Η ανάλυση μιας ηφαιστειακής σήραγγας, αποκάλυψε ότι έζησαν εκεί άνθρωποι για τουλάχιστον 7.000 χρόνια. Ανήκει σε δίκτυο από σήραγγες, που φαίνεται να έχει διανοιχτεί σε λάβα. Οι αρχαιολόγοι όμως εκτιμούν ότι η ανθρώπινη παρουσία στην εν λόγω σήραγγα είναι πολύ πιθανόν να είναι πολύ πιο παλιά, σύμφωνα με νέα ευρήματα που ανακάλυψαν.
Η ηφαιστειακή σήραγγα Umm Jirsan
Η συγκεκριμένη σήραγγα λάβας, ονομάζεται Umm Jirsan και βρίσκεται σε ένα ηφαιστειακό πεδίο με το όνομα Harrat Khaybar, περίπου 125 χιλιόμετρα βόρεια της Μεδίνας, στην Σαουδική Αραβία, ανέφεραν οι ερευνητές.
“Το Umm Jirsan είναι σήμερα το μεγαλύτερο γνωστό δίκτυο από σήραγγες λάβας στην Αραβία, όσον αφορά το οριζόντιο μήκος των περασμάτων, που εκτείνονται σε μήκος 1481 μέτρων,” έγραψαν οι επιστήμονες στην εργασία που δημοσιεύθηκε την Τετάρτη (17 Απριλίου) στο περιοδικό PLOS One.
Αν και είναι γνωστό ότι έζησαν προϊστορικοί άνθρωποι στην Αραβική Χερσόνησο, κατά τους προϊστορικούς χρόνους, τα οργανικά υπολείμματα είναι ελάχιστα, λόγω της κακής συντήρησης στην άγονη περιοχή.
Έτσι, οι ερευνητές αναζήτησαν περιοχές όπου θα είχαν διατηρηθεί κάποια τεχνουργήματα, καθώς θα προστατεύονταν από τον ήλιο, τον άνεμο και τις άγριες μεταβολές της θερμοκρασίας κατά τις τελευταίες χιλιετίες. Το Umm Jirsan πληρούσε αυτά τα κριτήρια, έτσι η ομάδα διαισθάνθηκε ότι έπρεπε να κοιτάξει εκεί.
Το ένστικτό τους αποδείχθηκε σωστό. Ανακάλυψαν αντικείμενα, όπως κομμάτια υφάσματος και επεξεργασμένου ξύλου, αναπαραστάσεις εξημερωμένων ζώων σε πέτρα, και σκελετικά κατάλοιπα εννέα ανθρώπινων οστών.
Τα ευρήματα αυτά, υποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι κατέλαβαν την ηφαιστειακή σήραγγα για τα τελευταία τουλάχιστον 7.000 χρόνια και πιθανώς ακόμη και 10.000 χρόνια, σύμφωνα με τη χρονολόγηση με άνθρακα και με οπτικά διεγερμένη φωταύγειας, η οποία εξετάζει την τελευταία φορά που τα ορυκτά εκτέθηκαν σε θερμότητα ή σε ηλιακό φως. Κάποιες από τις ημερομηνίες είναι σχετικά πρόσφατες, που σημαίνει ότι οι σήραγγες φαίνεται να έχουν χρησιμοποιηθεί στη σύγχρονη εποχή, δήλωσε ο Stewart.
Οι άνθρωποι που χρησιμοποίησαν τις ηφαιστειακές σήραγγες άφησαν μερικά στοιχεία για τη ζωή τους. Σ’ αυτά περιλαμβάνονται οστά εξημερωμένων προβάτων και αιγών, καθώς και η βραχογραφία που απεικονίζει αυτά τα ζώα, υποδηλώνοντας ότι αυτά τα πλάσματα ήταν αναγκαία για την επιβίωση των ανθρώπων. Η χημική ανάλυση των ανθρώπινων λειψάνων έδειξε αυξημένη παρουσία ορισμένων φυτών, όπως δημητριακά και καρποί, με το πέρασμα του χρόνου — πιθανότατα λόγω αύξησης της γεωργίας (σε περιοχές με οάσεις), την Εποχή του Χαλκού, ανέφερε η ομάδα στη δήλωση.
Ωστόσο, η ανάλυση έδειξε ότι οι άνθρωποι δεν έζησαν στις ηφαιστειακές σήραγγες για μεγάλες χρονικές περιόδους ανά εποχή. “Το δίκτυο με τις σήραγγες σε δεν φαίνεται να έχει αποτελέσει μόνιμη τοποθεσία κατοικίας, αλλά μάλλον περιοχή η οποία ενδέχεται να βρέθηκε σε διαδρομές βοσκών και να επέτρεπε την πρόσβαση σε σκιά και νερό, ώστε να διευκολύνεται η διέλευση βοσκών και των ζώων τους”, ανέφεραν οι συγγραφείς της μελέτης. “Πριν από αυτό, καθώς επίσης και κατά τη διάρκεια ποιμενικών περιόδων, οι σήραγγες πιθανότατα να σχετίζονταν με κυνηγετικές δραστηριότητες, οι οποίες πιθανότατα να παρέμειναν ακρογωνιαίος λίθος των τοπικών οικονομιών κατά την Εποχή του Χαλκού”.
(Eικόνα: Stewart et al., 2024, PLOS ONE, CC-BY 4.0)
Πώς δημιουργήθηκαν οι σήραγγες
Οι ηφαιστειακές σήραγγες σχηματίζονται όταν η λάβα δημιουργεί υπόγεια περάσματα που μπορούν να μεταφέρουν μεγάλες ποσότητες λιωμένου βράχου. Όταν η παροχή λάβας εξαντληθεί, ή αν η λάβα εκτραπεί αλλού, μένει πίσω ο άδειος πλέον σωλήνας, εξηγεί η Εθνική Υπηρεσία Πάρκων. Αν και μπορεί να ακούγεται ως αφιλόξενο μέρος, το δίκτυο από τις σήραγγες μπορεί με τις σπηλιές να αποτελέσει μια καλή περιοχή προστασίας. Για παράδειγμα, οι επιστήμονες στη JAXA, τη διαστημική υπηρεσία της Ιαπωνίας, έχουν προτείνει οι μελλοντικοί άνθρωποι να ζήσουν σε ηφαιστειακές σήραγγες στο φεγγάρι.
Ο Mathiew Stewart, ερευνητικός συνεργάτης του Αυστραλιανού Κέντρου Έρευνας για την Ανθρώπινη Εξέλιξη στο Πανεπιστήμιο Griffith της Αυστραλίας, είπε ότι οι ηφαιστειακές σήραγγες, εξακολουθούσαν να χρησιμοποιούνται από σύγχρονους ανθρώπους στην περιοχή “είτε πρόκειται για την μεταφορά ζώων, την πρόσβαση σε υδάτινους πόρους ή απλά για αναψυχή”, όπως ανέφερε ο Stewart σε μέιλ του προς το Live Science.
Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί πότε το Umm Jirsan γέμισε για τελευταία φορά με λάβα, ανέφερε ο Stewart, αν και η ηφαιστειακή δραστηριότητα έχει εμφανιστεί κατά διαστήματα στην περιοχή. “Έχουν υπάρξει περίπου 1.500 ηφαιστειακές εκρήξεις στην Αραβία τα τελευταία 1.500 χρόνια και πολλές άλλες στην αρχαιότητα”, ανέφερε ο Stewart.
Μελετητές που δεν συμμετείχαν στην έρευνα μίλησαν θετικά για τη δουλειά της ομάδας. Είναι “υπέροχο το έργο αυτής της ομάδας . Έχει δημιουργήσει καλή φήμη γύρω από την επιτόπια έρευνα και την εξαιρετική ερμηνεία της”, δήλωσε ο Gary Rollefson, ομότιμος καθηγητής ανθρωπολογίας στο Whitman College και στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο, στο Live Science μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.
“Αν και η ανασκαφή απέδωσε σχετικά λίγα τεχνουργήματα και άλλα ευρήματα, το υλικό, παρ’ όλα αυτά, αποκαλύπτει ισχυρές διασυνδέσεις μεταφοράς των υλικών που έχουν ανακαλυφθεί σε άλλα τμήματα της βόρειας Σαουδικής Αραβίας”, ανέφερε ο Rollefson, σημειώνοντας ότι παρατηρήθηκαν ομοιότητες με υλικό που έχει ανασκαφεί σε τμήματα της Ιορδανίας.
Ο Anthony Sinclair, καθηγητής αρχαιολογικής θεωρίας και μεθόδου στο πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ στο Ηνωμένο Βασίλειο, εξήγησε, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ότι εκτός από την παροχή στέγης, η ηφαιστειακή σήραγγα θα ήταν επίσης μια “αμυντική θέση — όσον αφορά την παροχή προστασίας στα κοπάδια των βοσκών τη νύχτα έναντι των τοπικών αρπακτικών. Θα υπήρχαν λύκοι, ύαινες, και πιθανότατα λιοντάρια και λεοπαρδάλεις σε όλη την Αραβία”. Σήμερα, κάποια από αυτά τα ζώα είναι υπό εξαφάνιση ή δεν υπάρχουν πλέον στην Αραβία.
