Ερευνητική ομάδα του Εθνικού Τεχνικού Πανεπιστημίου των Αθηνών, κατά τη διεξαγωγή μιας φιλόδοξης γεωφυσικής μελέτης ξεκίνησε με στόχο την αποκάλυψη κρυμμένων μυστικών κάτω από τον Ναό του Ολυμπίου Διός, ένα από τα πιο εμβληματικά αρχαία μνημεία της χώρας.
Ο σκοπός της μελέτης
Η μελέτη άρχισε με στόχο την αναστήλωση και διατήρηση της ιστορικής κληρονομιάς, ενώ έχει φέρει στην επιφάνεια συναρπαστικά ευρήματα, συνδυάζοντας την αρχαιολογία και πρωτοποριακές τεχνολογίες.
Ο Ναός βρίσκεται στην καρδιά των Αθηνών και έχει υποστεί τις δοκιμασίες της ιστορίας, από την έναρξη της κατασκευής του, τον 6ο αιώνα π.Χ.
Στο πέρασμα των αιώνων, η φυσική φθορά και οι επιπτώσεις των σεισμών και της ανθρώπινης δραστηριότητας, έχουν αφήσει τα σημάδια τους σε αυτό το κολοσσιαίο έργο τέχνης και αρχιτεκτονικής.
Ανταποκρινόμενες στην ανάγκη προστασίας του, οι ελληνικές Αρχές έχουν αναλάβει εργασίες αναστήλωσης με τη χρήση βαριάς μεταλλικής δομής για τη σταθεροποίηση των εναπομεινάντων κιόνων.
Οι γεωφυσικές μέθοδοι που αξιοποιήθηκαν
Πριν από την έναρξη των προσπαθειών αυτών, κρίθηκε αναγκαία η μελέτη του υπεδάφους για τυχόν κινδύνους ή αρχαιολογικά ευρήματα.
Η μελέτη, της οποίας ηγείται το εργαστήριο εφαρμοσμένης γεωφυσικής, αξιοποίησε έναν συνδυασμό προηγμένων γεωφυσικών μεθόδων, όπως είναι η τομογραφία ηλεκτρικής αντίστασης (ERT), ραντάρ διείσδυσης εδάφους (GPR), και ηλεκτρομαγνητική τομογραφία συχνότητας (FEM).
Τα εργαλεία αυτά, έδωσαν στους επιστήμονες τη δυνατότητα να εξερευνήσουν, με άνευ προηγουμένου ακρίβεια, το έδαφος κάτω από την επιφάνεια.
Η ηλεκτρομαγνητική τομογραφία συχνότητας (ERT), αξιοποιήθηκε για τη χαρτογράφηση υπόγειων δομών και την ανίχνευση κενών ή ανωμαλιών.
Μία από τις πιο αξιόλογες ανακαλύψεις, ήταν η αναγνώριση μεγάλων, τοξοτών κενών που προηγουμένως, αποτελούσαν τμήμα του ρωμαϊκού συστήματος αποχέτευσης.
Αργότερα, το σύστημα αυτών των δομών αξιοποίησε ο Στρατηγός Μακρυγιάννης, ο ήρωας του Εθνικού Απελευθερωτικού Αγώνα ως χώρο προσευχής κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων με την Τουρκία.
Το ραντάρ διείσδυσης εδάφους (GPR), με τη σειρά του, αποκάλυψε λεπτομέρειες, μεταξύ των οποίων ένα περίπλοκο σύστημα δεξαμενών και τοξοτών δομών, στα βόρεια του ναού.
Αυτά τα ευρήματα, φαίνεται ότι συνδέονταν με κενά που είχαν εντοπιστεί προγενέστερα, υποδηλώνοντας την ύπαρξη ενός περίπλοκου συστήματος αποστράγγισης με σημαντικό ρόλο στον αρχικό σχεδιασμό του ναού.
Ο Ναός του Ολυμπίου Διός, είναι πολλά περισσότερα από ένα αρχιτεκτονικό μνημείο. Αρχικά, χτίστηκε την περίοδο της διακυβέρνησης των Τριάκοντα Τυράννων και, η κατασκευή του ξεπέρασε τους έξι αιώνες.
Έφτασε στο απόγειό του την περίοδο του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Αδριανού, τον 2ο αιώνα μ.Χ. Με 104 κίονες που έφταναν σε ύψος τα 17 μέτρα, ο ναός αυτός, φιλοξένησε ένα από τα επιβλητικότερα λατρευτικά αγάλματα της αρχαιότητας.
Οι 15 κίονες που στέκονται όρθιοι
Παρά το μεγαλείο του, ο ναός έπεσε σε αχρησία λίγο μετά την ολοκλήρωσή του και έγινε λεία αρχαιοκάπηλων και καταστροφών στη διάρκεια των αιώνων.
Σήμερα, εξακολουθούν να στέκονται μόνο δεκαπέντε κίονες, ενώ ακόμη ένας κείτεται αναποδογυρισμένος έπειτα από τη θεομηνία, το 1852.
Η υποβάθμιση τονίζει ακόμη περισσότερο τη σημασία της αδιάλειπτης έρευνας για τη διασφάλιση της σταθερότητας και της διατήρησης του σημείου. Η θέση του ναού, παρουσιάζει σημαντικές γεωλογικές προκλήσεις.
Τα μνημεία της Αθήνας, μια σεισμογενούς περιοχής, έχουν υποστεί μόνιμη ζημιά από τους σεισμούς.
Σύμφωνα με την μελέτη, το περιβάλλον έδαφος απαρτίζεται από ένα συνονθύλευμα από αθηναϊκό σχιστόλιθο και πλημμυρικά αποθέματα από τον πλέον κρυμμένο στο σημείο, Ιλισό ποταμό.
Η έρευνα έχει επίσης φέρει στο φως διάσπαρτα υλικά που μπορεί να αποτελούσαν δομικό κίνδυνο για τους εναπομείναντες κίονες.
Χάρη στις μετρήσεις με FEM, οι ερευνητές κατάφεραν να εντοπίσουν διαφορές στην υφή και τη συμπαγή σύνθεση του εδάφους.
Στο δυτικό τμήμα του ναού, για παράδειγμα, ανακαλύφθηκε λιγότερο συμπαγές υλικό, το οποίο θα μπορούσε να εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους εφαρμόστηκαν επιπλέον ενισχύσεις στα θεμέλια των κιόνων στην περιοχή.
Η μελέτη, εκτός από το ότι παρείχε πολύτιμες πληροφορίες για τους μηχανικούς που είναι υπεύθυνοι για τις προσπάθειες αναστήλωσης, έχει επίσης ανοίξει νέες διόδους αρχαιολογικής μελέτης.
Η πιθανότητα των ανασκαφών και της ολοκληρωμένης αποκάλυψης του ανιχνευτικού συστήματος δεξαμενών και των υπονόμων, μπορεί να ρίξουν φως στον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζονταν το νερό οι αρχαίοι Έλληνες και πώς προστάτευαν τα μνημεία τους από τη διάβρωση και τις πλημμύρες.
Η συνεργασία ανάμεσα στους γεωφυσικούς, τους αρχαιολόγους και τους μηχανικούς, τονίζει τη σημασία της διεπιστημονικής προσέγγισης στη διαχείριση των προκλήσεων της πολιτιστικής διαχείρισης.
Σύμφωνα με τους συγγραφείς της μελέτης, οι μεθοδολογίες αυτές μπορούν να εφαρμοστούν και σε άλλους αρχαιολογικούς χώρους στην Ελλάδα, όπου τα μνημεία έρχονται αντιμέτωπα με παρόμοιες απειλές.
