Το μυστήριο του αρχαίου λιμανιού Muziris της Ινδίας έχει γοητεύσει τους αρχαιολόγους εδώ και δεκαετίες. Κάποτε βρισκόταν στην καρδιά μιας από τις πιο σημαίνουσες εμπορικές οδούς του κόσμου. Ο Ρωμαίος συγγραφέας Πλίνιος, το περιέγραψε ως «το πρώτο εμπορικό συγκρότημα της Ινδίας». Το Muziris ήταν γνωστό για τη χλιδή του, ενώ το επέλεγαν πλοία που μετέφεραν μπαχαρικά, πολύτιμους λίθους, ελεφαντόδοντο και μετάξι.
Ωστόσο, ξαφνικά, τον 14ο αιώνα, δεν υπήρχε πια. Φαινομενικά σβησμένο από τον χάρτη, το μεγάλο λιμάνι του Muziris εξαφανίστηκε χωρίς ίχνος. Μέχρι σήμερα, υπάρχει ακόμα τεράστια συζήτηση για την πραγματική τοποθεσία του Muziris, αλλά θα μπορούσαν τελικά τα νέα αρχαιολογικά στοιχεία να δώσουν μια απάντηση;
Θρύλος ή πραγματική πόλη το Muziris;
Πριν από περίπου 2.000 χρόνια, το Muziris ήταν ένα από τα σημαντικότερα εμπορικά λιμάνια της Ινδίας. Σύμφωνα με το Akananuru, όπως αναφέρει το BBC, μια συλλογή ποίησης της περιόδου, ήταν «η πόλη όπου τα όμορφα αγγεία, τα αριστουργήματα των Γιαβάνα [Δυτικών], ανακατεύουν τον λευκό αφρό στο Periyar, τον ποταμό της Κεράλα, φθάνοντας με χρυσό και αναχωρώντας με πιπέρι». Ένα άλλο ποίημα μιλάει για το Muziris (γνωστό και ως Muciripattanam ή Muciri) ως «την πόλη όπου αφθονεί το ποτό», η οποία «χαρίζει πλούτο στους επισκέπτες της αδιακρίτως» με «παραδόσεις χρυσού, που μεταφέρονται από τα πλοία και μεταφέρονται στην όχθη του ποταμού από τοπικά σκάφη».
Ο Ρωμαίος συγγραφέας Πλίνιος, στη Φυσική Ιστορία του, ονόμασε τον Muziris «το πρώτο εμπορικό κέντρο της Ινδίας». Η πόλη εμφανίζεται σε περίοπτη θέση στην Tabula Peutingeriana, έναν παγκόσμιο χάρτη του πέμπτου αιώνα όπως φαίνεται από τη Ρώμη. Αλλά από εκεί και πέρα, η ιστορία αυτού του μεγάλου ινδικού λιμανιού γίνεται θολή. Καθώς οι αναφορές για τη θέση του γίνονται πιο σποραδικές, κυριολεκτικά πέφτει από τον χάρτη.
Στη σύγχρονη Ινδία, το Muziris ήταν πολύ περισσότερο ένας θρύλος παρά μια πραγματική πόλη – μέχρι που οι αρχαιολογικές ανασκαφές στη νότια πολιτεία της Κεράλα, που ξεκίνησαν το 2004, προκάλεσαν αναφορές για ένα μυστηριώδες χαμένο λιμάνι. Αν και οι αρχαιολόγοι δεν μπορούν να είναι βέβαιοι πιστεύουν τώρα ότι εντόπισαν τη θέση του λιμανιού.
«Αυτό ήταν ένα κέντρο υψίστης σημασίας για το ρωμαϊκό εμπόριο», λέει ο Federico De Romanis, αναπληρωτής καθηγητής Ρωμαϊκής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης Tor Vergata. «Αυτό που το έκανε απολύτως μοναδικό ήταν οι σημαντικές ποσότητες μαύρου πιπεριού που εξήχθησαν από το Muziris. Μιλάμε για χιλιάδες τόνους».
Εκτός από το πιπέρι, λέει ο De Romanis, οι εξαγωγές περιελάμβαναν τόσο τοπικά προϊόντα – ελεφαντόδοντο, μαργαριτάρια, μπαχαρικά, – όσο και από άλλα μέρη της Ινδίας, συμπεριλαμβανομένων των ημιπολύτιμων λίθων, των μεταξιών και της αρωματικής ρίζας ναρδ. «Αυτά πιστοποιούν τις εμπορικές σχέσεις που καλλιεργήθηκαν με την κοιλάδα του Γάγγη και τις περιοχές των ανατολικών Ιμαλαΐων».
Έφταναν πλοία με χρυσό, κοράλλια, εκλεκτά γυάλινα σκεύη, αμφορείς με κρασί, ελαιόλαδο και τη σάλτσα ψαριών που είχε υποστεί ζύμωση που ονομαζόταν γκαρούμ. Αλλά η αξία αυτού του εμπορίου ήταν ασαφής: ο De Romanis λέει ότι ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος υπολόγισε το ετήσιο έλλειμμα της Ρώμης που προκλήθηκε από το εμπόριο με την Ινδία σε 50 εκατομμύρια σεστερσέδες (500.000 χρυσά νομίσματα λίγο λιγότερο από οκτώ γραμμάρια), με «το Muziris να αντιπροσωπεύει τη μερίδα του λέοντος σε αυτό».
Το θαλάσσιο εμπόριο μεταξύ Muziris και Ρώμης ξεκίνησε τον πρώτο αιώνα π.Χ., όταν έγινε γνωστό ότι η πλεύση μέσω της Ερυθράς Θάλασσας προς το κέρας της Αφρικής, στη συνέχεια ανατολικά κατά μήκος του 12ου γεωγραφικού πλάτους, οδηγούσε στην ακτή της Κεράλα. «Το Muziris εξαρτιόταν εξ ολοκλήρου από την ξένη, ειδικά τη ρωμαϊκή, ζήτηση για πιπέρι», λέει ο De Romanis. Έτσι, όταν η οικονομία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας άρχισε να δυσκολεύεται τον τρίτο αιώνα μ.Χ., πιστεύει ότι το εμπόριο πιπεριού αναδιαμορφώθηκε και το Muziris έχασε τη σημασία του.
Λιγότερο από το 1% της τοποθεσίας έχει ανασκαφεί. «Έχουμε αγγίξει μόνο την κορυφή του παγόβουνου» λένε οι ερευνητές που ελπίζουν να “σπάσουν” το μυστήριο.
Η αναζήτηση για τον λιμάνι μπορεί να έχει τελειώσει ή όχι. Αλλά όπως λέει ο De Romanis: «Το Pattanam είναι ό,τι πιο κοντινό στο Muziris έχουμε μέχρι στιγμής. Ό,τι κι αν ήταν, θα πρέπει να το φυλάμε και να το φροντίζουμε».
