Μυστήριο με μάρκες 2.000 ετών που βρήκαν οι αρχαιολόγοι κοσκινίζοντας το χώμα – Έχουν ελληνικά γράμματα και αμφορείς, αλλά κανείς δεν ξέρει σε τι χρησίμευαν

Όταν οι αρχαιολόγοι κατάφεραν να ξεκινήσει το Πρόγραμμα Κοσκινίσματος των χωμάτων γύρω από ένα πολύ γνωστό όρος, είχαν στο βάθος του μυαλού τους ότι μπορεί να εύρισκαν κάτι που τους είχε διαφύγει.

Και είχαν ένα δίκιο, γιατί ανακάλυψαν τότε, περισσότερο από μία δεκαετία τώρα,  ένα μικροσκοπικό πήλινο κατασκεύασμα,  με αποτύπωμα σφραγίδας που απεικόνιζε ένα πιθάρι κρασιού (αμφορέα) με ελληνική επιγραφή. Η ανακάλυψη έγινε στο Όρος του Ναού, στην Ιερουσαλήμ.

Λόγω της ομοιότητας που είχε το εύρημα με άλλο πήλινο αντικείμενο που είχε  επίσης ελληνική επιγραφή στην αραμαϊκή και είχε επίσης βρεθεί κοντά στο Όρος του Ναού, οι μελετητές αναρωτιούνται αν αυτά τα αντικείμενα λειτουργούσαν ως μάρκες για ανταλλαγές από τους προσκυνητές που ανέβαιναν στο Ναό.

Οι αρχαιολόγοι εξακολουθούν να προσπαθούν να κατανοήσουν τη φύση της μυστηριώδους πήλινης μάρκας ηλικίας 2.000 ετών που βρέθηκε το Σεπτέμβριο του 2011, κατά τη διαλογή θραυσμάτων κεραμικής που συλλέχθηκαν από προηγούμενα κοσκινίσματα χωμάτων, στην περιοχή. Ο αρχαιολόγος Gal Zagdon, υπεύθυνος της μονάδας διαλογής, ανέφερε ότι βρήκε ένα μικροσκοπικό πήλινο αντικείμενο, ακανόνιστου σχήματος.

Μετά από προσεκτική εξέταση, έγινε σαφές ότι δεν ήταν ένα κεραμίδι, αλλά ένα μικροσκοπικό κομμάτι αργίλου με μια εντυπωμένη σφραγίδα σε αυτό. Σε αντίθεση με τις κοινές σφραγίδες αργίλου (που μερικές φορές ονομάζονται bullae), η πίσω πλευρά του ήταν τρυπημένη, υποδηλώνοντας ένα είδος μάρκας, που δίνεται με το χέρι στον παραλήπτη, σε αντίθεση με τη σφραγίδα που ήταν συνδεδεμένη με έναν κόμπο που εξασφαλίζει ένα έγγραφο ή ένα κουτί.

Η σφραγίδα απεικονίζει έναν αμφορέα γνωστό από το δεύτερο μισό του πρώτου αιώνα μ.Χ. (περίπου 100 χρόνια πριν από την καταστροφή του Δεύτερου Ναού). Έξι ελληνικά γράμματα εμφανίζονται γύρω από τον αμφορέα.  Ένα από αυτά δεν ήταν καλά διατηρημένο στην επιγραφή.

Η ανάγνωση της επιγραφής, που έγινε με την ευγενική βοήθεια του Δρ. Leah Di Segni του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ (HU) – ενός εμπειρογνώμονα στην αρχαία ελληνική επιγραφία – κατέδειξε ότι αναγράφονται τα γράμματα ΔΟΥ-ΛΟ[Υ] (DOULOU), και η γενική πτώση του ονόματος Doulês. Ένα τέτοιο όνομα ήταν σύνηθες στη Θράκη, τη Μακεδονία και τις βόρειες περιοχές της Μαύρης Θάλασσας  – περιοχές όπου οι Εβραίοι είχαν εγκατασταθεί κατά την ύστερη ελληνιστική-πρώιμη ρωμαϊκή περίοδο.

Ένα χρήσιμο εύρημα

Το αντικείμενο μπορεί να χρησιμοποιήθηκε ως πληρωμή από τους προσκυνητές που ανέβαιναν στο ναό.  Δύο μήνες μετά την ανακάλυψη του ελληνικού ευρήματος, βρέθηκε ένα άλλο, παρόμοιο, στις ανασκαφές στο κανάλι αποχέτευσης, κάτω από την Αψίδα του Ρόμπινσον (κάτω από το νότιο τμήμα του Δυτικού Τείχους), υπό την ηγεσία Eli Shukrun και Prof. Ronny Reich της Ισραηλινής Αρχής Αρχαιοτήτων (IAA).

Το νέο αντικείμενο έφερε μια αραμαϊκή επιγραφή που είχε αρχικά μεταφραστεί από τους αρχαιολόγους ως «αγνή στον Θεό». Ωστόσο, ο Ταλμουδιστής λόγιος, καθηγητής Shlomo Naeh αργότερα πρότεινε την εξήγηση ότι η μάρκα χρησιμοποιήθηκε από τους προσκυνητές που ανέβαιναν στο Ναό ως απόδειξη για να λάβουν τις προσφορές τους μετά την πληρωμή, με τη γραφή στην σφραγίδα να προορίζεται για την πρόληψη των πλαστογραφιών, συμπεριλαμβανομένων των συντομογραφιών του τύπου θυσίας, της ημέρας, του μήνα και το όνομα της ιερατικής διαίρεσης της εβδομάδας.

Αυτή η πρακτική περιγράφεται στο Mishna tractate Shekalim (5:4), την τέχνη του προφορικού Εβραϊκού νόμου, που συντάχθηκε τον 2ο αιώνα μ.Χ.. Άλλοι μελετητές, συμπεριλαμβανομένου του καθηγητή Ze’ev Safrai και του Δρ. Avi Shweika, επέκριναν αυτήν την ερμηνεία και πρότειναν άλλα νοήματα για την ένδειξη.

Το Αραμαϊκό αντικείμενο προσθέτει επιπλέον περιεχόμενο στο ελληνικό αντικείμενο από το Όρος του Ναού. Συγκεκριμένα, απεικονίζει ένα βάζο κρασιού, ευθυγραμμιζόμενο με το μισναϊκό κείμενο, το οποίο πραγματεύεται το nesachim, έναν όρο για την σπονδή του κρασιού που χύνεται στο βωμό του Ναού και χρησιμοποιείται επίσης για να αναφερθεί γενικά σε όλα τα αντικείμενα που προσφέρουν.

Οι ερευνητές ανέφεραν ότι είναι εύλογο το γεγονός ότι η μάρκα αυτή προορίζονταν για ελληνόφωνους προσκυνητές, πιθανώς συμπεριλαμβανομένωνκαι Εβραίων από τη διασπορά.  Σημαντικό είναι ότι, η Μισνά επιβεβαιώνει την παρουσία της ελληνικής γραφής στο Ναό, σημειώνοντας σε ένα άλλο κεφάλαιο του Tractate Shekalim (3:2) ότι τα καλάθια στην αίθουσα του θησαυροφυλακίου έφεραν ελληνικά γράμματα.

Σε έρευνα που διεξήχθη για το Εβραϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Αρχαιολογίας, ο Δρ. Yoav Farhi εξέτασε αρκετές πήλινες μάρκες που βρέθηκαν στην Ιερουσαλήμ. Ανάμεσά τους οι δύο προαναφερθείσες, ένα άλλο σύμβολο από το Πρόγραμμα Διαλογής  χώματος του Όρους του Ναού με μια κακά διατηρημένη σφραγίδα, καθώς και άλλη μία μάρκα που βρέθηκε το 1970 κατά τη διάρκεια των ανασκαφών της Εβραϊκής Συνοικίας από τον καθ. Nachman Avigad. Αυτή η τελευταία έφερε μια σφραγίδα που απεικόνιζε ένα σύμβολο δισκοπότηρου, η οποία εμφανίστηκε επίσης σε νομίσματα σέκελ (το νόμισμα του Ισραήλ), από τις τελευταίες ημέρες της περιόδου του Δεύτερου Ναού. Συνήθως ερμηνεύεται ως ένα από τα σκεύη του Ναού.

Ο Farhi επιβεβαίωσε την ανάγνωση της ελληνικής επιγραφής από το Όρος του Ναού από τον Di Segni και εξέτασε τη σύνθεση του πηλού στα αντικείμενα, με τη βοήθεια του καθ. Yuval Goren από το Πανεπιστήμιο Ben-Gurion, εντοπίζοντας ομοιότητες μεταξύ της μάρκας από την Εβραϊκή Συνοικία και εκείνης από το Όρος του Ναού.

Πήλινες σφραγίδες ή μάρκες την Πρώιμη Ρωμαϊκή περίοδο (τους δύο τελευταίους αιώνες της περιόδου του Δεύτερου Ναού) είναι πολύ σπάνια ευρήματα στο Ισραήλ, και εκείνα με διάτρητη την πίσω πλευρά δεν είναι γνωστά από άλλους χώρους. Και τα τέσσερα αντικείμενα που μελετήθηκαν από τον Farhi, βρέθηκαν κοντά στο Όρος του Ναού, και ήταν πιθανό να σχετίζονταν με κάποιο τρόπο με τις δραστηριότητες που έλαβαν χώρα στο Ναό. Το στιλ τους είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό άλλων γνωστών σφραγίδων του ρωμαϊκού κόσμου.

Αμέτρητα ερωτήματα γύρω από τα αντικείμενα

Πολλά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα σχετικά με αυτά τα αντικείμενα: Ποιος τα χρησιμοποίησε; Ποιος τα εξέδωσε; Πώς χρησιμοποιήθηκαν; Ποια είναι η σημασία του συμβόλου του αμφορέα κρασιού στην ελληνική επιγραφή; Ποιοι/ες ήταν οι Doulês; Είναι το τελευταίο γράμμα σε αυτό το όνομα, που δεν διατηρήθηκε καλά, πραγματικά ένα Ύψιλον; Υπάρχουν άλλες πιθανές ενδείξεις αυτής της επιγραφής;

Το Πρόγραμμα Διαλογής χωμάτων (κοσκίνισμα) του Όρους του Ναού που ξεκίνησε ακριβώς πριν από 20 χρόνια στοχεύει στην ανάκτηση αρχαιολογικών αντικειμένων από 400 φορτία εδάφους πλούσιου σε αρχαιολογικά αντικείμενα που αφαιρέθηκαν από το Όρος του Ναού και πετάχτηκαν στην κοντινή Κοιλάδα του Kidron. Αυτό το έδαφος είχε ανασκαφεί παράνομα από την Waqf κατά τη διάρκεια των κατασκευαστικών δραστηριοτήτων στα τέλη της δεκαετίας του 1990.

Στόχος του έργου είναι η διάσωση όσο το δυνατόν περισσότερων αντικειμένων από το χώμα που έχει απορριφθεί και η εκτενής μελέτη τους για να ρίξουν νέο φως στην Αρχαιολογία και την ιστορία του Όρους του Ναού. Το κοσκίνισμα πραγματοποιείται ως τουριστικό-εκπαιδευτικό αξιοθέατο, με πάνω από 250.000 άτομα να συμμετέχουν μέχρι στιγμής, σε ένα πρωτοφανές φαινόμενο στην ιστορία της αρχαιολογικής έρευνας. Το έργο απέφερε περισσότερα από μισό εκατομμύριο τεχνουργήματα που φυλάσσονται, αναμένοντας την επιστημονική δημοσίευση.

Πόλεμος και αρχαιολογικές εργασίες

Ως αποτέλεσμα του πολέμου, το Πρόγραμμα Διαλογής στο Όρος του Ναού περιέπεσε σε κατάσταση αβεβαιότητας για το μέλλον. Οι περισσότεροι από τους βασικούς χορηγούς του προγράμματος έχουν ανακατευθύνει τους πόρους τους για να στηρίξουν ζητήματα που σχετίζονται άμεσα με τον πόλεμο, αφήνοντας την «επιχείρηση – κοσκίνισμα»  αντιμέτωπη με πιθανή διακοπή, τους προσεχείς μήνες.

Το τελευταίο έτος, το πρόγραμμα πήρε αρκετές κυβερνητικές χορηγίες, και μια ελήφθη μόλις λίγες ημέρες πριν από την έναρξη του πολέμου. Ωστόσο, όλες οι υπόλοιπες χορηγίες βρίσκονται πλέον σε αναμονή, λόγω του ότι η κυβέρνηση επαναδιαθέτει όλους τους διαθέσιμους προϋπολογισμούς σε ζητήματα που σχετίζονται με τον πόλεμο.