμα μας αποθηκεύει τις επιπλέον θερμίδες ως λίπος.
Στη διαμόρφωση του σωματικού βάρους επιδρούν γενετικοί, συμπεριφορικοί, μεταβολικοί και ορμονικοί παράγοντες. Η αυξημένη κατανάλωση θερμίδων, κυρίως λόγω λήψης τροφών που είναι πλούσιες σε λίπη και υδατάνθρακες σε συνδυασμό με την καθιστική ζωή και την έλλειψη άσκησης συμβάλλουν στην αύξηση της παχυσαρκίας. Οι καθημερινές μας δραστηριότητες, οι συνήθειες ύπνου και οι κοινωνικοί παράγοντες υγείας επηρεάζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχουν παθολογικά αίτια, όπως είναι τα ενδοκρινολογικά νοσήματα, οι ψυχολογικές διαταραχές που οδηγούν σε πολυφαγία ή βουλιμία, καθώς και η λήψη διαφόρων φαρμάκων.
Παθήσεις που σχετίζονται με την παχυσαρκία
Επομένως, η παχυσαρκία είναι μια χρόνια πολύπλοκη ασθένεια που ορίζεται από υπερβολικές εναποθέσεις λίπους που μπορούν να βλάψουν την υγεία. Αναρίθμητες μελέτες έχουν αποδείξει ότι το υπερβολικό σωματικό βάρος σχετίζεται με διάφορες ασθένειες, όπως καρδιοαγγειακές παθήσεις, διαβήτης τύπου 2, αποφρακτική άπνοια ύπνου, ορισμένα είδη καρκίνου, οστεοαρθρίτιδα και άσθμα.
Αν, μάλιστα προστεθεί εδώ και η ψυχιατρική διάσταση του προβλήματος με τη χαμηλή αυτοεκτίμηση του παχύσαρκου, τη συνοδό κατάθλιψη και τον κοινωνικό στιγματισμό, τότε γίνεται αντιληπτό ότι το πρόβλημα είναι πολυδιάστατο και η επίλυσή του κρίνεται εξαιρετικά δύσκολη. Η παιδική και η εφηβική παχυσαρκία έχει επιπλέον δυσμενείς ψυχοκοινωνικές συνέπειες. Επηρεάζει τις σχολικές επιδόσεις και την ποιότητα ζωής, σε συνδυασμό με το κοινωνικό στιγματισμό, τις διακρίσεις και τον εκφοβισμό. Τα παιδιά με παχυσαρκία είναι πολύ πιθανόν να γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες και με υψηλό κίνδυνο ανάπτυξης μη μεταδοτικών ασθενειών στην ενήλικη ζωή τους.
Επίσης, έχει βρεθεί ότι η παχυσαρκία μειώνει το προσδόκιμο ζωής. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι κατά μέσο όρο η παχυσαρκία μειώνει τον προσδόκιμο χρόνο ζωής, κατά έξι με επτά χρόνια.
Ταξινόμηση της παχυσαρκίας
Σήμερα η πιο ευρέως διαδεδομένη μέθοδος για να ταξινομήσουμε την παχυσαρκία είναι αυτή που βασίζεται στον δείκτη μάζας σώματος (Body Mass Index – BMI). Ο δείκτης αυτός αντιστοιχεί στο πηλίκο του βάρους του ατόμου (σε κιλά) με το ύψος του (σε μέτρα) στο τετράγωνο (kg/m2). Σύμφωνα με της μετρήσεις του BMI άτομα με κλίμακα από 18-25 κρίνονται ως φυσιολογικά, ενώ πάνω από 30 θεωρούνται παχύσαρκα. Όταν ο δείκτης μάζας σώματος ξεπερνάει τα 40, τότε αναφερόμαστε πια σε νοσογόνο ή κλινικά σοβαρή παχυσαρκία και όταν ξεπερνά το 50 τότε μιλάμε για τη λεγόμενη υπερπαχυσαρκία που σχετίζεται με τις περισσότερες επιπλοκές.
Άλλες μέθοδοι περιλαμβάνουν:
- Την ύπαρξη μεταβολικού συνδρόμου οπού το βασικό σημείο του είναι η κεντρική παχυσαρκία, γνωστή και ως σπλαχνική παχυσαρκία ή ανδρικού τύπου. Χαρακτηρίζεται από συσσώρευση λιπώδους ιστού κυρίως από τη μέση και τον κορμό.
- Το EdmontonObesity Staging System (EOSS) ως ένα σύστημα ταξινόμησης της παχυσαρκίας 5 σταδίων που λαμβάνει υπόψη τις μεταβολικές, φυσικές και ψυχολογικές παραμέτρους προκειμένου να καθορίσουμε τη βέλτιστη θεραπεία της παχυσαρκίας.
- Το adiposity-basedchronic disease (ABCD) ενός ασθενή όπου η Αμερικανική Ένωση Κλινικών Ενδοκρινολόγων (AACE) και το Αμερικανικό Κολέγιο Ενδοκρινολογίας (ACE) έχουν δημιουργήσει ένα προηγμένο διαγνωστικό πλαίσιο με κατευθυντήριες οδηγίες αλγοριθμικής κλινικής πρακτικής για την ολοκληρωμένη διαχείριση της παχυσαρκίας με επίκεντρο τις επιπλοκές που ενδεχομένως προκύπτουν καθορίζοντας πρωτίστως τις θεραπευτικές αποφάσεις και τα επιθυμητά αποτελέσματα. Και
- Το BodyRoundness Index (BRI) όπου είναι μια μέτρηση που αξιολογεί το σχήμα του σώματος και την κατανομή του λίπους λαμβάνοντας υπόψη το ύψος, το βάρος και την περιφέρεια της μέσης ενός ατόμου λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία και την εθνικότητα του.
Η αντιμετώπιση του προβλήματος
Το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία, καθώς και οι σχετικές παθήσεις που σχετίζονται με αυτήν, μπορούν σε μεγάλο βαθμό να προληφθούν και να αντιμετωπιστούν. Σε ατομικό επίπεδο αυτό μπορεί να γίνει υιοθετόντας προληπτικές παρεμβάσεις σε κάθε βήμα του κύκλου της ζωής μας.
Ο ρόλος της διατροφής και της άσκησης στη διαχείριση της παχυσαρκίας είναι καίριος και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι όλων των παρεμβάσεων για τη διαχείριση του βάρους. Η μεσογειακή διατροφή που είναι πλούσια σε λαχανικά, όσπρια, και φρούτα, θεωρείται η καλύτερη δίαιτα για τη διατήρηση του σωστού σωματικού βάρους.
Η διατροφική εκπαίδευση, η τροποποίηση των διατροφικών συνηθειών και η αύξηση της σωματικής δραστηριότητας επιτυγχάνουν τη μεγαλύτερη απώλεια βάρους, όταν η συμβουλευτική παρέμβαση γίνεται πρόσωπο με πρόσωπο μέσα από μια εντατικοποιημένη ολιστική ιατρική προσέγγιση. Η ενεργός συμμετοχή των γιατρών Πρωτοβάθμιας Περίθαλψης μέσω των νεότερων μεθόδων θεραπευτικής και φαρμακευτικής αγωγής σε συνδυασμό με έναν συστηματικό και εντατικοποιημένο συμβουλευτικό χαρακτήρα, αποτελούν τα θεμέλια της πρόληψης και της αντιμετώπισης της παχυσαρκίας παιδιών και ενηλίκων.
Σε όλες τις προηγμένες χώρες ο γενικός- οικογενειακός γιατρός θα ολοκληρώσει το ιστορικό του ασθενούς και θα προσπελάσει σφαιρικά το πρόβλημα της παχυσαρκίας μέσω της ολιστικής ιατρικής προσέγγισης. Η θεραπεία της παχυσαρκίας εστιάζεται κυρίως στη δίαιτα, την άσκηση, την τροποποιητική συμπεριφορά και την ιατρική και φαρμακευτική παρέμβαση.
Τιρζεπατίδη: Μια νέα φαρµακευτική λύση
Μια πρόσφατη προσθήκη στη φαρέτρα της ιατρικής επιστήµης έχει προκαλέσει µεγάλο ενδιαφέρον στην επιστηµονική κοινότητα. Πρόκειται για την τιρζεπατίδη (tirzepatide), ένα φαρµακευτικό µόριο που αναπτύχθηκε αρχικά για τη διαχείριση του διαβήτη τύπου 2. Κατά τη διάρκεια κλινικών µελετών, παρατηρήθηκε ότι οι συµµετέχοντες εµφάνιζαν αξιοσηµείωτη απώλεια βάρους, κάτι που άνοιξε τον δρόµο για τη χρήση του στη θεραπεία της παχυσαρκίας.
Η τιρζεπατίδη είναι ένα διπλό αγωνιστικό µόριο που στοχεύει δύο ορµονικούς υποδοχείς, του GLP-1 (γλυκαγόνο-οµοιάζον πεπτίδιο-1) και του GIP (γαστρικό ανασταλτικό πεπτίδιο). Αυτό της επιτρέπει να επηρεάζει τη ρύθµιση της όρεξης, τον µεταβολισµό της γλυκόζης και την αποθήκευση λίπους στον οργανισµό. Σύµφωνα µε δεδοµένα από πρόσφατες κλινικές δοκιµές, η τιρζεπατίδη οδήγησε σε µείωση του σωµατικού βάρους έως και 22,5% στους συµµετέχοντες, ποσοστό που ξεπερνά άλλες διαθέσιµες φαρµακευτικές επιλογές.
Οι συµµετέχοντες σε αυτές τις µελέτες ανέφεραν σηµαντική βελτίωση στη γενική τους υγεία, µε µείωση δεικτών όπως η γλυκοζυλιωµένη αιµοσφαιρίνη (HbA1c), η περιφέρεια µέσης και οι δείκτες λιπιδίων στο αίµα. Επιπλέον, τα αποτελέσµατα δείχνουν ότι η θεραπεία µε τιρζεπατίδη µπορεί να είναι αποτελεσµατική για ασθενείς µε υψηλό δείκτη µάζας σώµατος (ΔΜΣ), ακόµα και όταν έχουν αποτύχει προηγούµενες παρεµβάσεις.
Τι πρέπει να γνωρίζουμε
Είναι σηµαντικό να τονιστεί ότι καµία φαρµακευτική αγωγή δεν αποτελεί πανάκεια. Η θεραπεία της παχυσαρκίας πρέπει να είναι πολυδιάστατη, συνδυάζοντας αλλαγές στον τρόπο ζωής, ψυχολογική υποστήριξη και, όταν ενδείκνυται, φαρµακευτική παρέµβαση. Η τιρζεπατίδη δεν είναι κατάλληλη για όλους τους ασθενείς. Η χρήση της πρέπει να γίνεται υπό την καθοδήγηση ιατρού. Επίσης, είναι απαραίτητο οι ασθενείς να αντιληφθούν ότι η παχυσαρκία δεν είναι απλώς θέµα θέλησης ή προσωπικής αποτυχίας. Είναι µια πολυπαραγοντική κατάσταση που απαιτεί εξειδικευµένη προσέγγιση, προσαρµοσµένη στις ανάγκες κάθε ατόµου.
Συµπέρασµα
Η παχυσαρκία δεν είναι µόνο µια αισθητική πρόκληση. Είναι µια σοβαρή νόσος που απειλεί τη ζωή και την ποιότητα της καθηµερινότητας εκατοµµυρίων ανθρώπων. Η πρόοδος της επιστήµης προσφέρει πλέον νέες ελπίδες στους ασθενείς, αλλά και σε εµάς τους γιατρούς που τους στηρίζουµε. Η τιρζεπατίδη, µε τα εντυπωσιακά αποτελέσµατά της, φαίνεται να αποτελεί µια σηµαντική εξέλιξη στον αγώνα κατά της παχυσαρκίας. Εάν βρίσκεστε αντιµέτωποι µε αυτήν την πρόκληση, απευθυνθείτε στον γιατρό σας για να εξετάσετε τις διαθέσιµες επιλογές και να λάβετε εξατοµικευµένες συστάσεις.
