Εάν πάρεις στα χέρια σου ένα άλμπουμ με παλιές ασπρόμαυρες φωτογραφίες της Αθήνας θα διαπιστώσεις πως στο πέρασμα των δεκαετιών η πόλη έχει αλλάξει ριζικά.
Το «πρόσωπο» της πρωτεύουσας έχει αλλάξει πολλές φορές και σήμερα σχεδόν τίποτα δεν θυμίζει την Αθήνα του 20′ ή του 30′. Δυστυχώς, κάποια από τα πανέμορφα νεοκλασικά κτίρια δεν υπάρχουν πια.
Ακόμα και οι κάτοικοι μεγαλύτερης ηλικίας ίσως δυσκολευτούν να αναγνωρίσουν την πόλη και τις περιοχές της, αν δουν φωτογραφίες της με άρωμα άλλης εποχής. Μία τέτοια φωτογραφία είναι και η παρακάτω. Αναγνωρίζεις ποια είναι η περιοχή της φωτογραφίας; Είτε είσαι κάτοικος Αθηνών είτε απλός επισκέπτης, σίγουρα έχεις περάσει από εκεί.
Κουίζ για την παλιά Αθήνα: Αναγνωρίζετε την περιοχή; Έχετε περάσει 100% από εκεί
– Κηφισιά
– Κυψέλη
– Πετράλωνα
Η απάντηση στο κουίζ για την παλιά Αθήνα
Στην φωτογραφία που έχει τραβηχτεί το 1959 βλέπετε την Kηφισιά και την πλατεία Απέργη.
Το όνομα Κηφισιά, που προέρχεται από τον Κηφισό ποταμό, είναι αρχαιότατο, καθώς ήταν μια από τις 12 πόλεις της αρχαίας Αθήνας. Το έμβλημα του δήμου κοσμεί η προτομή του Μενάνδρου του Κηφισέως, δραματοποιού της αρχαίας Αττικής που καταγόταν από την Κηφισιά.
Στην αρχαιότητα ήταν μία από τις αρχαίες Δώδεκα Πόλεις της αρχαίας Αθήνας. Σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση του Κλεισθένους, ήταν μέρος της Ερεχθηίδας φυλής της Αττικής και τοποθετούνταν στη «μεσογαία» χώρα. Αποτελούσε από τους πλουσιότερους δήμους της Αττικής λόγω του υγιεινού κλίματος, του αισθητικά ωραίου περιβάλλοντος, των άφθονων νερών και της μικρής σχετικά απόστασής της από την Αθήνα, όντας γνωστή ως προνομιούχος τόπος παραθερισμού πλουσίων και ευγενών.
Μεταξύ αυτών ήταν ο Ηρώδης ο Αττικός, ο μέγας αυτός λάτρης και ευεργέτης της Αθήνας (101-178), που είχε την πλούσια έπαυλή του στη θέση που βρίσκεται σήμερα ο Μητροπολιτικός Ναός της περιοχής. Διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα έχουν βρεθεί σε όλον σχεδόν τον Δήμο, και ενδεικτικό της υψηλής υπόληψης του δήμου στα εύπορα μέλη της Αθηναϊκής κοινωνίας αποτελεί το εύρημα ενός πήλινου κρασοπότηρου, που πιθανότατα άνηκε στην οικογένεια του Περικλή, του γνωστότερου Αθηναίου ηγέτη κατά την Κλασική περίοδο.
Στην περιοχή κατά την ύστερη ρωμαϊκή εποχή έλαβε χώρα μεγάλη μάχη μεταξύ των Ερούλων, γερμανικού φύλου που είχε καταστρέψει την Αθήνα, και άτακτου στρατιωτικού σώματος δύο χιλιάδων ντόπιων υπό τον φιλόσοφο Δέξιππο, στην οποία μάχη οι Έρουλοι εκδιώχθηκαν από την Αττική.
Επί Ενετοκρατίας, όλοι οι ισχυροί και πλούσιοι Ενετοί της Αθήνας διέμεναν στην Κηφισιά. Αργότερα, επί Τουρκοκρατίας, οι πρώην ενετικές επαύλεις περιήλθαν στους πλούσιους Τούρκους της Αθήνας. Ακόμη και ο διοικητής της Αθήνας είχε τον πύργο του στη θέση που βρίσκεται σήμερα ο ναός του Αγίου Δημητρίου. Κατά τις μαρτυρίες του περιηγητή Εβλιά Τσελεμπή, τον 17ο αιώνα η Κηφισιά αποτελούνταν από τριακόσια κεραμιδοσκέπαστα σπίτια, ενώ ο πληθυσμός της αποτελούνταν κατά το ήμισυ από μουσουλμάνους και κατά το ήμισυ από Χριστιανούς Ορθόδοξους.
Ένα παλιό ναΰδριο είχε μετατραπεί σε αποθήκη οίνου (κελάρι), της Παναγίας της Ξυδούς, που κατά τοπική παράδοση το όνομά του δόθηκε, όταν διαπιστώθηκε πως όλο το κρασί που είχε αποθηκευτεί εκεί είχε μετατραπεί σε ξίδι. Μετά την απελευθέρωση, τα κτήματα των Τούρκων περιήλθαν σε Έλληνες που τα αγόρασαν από τους προκάτοχους ιδιοκτήτες έναντι ευτελών τιμών. Το 1870 δημιουργείται το πρώτο καταστατικό της κοινότητος των Κηφισιωτών, με σκοπό την οικονομική τους ανεξαρτητοποίηση.
Επί μακρού χρόνου η Κηφισιά παρέμενε αραιοκατοικημένη, στερούμενη ρυμοτομίας αλλά και άλλων μέσων προκειμένου να εξελιχθεί σε σύγχρονο προάστιο. Από του έτος όμως 1882, όταν συνδέθηκε με την πρωτεύουσα με τον θρυλικό ατμοκίνητο σιδηρόδρομο “Θηρίο”, τέθηκαν και οι βάσεις για τη διαμόρφωσή της σε παραθεριστική κηπούπολη με πλατείες, δενδροστοιχίες και πάρκα.
Στην οικονομική αξιοποίηση συμβάλλει το “Θηρίο”, το οποίο διέρχεται από το άλσος της Κηφισιάς, όπου διοργανώνονται στα χρόνια που ακολουθούν οι διάσημες ανθοκομικές εκθέσεις από τους κατοίκους. Στα προσεχή έτη, η περιοχή καθίσταται δημοφιλές παραθεριστικό κέντρο Αθηναίων, Χιωτών, Αιγυπτίων, Κωνσταντινουπολιτών (όπως ήταν αντίστοιχο κέντρο Τούρκων μεγαλοτσιφλικάδων κατά την τουρκοκρατία). Το 1925 αναγνωρίζεται και επισήμως ως αυτόνομη κοινότητα της Αττικής. Αργότερα, αναγνωρίζεται ως προάστιο της Ανατολικής Αττικής.
Η θέση της περιοχής μέσα στη φύση, στο πέρασμα μεταξύ Αττικής και Βοιωτίας, όπως και το κλίμα της, την ώθησε γρήγορα σε δημοφιλές παραθεριστικό και οικιστικό κέντρο, με πληθώρα μεγαλοπρεπών ξενοδοχείων και επαύλεων να ξεπηδούν σε όλη την έκταση της δασόφυτης πεδιάδας, κυρίως τη δεκαετία του 1920. Ξενοδοχεία όπως το «Σεσίλ», το «Απέργη», το «Πύρνα», το «Πεντελικόν», το «Όλυμπος» και άλλα φιλοξένησαν επιφανείς προσωπικότητες της εποχής, όπως τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον Θεμιστοκλή Σοφούλη και άλλους. Άλλες προσωπικότητες, όπως ο Παύλος Μελάς, η συγγραφέας Πηνελόπη Δέλτα και ο σύζυγός της Στέφανος Δέλτα (συν-ιδρυτής του Κολλεγίου Αθηνών) και ο Εμμανουήλ Μπενάκης, μαζί με άλλους, έμεναν σε πολυτελείς κατοικίες της περιοχής.
Στα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η Κηφισιά φιλοξένησε αρκετούς Μικρασιάτες πρόσφυγες. Ένας λόγος που θα έσπρωχνε τους πρόσφυγες στην Κηφισιά ήταν ότι θα έβρισκαν κάποιο μεροκάματο, καθώς σημαντικό μέρος τους αποτελούνταν από αγρότες και αμπελουργούς, και την εποχή εκείνη είχαν καλλιέργειες, όπως της πατάτας, του σπαραγγιού, της φράουλας, του μενεξέ, και έτσι από τη μία οι καλλιέργειες και από την άλλη οι πανέμορφοι κήποι χρειάζονταν πολλά και φθηνά εργατικά χέρια.
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή κατέφτασαν στην Κηφισιά Μικρασιάτες πρόσφυγες από την περιοχή της Ερυθραίας χερσονήσου της Μικράς Ασίας και συγκεκριμένα από τα χωριά Λυθρί, Βουρλά, Αλάτσατα, Τσεσμέ, Σιβρισάρι, Καράμπουρνα και Μελί συν άλλων.
Το 1923 ιδρύθηκε ο «Σύλλογος Προσφύγων Κηφισιάς», με σκοπό τη στέγαση και αποκατάστασή τους. Ο Σύλλογος πέτυχε την απαλλοτρίωση 152 στρεμμάτων στη σημερινή Νέα Ερυθραία, περιοχή που τότε υπαγόταν στην Κοινότητα Κηφισιάς. «Να κάνει φεγγάρι να δουλεύουμε», έλεγαν οι πρόσφυγες, καθώς ξενοδούλευαν το πρωί στα κτήματα της Κηφισιάς και το βράδυ καλλιεργούσαν τα χωράφια τους στη Νέα Ερυθραία. Αξιοσημείωτη ήταν η αντίθεση μεταξύ των πλούσιων ξενοδοχείων υπό κατασκευή στην κυρίως Κηφισιά και την αξιοθρήνητη κατάσταση στη γειτονική προσφυγική περιοχή, όπου οι πρόσφυγες αγωνίζονταν να κρατήσουν όρθια τα ξύλινα σπίτια τους.
Πολύ αργότερα, στη δεκαετία του 1960, θα άνοιγε και πάλι την αγκαλιά της στους ξεριζωμένους Έλληνες της Αιγύπτου. Το Άστυ Αιγυπτιωτών, στην περιοχή του ναού της Αγίας Παρασκευής, που χτίστηκε από πρόσφυγες Έλληνες της Αιγύπτου, είναι σήμερα μία από τις ομορφότερες συνοικίες της πόλης
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα (1941-1944) στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η βίλα Καζούλη στη νότια είσοδο της Κηφισιάς επιτάχθηκε από τις Γερμανικές δυνάμεις και στήθηκε εκεί το φρουραρχείο των Ες-Ες. Δώδεκα αγωνιστές βασανίστηκαν μέχρι θανάτου στο υπόγειο της έπαυλης, που είχε μετατραπεί σε κέντρο βασανιστηρίων, και θάφτηκαν στον κήπο της.
Το 1942, πάραυτα, ξεπερνάει τους 10.000 κατοίκους και προάγεται σε ξεχωριστό δήμο. Μετά την απελευθέρωση, στα Δεκεμβριανά του 1944, έγινε πολύνεκρη μάχη μεταξύ ανταρτών του ΕΛΑΣ και βρετανικών δυνάμεων της Βασιλκής Πολεμικής Αεροπορίας (RAF), που ήταν στρατωνισμένες στα ξενοδοχεία «Σεσίλ», «Απέργη» και «Πεντελικόν». Οι αντάρτες πέτυχαν την πλήρη κατάληψη των ξενοδοχείων τη νύχτα της 17ης προς 18ης Δεκεμβρίου, κάτι που όμως δεν απέτρεψε την τελική τους σύντριψη στην Αθήνα τον επόμενο μήνα.
