Μέσα στα ιζήματα της λίμνης του υγροβιότοπου Logsjömossen, στα περίχωρα του Järna νοτιοδυτικά της Στοκχόλμης, μια ομάδα αρχαιολόγων από το ίδρυμα Arkeologerna, μέρος των Εθνικών Ιστορικών Μουσείων της Σουηδίας, ανέσυρε μια σιωπηλή και εξαιρετική μαρτυρία της σχέσης μεταξύ των ανθρώπων της Νεολιθικής εποχής και του ζώου που τους συντρόφευε.
Πρόκειται για τον ακέραιο σκελετό ενός σκύλου, σε εξαιρετική κατάσταση διατήρησης, ο οποίος εναποτέθηκε σκόπιμα πριν από περίπου πέντε χιλιετίες δίπλα σε ένα λεπτοδουλεμένο και γυαλισμένο οστέινο στιλέτο, ένα ταφικό σύνολο που προσδίδει σε αυτήν την ανακάλυψη έναν σχεδόν μοναδικό χαρακτήρα στο πλαίσιο της σκανδιναβικής προϊστορίας.
Η εργασία, που πραγματοποιήθηκε το φθινόπωρο παράλληλα με εργασίες θεμελίωσης για το μελλοντικό ανάχωμα της σιδηροδρομικής γραμμής Ostlänken, έφερε στο φως στα βαθύτερα στρώματα του πυθμένα της αρχαίας λίμνης τα λείψανα του κυνοειδούς, τα οποία βρίσκονταν σε βάθος ενάμιση μέτρου και σε εκτιμώμενη απόσταση τριάντα έως σαράντα μέτρων από αυτό που κάποτε ήταν η ακτή.
Η περιοχή ήταν τότε μια κρυστάλλινη λίμνη, ένας χώρος οικονομικής χρήσης και, όπως υποδηλώνει αυτή η ανακάλυψη, επίσης τελετουργικής σημασίας για τις ανθρώπινες κοινότητες της τέταρτης χιλιετίας π.Χ.
Το ζώο, σύμφωνα με την προκαταρκτική οστεολογική εκτίμηση που πραγματοποιήθηκε επί τόπου, ήταν αρσενικό, με δυνατή σωματική διάπλαση και μεγάλο μέγεθος για την εποχή του, με ύψος στο ακρώμιο πενήντα δύο εκατοστά.
Η ηλικία θανάτου του εκτιμάται μεταξύ τριών και έξι ετών, και σημάδια στον σκελετό του δείχνουν ότι είχε μια δραστήρια ζωή.
Το κρανίο έδειξε κατάγματα, αν και το γενικότερο πλαίσιο του ευρήματος παραπέμπει σε μια προσεκτικά εκτελεσμένη τελετουργική εναπόθεση, και όχι σε έναν τυχαίο βίαιο θάνατο.
Το αντικείμενο που κατατάσσει αυτήν την ταφή ως ένα μοναδικό γεγονός είναι ένα στιλέτο φτιαγμένο από κόκαλο άλκης ή κόκκινου ελαφιού, μήκους είκοσι πέντε εκατοστών και με ένα αξιοσημείωτα γυαλισμένο φινίρισμα, που βρέθηκε σε άμεση σύνδεση με τα πόδια του ζώου.
Η ανακάλυψη ενός άθικτου σκύλου από αυτήν την περίοδο είναι σπάνια από μόνη της, αλλά το γεγονός ότι εναποτέθηκε δίπλα σε ένα οστέινο στιλέτο την καθιστά μια σχεδόν μοναδική περίπτωση, λέει ο Linus Hagberg, αρχαιολόγος και διευθυντής του έργου στην Arkeologerna.Ο Hagb erg εξηγεί ότι η διάταξη των στοιχείων υποδηλώνει ότι το σώμα του σκύλου ήταν πιθανώς τυλιγμένο σε έναν σάκο ή δερμάτινο σακίδιο, στο οποίο προστέθηκαν πέτρες ως έρμα (αντίβαρο) για να διασφαλιστεί η κάθοδος και η παραμονή του στον πυθμένα της λίμνης.
Είχε αποτεθεί σκόπιμα στο βάθος.
Η χρήση σκύλων σε τελετουργικές πρακτικές κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου είναι ένα γνωστό φαινόμενο, αλλά κάθε ανακάλυψη αυτής της φύσης προσθέτει νέες αποχρώσεις, προσθέτει ο ερευνητής.
Η ανασκαφή, η οποία πραγματοποιήθηκε κάτω από υλικοτεχνικά περίπλοκες συνθήκες λόγω του κορεσμού των στρωμάτων gyttja —οργανικό ίζημα λίμνης— με νερό, κατέστη δυνατή χάρη στη στενή συνεργασία μεταξύ των αρχαιολογικών ομάδων και των εργολάβων του σιδηροδρόμου.
Η συνεργασία λειτούργησε πολύ αποτελεσματικά παρά τις δύσκολες συνθήκες, επιβεβαιώνει ο Magnus Johansson, διευθυντής του Ostlänken Archaeological Project.
Αυτή η συνεργασία επέτρεψε τη σχολαστική και ασφαλή τεκμηρίωση όχι μόνο της ταφής του κυνοειδούς αλλά και ενός ευρύτερου συνόλου δομών και οργανικών υλικών που σκιαγραφούν μια ζωντανή εικόνα της ανθρώπινης δραστηριότητας στην αρχαία λίμνη.
Μεταξύ αυτών των υλικών, ξεχωρίζουν υπολείμματα ξύλου σε εξαιρετική διατήρηση, που χρονολογούνται μεταξύ 3300 και 2600 π.Χ., συμπεριλαμβανομένων πασσάλων που είχαν καρφωθεί στον βυθό και στύλων που πιθανότατα αποτελούσαν μέρος πλατφορμών ή διαδρόμων κατά μήκος της ακτής. Επίσης, ταυτοποιήθηκαν σκόπιμα τοποθετημένες πέτρες, που ερμηνεύονται ως βάρη διχτυών ή άγκυρες, και μια κατασκευή μήκους δύο μέτρων από πλεγμένες βέργες, η οποία αναγνωρίστηκε αναμφίβολα ως παγίδα ψαριών.
Κοντά σε αυτήν την αλιευτική διάταξη, οι αρχαιολόγοι βρήκαν ιδιαίτερα ενδεικτικά αποτυπώματα: περιοχές συμπιεσμένου και αλλοιωμένου ιζήματος που καταγράφουν την ανθρώπινη κίνηση στον πυθμένα της λίμνης.
«Δίπλα στην παγίδα ψαριών υπάρχουν πατημένες περιοχές όπου είναι δυνατόν να διακρίνει κανείς ότι άνθρωποι στέκονταν και κινούνταν στον βυθό. Αυτές εμφανίζονται ως σημάδια στη λάσπη.
Ίσως έλεγχαν τις παγίδες τους», σημειώνει ο Hagberg, σκιαγραφώντας με τα λόγια του μια καθημερινή σκηνή παγωμένη στο στρώμα, μόλις λίγα εκατοστά από την τελετουργική εναπόθεση που μιλά για βαθύτερες πεποιθήσεις και δεσμούς.
Το πληροφοριακό δυναμικό της ανακάλυψης του σκύλου και του στιλέτου δεν έχει εξαντληθεί.
Η ομάδα της Arkeologerna τονίζει ότι τώρα ξεκινά μια κρίσιμη φάση εξειδικευμένων επιστημονικών αναλύσεων.
Η χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα θα καθορίσει την απόλυτη χρονολογία του γεγονότος.
Οι αναλύσεις σταθερών ισοτόπων στα οστικά κατάλοιπα του ζώου θα επιτρέψουν την ανασύνθεση της διατροφής του —και, κατ’ επέκταση, πτυχών της οικονομίας και των πόρων των ιδιοκτητών του—, ενώ οι μελέτες DNA μπορεί να προσφέρουν δεδομένα για τη γενετική του και πιθανές συνδέσεις με άλλους προϊστορικούς πληθυσμούς κυνοειδών.
«Θα μπορέσουμε να προσδιορίσουμε ακριβώς πότε έζησε ο σκύλος, την ακριβή ηλικία του και τι έφαγε. Η ιστορία της ζωής αυτού του σκύλου μπορεί, με τη σειρά της, να μας πει περισσότερα για το πώς ζούσαν και συντηρούνταν οι άνθρωποι που τον είχαν», εξηγεί ο Hagberg, υπογραμμίζοντας την αξία του ζώου ως αρχαιολογικού δείκτη, ενός ατόμου του οποίου η βιογραφία συνδέεται άρρηκτα με την ανθρώπινη κοινότητα που το φρόντισε και, τελικά, το πρόσφερε.
Μετά την εκταφή, τα ευρήματα του σκύλου και του οστέινου στιλέτου, μαζί με τα ξύλινα υλικά και άλλα ανακτηθέντα στοιχεία, θα υποβληθούν σε εργαστηριακή μελέτη και συντήρηση.
Μόνο στο τέλος της σχολαστικής εργασίας, η οποία θα διαρκέσει αρκετούς μήνες, θα συνταχθεί η τελική έκθεση για να συνθέσει όλα τα δεδομένα. Εν τω μεταξύ, η αρχαία λίμνη του Logsjömossen, τώρα ένας τυρφώνας, επέστρεψε ένα μοναδικό κεφάλαιο: την ιστορία ενός μεγάλου, δυνατού σκύλου, συνοδευόμενου στο ταξίδι του στον άλλο κόσμο από ένα εργαλείο —ή σύμβολο— εξουσίας, βυθισμένο στα ήρεμα νερά από ανθρώπινα χέρια που θέλησαν να τον τιμήσουν, πριν από πέντε χιλιάδες χρόνια.