Το έπος του επικίνδυνου ταξιδιού του Καρχηδονίου στρατηγού, Αννίβα κατά τη διάρκεια του Β’ Καρχηδονιακού πολέμου γράφτηκε εξαιτίας της στρατιωτικής του ικανότητας αλλά και της παρουσίας ελεφάντων.
Υπάρχει, όμως, ένα μυστήριο που δεν έχει βρει την λύση του εδώ και αιώνες. Από πού προήλθαν αυτοί οι ελέφαντες που χρησιμοποίησε ο Αννίβας στο πολεμικό μέτωπο; Ήταν από την Ασία ή την Αφρική; Ένα ακόμη ερώτημα είναι πώς κατάφερε να τους μεταφέρει στην Ευρώπη όταν κήρυξε τον πόλεμο στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία.
Τρομερός στρατηγός με μεγάλη φήμη
Ο Αννίβας Βάρκας είναι ένα από τα πιο διάσημα ονόματα στην αρχαία στρατιωτική ιστορία. Ήταν στρατηγός της Καρχηδόνας και είχε την κερδίσει την φήμη ενός λαμπρού στρατηγού που είχε τολμηρές στρατιωτικές του τακτικές. Η κίνηση που γενικά τον ξεχωρίζει στην στρατιωτική ιστορία είναι η χρήση ελεφάντων στην διάρκεια του Β’ Καρχηδονιακού Πολέμου.
Γύρω στο 218 π.Χ., ο Αννίβας ξεκίνησε μια επικίνδυνη αποστολή για να ενώσει τις δυνάμεις του με συμμάχους του κατά των Ρωμαίων. Τέθηκε επικεφαλής ενός στρατού 100.000 ανδρών που είχαν στο πλευρό τους 40 πολεμικούς ελέφαντες, οι οποίοι προκαλούσαν δέος.
Η απόφαση του Αννίβα να ενσωματώσει τους ελέφαντες στην πολεμική στρατηγική του θεωρείται τολμηρή και επαναστατική. Οι ελέφαντες αυτοί ήταν οπλισμένοι γι αμάχη και τεράστιοι σε μέγεθος. Γενικά εκείνη την περίοδο τα ζώα αυτά χρησιμοποιούνταν στους πολέμους.
Ωστόσο η καινοτομία του Αννίβα ήταν ότι επέλεξε να τους κατευθύνει στην Ευρώπη και ταξιδέψει μαζί τους μέσα από τις Άλπεις. Αυτό αποδείχτηκε μια τρομερή πρόκληση, με τις σκληρές συνθήκες να στοιχίζουν ζωές τόσο μεταξύ των στρατιωτών όσο και των ελεφάντων.
Πώς χρησιμοποιήθηκαν οι ελέφαντες
Παρά τις δυσκολίες, η επιτυχημένη διέλευση του Αννίβα από τις Άλπεις αποτελεί απόδειξη της στρατιωτικής του ιδιοφυΐας. Η εικόνα των πολεμικών ελεφάντων που περιηγούνται στα δύσβατα ορεινά περάσματα άφησε ανεξίτηλο σημάδι στους ανθρώπους εκείνης της εποχής και τις μελλοντικές γενιές.
Οι ελέφαντες του Αννίβα ήταν το σύμβολο του θράσους και της αποφασιστικότητας του Καρχηδόνιου στρατηγού και της ικανότητας του να χρησιμοποιεί αντισυμβατικές μεθόδους για την επίτευξη στρατηγικών στόχων.
Τα ζώα αυτά στον πυρετό της μάχης προκαλούσαν φόβο στις καρδιές των αντίπαλων δυνάμεων. Το τεράστιο μέγεθός τους διέκοπτε τους σχηματισμούς των εχθρικών δυνάμεων και έδιναν στον Αννίβα ένα μοναδικό και ισχυρό πλεονέκτημα.
Το μυστήριο με τους ελέφαντες που χρησιμοποιήθηκαν στον πόλεμο
Η διάσχιση των Άλπεων από τον Αννίβα και τον στρατό του έχει πολλές μυστηριώδεις πτυχές που δεν έχουν απαντηθεί ποτέ. Ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια είναι από πού «στρατολόγησε» τους ελέφαντες;
Οι πολεμικοί ελέφαντες έχουν μακρά ιστορία στους πολέμους. Ωστόσο η ακριβής προέλευση της σημαντικής δύναμης των ελεφάντων του Αννίβα παραμένει ασαφής. Στην εποχή του Αννίβα, υπήρχαν μόνο δύο είδη ελεφάντων, οι ασιατικοί και οι αφρικανικοί ελέφαντες.
Ο Αννίβας, που κατοικούσε στην Καρχηδόνα, τη σημερινή Τυνησία κατά μήκος της Μεσογείου, δεν είναι ξεκάθαρο πώς απέκτησε αυτά τα τεράστια πλάσματα. Επίσης δεν έχει προσδιοριστεί εάν ο Καρχηδόνιος στρατηγός χρησιμοποίησε ασιατικούς ελέφαντες, αφρικανικούς ελέφαντες ή έναν συνδυασμό και των δύο ειδών.
Η εξέταση των χαρακτηριστικών κάθε τύπου ελέφαντα μπορεί να δώσει μια εικόνα για το ποιο είδος θα ήταν προτιμότερο για τις ανάγκες του Αννίβα. Γενικά θεωρείται ότι ο προτιμούσε τους ασιατικούς ελέφαντες, που ήταν πιο διαχειρίσιμοι, είχαν μικρότερο μέγεθος και εκπαιδεύονταν εύκολα.
Οι αφρικανικοί ελέφαντες είναι πιο δύσκολοι στον έλεγχο και πιο μεγάλοι σε μέγεθος και γι’ αυτό δυνητικά ήταν λιγότερο κατάλληλοι για τις στρατιωτικές προσπάθειες του Αννίβα. Η δυσκολία στην εκπαίδευση και τον έλεγχο των ελεφάντων ήταν ένα κρίσιμο ζήτημα για κάθε στρατιωτικό διοικητή. Έχει υποστηριχθεί ότι οι αφρικανικοί ελέφαντες, γνωστοί για την ανεξάρτητη φύση τους, θα μπορούσαν να δημιουργήσουν σημαντικές προκλήσεις στο πεδίο της μάχης. Ωστόσο, αυτή η άποψη αμφισβητείται από ειδικούς που ισχυρίζονται ότι οι αφρικανικοί ελέφαντες δεν εκπαιδεύονται δυσκολότερα από τους ασιατικούς ελέφαντες.
Ο καθηγητής Graeme Cumming ανέφερε στην βρετανική εφημερίδα Guardian ότι «είναι μια ευρέως διαδεδομένη πλάνη ότι οι αφρικανικοί ελέφαντες είναι ανεκπαίδευτοι. Η μεγαλύτερη ομάδα εργασίας στην Αφρική, εξ όσων γνωρίζω τουλάχιστον, βρισκόταν στο τότε βελγικό Κονγκό στις αρχές αυτού του αιώνα». Για τους ειδικούς η επιτυχία της εκπαίδευσης των ελεφάντων εξαρτάται από την ατομική ιδιοσυγκρασία, την τεχνογνωσία του χειριστή και τις μεθόδους εκπαίδευσης παρά από τα είδη των ελεφάντων.
«Πράγματι, το μεγαλύτερο μέγεθος και η μεγαλύτερη επιθετικότητά τους θα έκαναν αυτά τα θηρία πιο τρομακτικά από τους ασιατικούς ελέφαντες», τόνισε ο Cumming.
Θα μπορούσαν οι ελέφαντες του Αννίβα να προήλθαν από την Αφρική;
Οι ιστορικοί κάνουν εικασίες για την προέλευση των ελεφάντων στον στρατό του Αννίβα. Μάλιστα κάποιοι προτείνουν μια συναρπαστική πιθανότητα. Υποστηρίζουν ότι οι ελέφαντες θα μπορούσαν να ανήκουν σε ένα υποείδος του αφρικανικού ελέφαντα που εκείνη την εποχή ζούσε στα βουνά του Μαρόκου και της Αλγερίας.
Αυτοί οι ελέφαντες ήταν μικρότεροι σε μέγεθος από τους αφρικανικούς και είχαν σημαντικές διαφορές. Το μικρότερο μέγεθός τους, όμως, θα μπορούσε να τους καταστήσει λιγότερο χρήσιμους για στρατιωτικούς σκοπούς.
Σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στους New York Times, ο Gavin de Beer, μια εξέχουσα προσωπικότητα στο Βρετανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας τη δεκαετία του 1950, ανέφερε την άποψη του για αυτούς τους ελέφαντες. Τόνισε ότ οι αφρικανικοί ελέφαντες είναι δύσοσμα και δυνατά ζώα αλλά υπάρχουν προκλήσεις που σχετίζονται με την ιδιοσυγκρασία τους. Επιπλέον, η επικίνδυνη φύση τους κατά τη διάρκεια μιας επίθεσης θα μπορούσε να παρουσιάσει πρόσθετες δυσκολίες στην αποτελεσματική ανάπτυξή τους σε στρατιωτικό πλαίσιο, σημείωσε ο Gavin de Beer.
Ένα νόμισμα που χρονολογείται από την εποχή του Αννίβα παρουσιάζει μια εικόνα ενός ελέφαντα και προσφέρει μία απόδειξη για την παρουσία αφρικανικών ελεφάντων στον στρατό του. Η απεικόνιση στο νόμισμα δείχνει έναν ελέφαντα που θα μπορούσε να ανήκει στο υποείδος του αφρικανικού ελέφαντα.
Σούρους: Ο τελευταίος επιζών ελέφαντας του στρατηγού
Ορισμένοι ιστορικοί έχουν υποστηρίξει ότι οι ιστορίες γύρω από τον ελέφαντα Σούρους αποδεικνύουν ότι οι ελέφαντες του Αννίβα ήταν ασιατικής προέλευσης. Ο Σούρους ήταν ο μοναδικός επιζών ελέφαντας από την στρατιωτική εκστρατεία του Αννίβα. Το όνομα του σημαίνει «από την Συρία».
Έτσι υπάρχει μία σύνδεση με την Συρία και υποδεικνύεται ότι μπορεί να καταγόταν από ελέφαντες που κατασχέθηκαν από τους Πτολεμαίους της Αιγύπτου κατά τη διάρκεια των εκστρατειών τους στη Συρία. Αυτοί οι ελέφαντες πιθανότατα επιστράφηκαν στην Καρχηδόνα, χρησιμεύοντας ως πολύτιμη προσθήκη στην πολεμική στρατιά των ελεφάντων του Αννίβα.
Το γεγονός ότι ο Σούρους πιθανότατα προερχόταν από το ασιατικό είδος ελεφάντων δεν σημαίνει ότι όλοι οι ελέφαντες του Αννίβα ήταν ασιατικής προέλευσης. Στην πραγματικότητα, η αναφορά ότι ο Σούρους μπορεί να ήταν απόγονος ελεφάντων που αποκτήθηκαν κατά τις εκστρατείες των Αιγυπτίων αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο ο Αννίβας να προμηθεύτηκε τους ελέφαντες του από διάφορες περιοχές.
Το οστό ελέφαντα στην Ισπανία
Μπορεί να μην γίνει ποτέ γνωστό με βεβαιότητα από πού προήλθαν οι ελέφαντες του Αννίβα. Επειδή ήταν μεγάλα πλάσματα που χρειάζονταν μεγάλη ποσότητα τροφής, είναι πιθανό ότι οποιοδήποτε ταξίδι θα ήταν δύσκολο και περίπλοκο.
Αυτό σημαίνει ότι ο Καρχηδόνιος στρατηγός έπρεπε να έχει έναν εξαιρετικά καλό σχεδιασμό για να ενσωματώσει τους ελέφαντες στα πολεμικά σχέδια του. Θεωρείται λοιπόν πιθανό ότι ο Αννίβας δεν είχε δώσει τόση σημασία για την καταγωγή των ελεφάντων του όσο για το εάν θα μπορούσαν να του προσφέρουν ένα σημαντικό στρατηγικό πλεονέκτημα στον Β’ Καρχηδονιακό πόλεμο.
Τον Σεπτέμβριο του 2023 ανακαλύφθηκε το οστό ενός ελέφαντα στην νότια Ισπανία. Παρόλα αυτά δεν δόθηκαν ξεκάθαρες απαντήσεις. Πιστεύεται ότι μπορεί να ανήκε σε έναν ελέφαντα του Αννίβα ή του στρατού του Ιουλίου Καίσαρα. Από την άλλη, ένα άρθρο στο El País ανέφερε ότι ο Rafael Martínez, ζωολόγος από το Πανεπιστήμιο της Κόρδοβα, εξέτασε το οστό και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί εάν ανήκει σε ασιατικό ή αφρικανικό ελέφαντα.
