Πολλοί έχουν εξοικειωθεί με τη μορφή του Τάλω μέσω της απεικόνισης του ως ορειχάλκινου γίγαντα στην κινηματογραφική ταινία που γυρίστηκε το 1963 με τίτλο ο Ιάσονας και Αργοναύτες. Χάρη στα εμπνευσμένα τεχνικά ευρήματα του Ρέι Χαριχάουζεν ο μυθικός χαρακτήρας της Κρήτης έμεινε ανεξάλειπτα χαραγμένος στη μνήμη των θεατών. Όμως από πού έλκει την καταγωγή του ο γίγαντας και θα μπορούσε άραγε να ήταν το πρώτο ρομπότ στην ιστορία της ανθρωπότητας;
Αρχικά ο Τάλως αποτέλεσε στοιχείο της κρητικής μυθολογίας αν και υπάρχουν πολυάριθμοι θρύλοι που αναφέρονται στην προσέλευσή του. Μετά την απαγωγή της Ευρώπης από τον Δία και την φυγάδευσή της στην Κρήτη, ο κυρίαρχος θεός του Ολύμπου έδωσε στην όμορφη δεσποσύνη ως τεκμήριο της αγάπης του τρία δώρα. Ένα από αυτά ήταν ο Τάλως, το κολοσσιαίο ορειχάλκινο αυτόματο. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή του μύθου ο γίγαντας σφυρηλατήθηκε από τον Ήφαιστο και τους Κύκλωπες για να προσφερθεί στη συνέχεια στον Μίνωα, τον βασιλέα της Κρήτης. Ένας τρίτος θρύλος αναφέρει ότι ο Τάλως υπήρξε γιος του Κρητός και γεννήτορας του Φαιστού, ενώ μία τέταρτη παραλλαγή τον θέλει αδερφό του μηνός.
Η μορφή του
Πολλοί ισχυρίζονται επίσης πως είχε μορφή ταύρου και τον ταυτίζουν με τον Μινώταυρο. Κατά τον αρχαίο συγγραφέα Απολλόδωρο τον Ρόδιο, ο Τάλως ήταν ο έσχατος μιας γενιάς ορειχάλκινων ανδρών, οι οποίοι απέρρευσαν από τις φλαμουριές και διατηρήθηκαν στην ζωή μέχρι την εποχή των ημίθεων.
Τάλως στην αρχαία κρητική διάλεκτο σημαίνει ήλιος. Στην Κρήτη μάλιστα το ίδιο όνομα είχε δοθεί και στον Δία μέσω του προσωνυμίου Ταλαίος Ζευς. Ο Τάλως, ως θεματοφύλακας του νησιού όργωνε την ακτογραμμή της νήσου τρεις φορές την ημέρα, όχι μόνο για να αποτρέψει ενδεχόμενη εισβολή από εχθρικά στρατεύματα, αλλά και για να αναχαιτίσει πιθανά κρούσματα φυγής των γηγενών, χωρίς τη συγκατάθεσή του Μίνωα. Επίσης φρόντιζε να επισκέπτεται τρεις φορές το χρόνο τις κώμες της Κρήτης και να επιδεικνύει στους κατοίκους ορειχάλκινες δέλτους με χαραγμένους τους ιερούς νόμος του βασιλέως, την τήρηση των οποίων είχε αναλάβει να επιβάλει ο ίδιος.
Λέγεται μάλιστα πως εκσφενδόνιζε πελώρια τροχάλα και συντρίμματα στα εχθρικά πλοία τα οποία επιχειρούσαν προσέγγιση των κρητικών ακτών. Όταν ο εχθρός κατόρθωνε να ανταπεξέλθει στον αρχικό βομβαρδισμό, ο ορειχάλκινος γίγαντας ριχνόταν στη φωτιά, ώσπου να πυρωθεί και κατόπιν υπέβαλε τους ανεπιθύμητους ξένους σε θανάσιμους εναγκαλισμούς.
Οι παραλλαγές του μύθου
Σύμφωνα με άλλη παραλλαγή του μύθου ο Τάλως βρισκόταν αρχικά στην κατοχή των Σαρδηνίων και όταν αυτοί αρνήθηκαν να τον παραδώσουν στο Μίνωα, εκείνος ρίχτηκε στη φωτιά τους έσφιξε στο στήθος του και έμεινε να τους παρακολουθεί να πεθαίνουν με ανοιχτά τα στόματα. Έτσι προέκυψε το λεγόμενο σαρδόνιο χαμόγελο που αναφέρεται σε όσους γελούν με τα δικά τους παθήματα αλλά και με τα βάσανα των άλλων.
Ο Ιάσων και οι Αργοναύτες αντιμετώπισαν τον Τάλω στη φάση που προσέγγισαν την Κρήτη κατά την πορεία της θριαμβευτικής επιστροφής στα πάτρια εδάφη, με το χρυσόμαλλο δέρας τις αποσκευές τους. Ο ορειχάλκινος γίγαντας κρατούσε την Αργώ σε απόσταση εξακοντίζοντας μεγάλες κοτρόνες προς το πλοίο τις οποίες είχε αποσπάσει από τους γκρεμούς. Η Μήδεια, η ξακουστή Μάγισσα, που συνόδευε τον Ιάσωνα στην αργοναυτική εκστρατεία, συνέβαλε στην διαφυγή του ήρωα από την δυσχερή θέση. Χρησιμοποίησε μαγικές μεθόδους για να αναχαιτίσει τα ολέθρια πλήγματα του τρομερού γίγαντα.
Η σύνθεσή του
Έχει καταγραφεί ότι ο Τάλως είχε στο σώμα του μία μόνο φλέβα, καλυμμένη από λεπτή επίστρωση δέρματος η οποία εκτεινόταν από τον τράχηλο έως τις φτέρνες και ήταν σφραγισμένη μέσω ενός ορειχάλκινου ήλου. Αυτός ο ήλος προστάτευε τον θεϊκό ιχώρα (την ουσία που έρεε στις φλέβες των θεών) που καθιστούσε αδύνατη την κίνηση των μεταλλικών άκρων. Αυτό ήταν το μοναδικό ευάλωτο σημείο του γίγαντα.
Η Μήδεια λοιπόν μάγεψε τον Τάλω με ένα βλέμμα, ενώ παράλληλα επικαλέστηκε με ύμνους και προσευχές τα πνεύματα του θανάτου. Στην προσπάθειά του να εκσφενδονίσει τρόχαλα για την απώθηση των αλαλαζόντων πνευμάτων, ο γίγαντας έξυσε κατά λάθος τον αστράγαλό του σε μία αιχμηρή πέτρα στο σημείο ακριβώς όπου βρισκόταν η απροστάτευτη φλέβα. Κατόπιν τούτου, σωριάστηκε με πάταγο στο έδαφος, ενώ ο θεϊκός ιχώρ άρχισε να αναβρύζει από την οπή σαν ρευστός μόλυβδος. Σύμφωνα με άλλη εναλλακτική, εκδοχή, η Μήδεια σαγήνεψε τον ορειχάλκινο άνδρα και τον ξεγέλασε με την υπόσχεση της προσφοράς ενός φίλτρου που θα τον καθιστούσε αθάνατο. Ως αντάλλαγμα η πανούργα μάγισσα ζήτησε από το γίγαντα να της επιτρέψει την αποβίβαση στο νησί. Ο Τάλως συναίνεσε. Ήπιε το φίλτρο και αποκοιμήθηκε. Μόλις τον πήρε ο ύπνος, η Μήδεια τράβηξε τον ήλο από τον αστράγαλο, προκαλώντας το θάνατό του.
Άλλοι διατείνονται ότι ο Αργοναύτης Ποίας (πατέρας του Φιλοκτήτη, ο οποίος έλαβε μέρος στον Τρωικό πόλεμο), διατρύπησε με βέλος τη φλέβα του γίγαντα. Μετά το θάνατο του Τάλω, η Αργώ αγκυροβόλησε εκ του ασφαλούς στην Κρήτη. Από τις ανασκαφές στη Φαιστό ήρθαν στην επιφάνεια νομίσματα με τη μορφή του ορειχάλκινου άνδρα, αναγόμενα στο διάστημα μεταξύ 4ου και 3ου π.Χ. αιώνα. Ένας ερυθρόμορφος κρατήρας των τελών του 5ου μ.Χ. αιώνα εικονίζει τους Διόσκουρους (τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη) να κρατούν τον ετοιμοθάνατο Τάλω, ενώ η Μήδεια, με ανατολίτικη περιβολή, στέκει μπροστά στην Αργώ, κρατώντας έναν κεντητό σάκο (που προφανώς περιέχει μαγικά φίλτρα και βότανα).
Οι ερμηνείες του μύθου
Ο μύθος του γιγάντιου ορειχάλκινου άνδρα της Κρήτης μπορεί να ερμηνευθεί ποικιλοτρόπως. Αναμφίβολα, υπάρχουν ευθείες αναλογίες με τη μοίρα του Αχιλλέα, ο οποίος έπεσε στο πεδίο της μάχης κατά τον Τρωικό πόλεμο, και δεν αποκλείεται οι δύο παρεμφερείς περιπετειώδεις θάνατος να έχουν την ίδια πηγή. Κατά μία άλλη ερμηνεία, ο Τάλως συμβολίζει τον μινωικό στόλο που ήταν εξοπλισμένος με μεταλλικά όπλα. Όταν ο γίγαντας νικήθηκε από τους Έλληνες της Αργούς, η ισχύς της Κρήτης εξανεμίστηκε και ο έλεγχος του αρχαίου κόσμου περιήλθε στους ηγεμόνες της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Άλλοι λένε πως οι λιμένες της Κρήτης μαστίζονταν από τη δράση πειρατών και ο Τάλως εκπροσωπούσε τον προστάτη των Μινωιτών από τις λεηλασίες. Ο ποιητής Ρόμπερτ Γκρέιβς πιθανολογεί ότι η φλέβα του γίγαντα εντάσσεται στο μυστήριο της πρώιμης χύτευσης ορείχαλκου, διά της μεθόδου cire-perdie (του απωλεσθέντος κηρού), βάσει της οποίας ο τεχνίτης φτιάχνει ένα υπόδειγμα από άργιλο το οποίο κατόπιν καλύπτει με κηρό. Εν συνεχεία το υπόδειγμα περιβάλλεται από ένα διάτρητο αργιλώδες εκμαγείο. Κατά την επακόλουθη καύση αποβάλλεται το κερί (εξ ου και η ονομασία της μεθόδου), που εκρέει από τις οπές του καλουπιού. Ακολούθως το μέταλλο διοχετεύεται, σε ρευστή μορφή, στο χώρο όπου καταλάμβανε μέχρι πρότινος το κερί.
Με έρεισμα τον εντοπισμό μινωικών σφραγιδόλιθων από το 1500 π.Χ. που εικονίζουν μια θεά ή μια ιέρεια να κωπηλατεί σε λέμβο πλησίον παράκτιων ναών, δόθηκε και η θρησκευτική τελετουργική ερμηνεία στο μύθο, καθώς εκτιμήθηκε ότι οι συγκεκριμένες εγχαράξεις συνιστούν αναπαραστάσεις ενός θεϊκού περίπλου του νησιού, παρεμφερούς με τις περιπολίες του ορειχάλκινου γίγαντα.
Κι επειδή, όπως προείπαμε, Τάλως στα κρητικά σημαίνει «ήλιος», ο Ρόμπερτ Γκρέιβς προχωρεί στην υπόθεση ότι ο γίγας πραγματοποιούσε την περιφορά της νήσου μόνο μία φορά την ημέρα, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τον ήλιο. Καθότι, δε, ο Τάλως, δηλαδή η ορειχάλκινη παράσταση του ήλιου, ονομαζόταν επίσης Ταύρος, και το κρητικό έτος ήταν διαιρεμένο σε τρεις εποχές, οι ισάριθμες επισκέψεις του γίγαντα στις τοπικές κώμες μπορούν κάλλιστα να συμβολίζουν την πορεία του βασιλιά Ήλιου, ο οποίος φέρει μάλιστα το τελετουργικό προσωπείο του ταύρου.
Οι θεωρίες
Θεωρίες υπάρχουν αναρίθμητες. Μία από αυτές υποστηρίζει ότι ο Τάλως ήταν η πρώτη ολοκληρωμένη λειτουργική αυτόματη μηχανή στην ιστορία του ανθρώπου. Έχει υπολογιστεί ότι για να είχε ο γίγαντας την ευχέρεια να κάνει το γύρο της Κρήτης τρεις φορές ημερησίως, έπρεπε να αναπτύσσει ταχύτητα διακοσίων πενήντα χιλιομέτρων την ώρα. Οι υπέρμαχοι της εκδοχής υπογραμμίζουν επίσης ότι το υγρό που κύλησε από την «πληγή» στον αστράγαλο του γίγαντα ήταν τηγμένος μόλυβδος.
Γενικώς, τα κάθε λογής αυτόματα συνάρπαζαν τους αρχαίους Έλληνες, οι οποίοι τα επιστράτευαν τακτικά σε θεατρικά έργα και θρησκευτικές τελετές. Έστω και σε πρωτόγονη μορφή, εξάλλου, υπάρχει ιστορικό αρχαίας ρομποτικής. Το 350 π.Χ., ο ιδιοφυής Έλληνας μαθηματικός Αρχύτας κατασκεύασε ένα μηχανικό πτηνό, την Περιστερά, που λειτουργούσε με ατμό. Επρόκειτο για μια από τις πρώτες πτητικές μελέτες του κόσμου, από την οποία ανέκυψε πιθανώς το πρώτο υπόδειγμα αεροπλάνου.
Η αρχαία ρομποτική
Το 322 π.Χ. ένας άλλος Έλληνας, φιλόσοφος όμως, ο Αριστοτέλης, διέβλεψε την εξέλιξη της ρομποτικής και σημειώνει χαρακτηριστικά στα γραπτά του. «Εάν κάθε εργαλείο, δύναται, άμα τη λήψει εντολής ή αυτοβούλως, να διεκπεραιώσει την προσιδιάζουσα σε αυτό εργασία… δεν θα υφίσταται πλέον χρεία δοκίμων για την πλαισίωση των τεχνιτών ούτε δούλων για την εξυπηρέτηση των αναγκών των αρχόντων».
Στα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ. ο Έλληνας φυσικός επιστήμονας και εφευρέτης Κτησίβιος της Αλεξάνδρειας, σχεδίασε κλεψύδρες με κινούμενα στοιχεία, ακριβέστερες στην καταγραφή του χρόνου από οποιοδήποτε ωρολόγιο του 17ου αιώνα.
Πάνω από χίλια εξακόσια χρόνια αργότερα, γύρω στο 1495 μ.Χ., ο Λεονάρντο ντα Βίντσι σχεδίασε (και ενδεχομένως εκπόνησε) έναν μηχανικό ιππότη με πανοπλία, το πρώτο πιθανότατα ανθρωποειδές ρομπότ στην ιστορία του κόσμου.
