Κανείς δεν περίμενε να βρει τάφο ενός βασιλιά των Μάγια τα ευρήματα του οποίου θα άλλαζαν όσα ξέραμε για την αρχαία, χαμένη φυλή. Πολύ περισσότερο δεν περίμενε να βρει μια μυστηριώδη μάσκα από νεφρίτη, η οποία πιστεύεται ότι ανήκε στον άγνωστο μέχρι σήμερα βασιλιά των Μάγια.
Η μάσκα διηγείται μια συναρπαστική ιστορία θρησκευτικής αφοσίωσης και βασιλικής διαδοχής, κατά την πρώιμη κλασική περίοδο των Μάγια πριν από σχεδόν 1.700 χρόνια. Αλλά περιβάλλει με κύρος και μια αυξανόμενη θεωρία ότι οι βασιλείς των Μάγια εκείνης της εποχής μπορεί να ήταν δέσμιοι κάποιων ακόμη πιο ισχυρών δυναστειών της Μεσοαμερικής.
“Είναι ένα πολύ αμφιλεγόμενο θέμα”, λέει για την νέα θεωρία, ο αρχαιολόγος και εξερευνητής του National Geographic Francisco Estrada-Belli. “Η μάσκα είναι ένα ακόμη καρφί στο φέρετρο” των παλαιών ερμηνειών της ιστορίας των Μάγια, λέει.
Η μάσκα και ο τάφος του βασιλιά των Μάγια
Η ανακάλυψη έγινε στην τοποθεσία Chochkitam (Τσοτσκιτάμ) στην σκιά των πυκνών τροπικών δασών του Petén, στην βορειοανατολική πεδινή περιοχή της Γουατεμάλας που συνορεύει με το Μεξικό και το Μπελίζ. Αν και ο αρχαιολογικός χώρος είναι γνωστός από τις αρχές του 20ού αιώνα, η σύνδεσή του με τον πολιτισμό των Μάγια έχει διαφύγει από τους σύγχρονους μελετητές.
Εν μέρει ο λόγος είναι η χρονική περίοδος κατά την οποία προέκυψε.
Η κλασική περίοδος των Μάγια, που εκτείνεται περίπου από το 250 έως το 900 μ.Χ., αποτελεί την ακμή του πολιτισμού. Όμως ελάχιστα κείμενα έχουν απομείνει από την περίοδο αυτή και μεγάλο μέρος της δόξας της αποδεκατίστηκε από τη λεηλασία των αρχαιολογικών χώρων.
Στην πραγματικότητα, οι τυμβωρύχοι πρόλαβαν τον Estrada-Belli και την ομάδα του στο Chochkitam. Το 2021, χρησιμοποιώντας την τεχνολογία lidar, ο Estrada-Belli βρήκε αποδείξεις ότι οι πλιατσικολόγοι είχαν σκάψει τούνελ μέσα σε μια φαινομενικά βασιλική πυραμίδα. Αλλά o ίδιος και ο συνάδελφός του, Bhanny Giron, παρατήρησαν ένα σημείο που οι πλιατσικολόγοι δεν είχαν δει οι αρχαιολόγοι αποφάσισαν να σκάψουν.
Η ανασκαφή στον τάφο
“Δεν ήταν τόσο εύκολο”, λέει ο Estrada-Belli, καθηγητής στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Μέσης Αμερικής του Πανεπιστημίου Tulane και ειδικός στην προκλασική και κλασική περίοδο των Μάγια.
Καθώς οι άνδρες έσκαβαν περισσότερα από επτά μέτρα μέσα στην πυραμίδα, η ανασκαφή τους άρχισε να μοιάζει περισσότερο με σκάψιμο πηγαδιού. Αλλά τότε, ο Giron βρήκε ένα κρανίο, μερικά δόντια και ένα πέτρινο κουτί σε σχήμα φέρετρου. Αν και το καπάκι του κουτιού είχε καταρρεύσει, ο Estrada-Belli εντόπισε τα αφιερώματα που είχαν συνοδεύσει την ταφή: ένα αγγείο, ένα σύνολο από τεράστια όστρακα στρειδιών, αρκετά κομμάτια οστών και μια ομάδα προσεκτικά τοποθετημένων κομματιών γυαλιστερού νεφρίτη.
Επιστρέφοντας στο εργαστήριο, στα τέλη Ιουνίου του 2022, ο Estrada-Belli εστίασε στα κομμάτια νεφρίτη, γνωστά στους αρχαιολόγους ως ψηφίδες. Σε άλλες τοποθεσίες των Μάγια, τέτοια κομμάτια είχαν χρησιμοποιηθεί για να σχηματίσουν ψηφιδωτές μάσκες για βασιλικές ταφές – συχνά τοποθετημένες έτσι ώστε να αναπαριστούν θεότητες ή προγόνους. Συνήθως συσχετίζονταν με τον πλούτο και τη δύναμη των ανθρώπων με τους οποίους θάφτηκαν.
Με μερικές κινήσεις των ψηφίδων, ο Estrada-Belli συναρμολόγησε γρήγορα τον νεφρίτη σε ένα πρόσωπο με σπειροειδή μάτια και κοφτερά δόντια. Ένας οξυδερκής συνάδελφος παρατήρησε ότι ορισμένα από τα οστά που οι αρχαιολόγοι είχαν θεωρήσει ότι ανήκαν στον κάτοικο της κρύπτης ήταν στην πραγματικότητα καλυμμένα με ωραία σκαλίσματα, που πιθανώς είχαν γίνει με γυαλί από ηφαιστειακό οψιδιανό. Όπως αποδείχθηκε, δύο από τα οστά δεν ήταν καθόλου του θαμμένου βασιλιά – αλλά τα σκαλίσματά τους αποκάλυψαν την ταυτότητα του βασιλικού ηγεμόνα. Μάλιστα ένα από τα σκαλίσματα απεικόνιζε έναν ηγεμόνα να κρατάει το κεφάλι μιας θεότητας των Μάγια – ακριβώς τον θεό που αναπαριστούσε η μάσκα που είχε συναρμολογήσει ο Estrada-Belli.
Η ταυτότητα του βασιλιά
Αλλά ποιοι ήταν αυτοί; Ο αρχαιολόγος του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα, Alexandre Tokovinine, ο οποίος ειδικεύεται στην επιγραφική των Μάγια, βοήθησε τον Estrada-Belli να αποκωδικοποιήσει τα σκαλίσματα, ξεκλειδώνοντας τα μυστικά της ταυτότητας τόσο του βασιλιά ηγεμόνα-Itzam Kokaj Bahlam (“θεός του ήλιου/πουλί/τζάγκουαρ”)- όσο και του θεού.
Γνωστή στους αρχαιολόγους ως Yax Wayaab Chahk G1, η στροβιλιζόμενη θεότητα αντιπροσωπεύει μια εκδήλωση του θεού της καταιγίδας των Μάγια που μεταφράζεται απευθείας ως “πρώτος μάγος θεός της βροχής”.
Το εύρημα είναι “πολύ, πολύ ασυνήθιστο”, λέει η Estrada-Belli – και έχει αποδειχθεί ότι δίνει πολλές πληροφορίες για μια εποχή και έναν τόπο που παραμένουν πεισματικά σκοτεινά.
Τι αλλάζει σε όσα ξέραμε
Όπως αποκαλύφθηκε από τη ραδιοχρονολόγηση του θυμιάματος και των οστών που βρέθηκαν στην κρύπτη, ο Itzam Kokaj Bahlam πιθανότατα βασίλευσε στην πόλη περίπου το 350 μ.Χ.
Αν και ο τόπος ταφής του δείχνει σαφώς έναν ηγεμόνα των Μάγια με ελίτ και βασιλική εξουσία, οι αναφορές στα έργα τέχνης και τα κτίρια που ανακαλύφθηκαν στην περιοχή δίνουν βάση σε μια αυξανόμενη θεωρία ότι πολλοί τοπικοί ηγέτες της εποχής ήταν υφιστάμενοι ή ακόμη και μαριονέτες άλλων, ισχυρότερων βασιλιάδων.
Ορισμένα από τα αντικείμενα που βρέθηκαν εκεί απηχούν εκείνα που βρέθηκαν σε άλλες ισχυρές μεσοαμερικανικές πόλεις, όπως μια απεικόνιση του Itzam Kokaj Bahlam σε ολόσωμη στάση.
«Όλα μου δείχνουν ότι πρόκειται για έναν βασιλιά των Μάγια που ανήκε σε σειρά βασιλιάδων, οι οποίοι ήταν στην σφαίρα επιρροής του Τικάλ και του Τεοτιχουακάν», λέει ο Estrada-Belli. Η αρχαία μεσοαμερικανική πόλη Τεοτιχουακάν, που βρίσκεται στο σημερινό Μεξικό, και η πόλη των Μάγια Τικάλ, που επίσης βρίσκεται στο Πετέν, ήταν και οι δύο μεγαλύτερες και με μεγαλύτερη επιρροή από τη σχετικά απομονωμένη πόλη Τσοτσκιτάμ.
“Δεν υπάρχει καμία δήλωση υποτέλειας στην περιοχή”, λέει ο Estrada-Belli. “Αλλά αν διαβάσετε ανάμεσα στις γραμμές, αυτό σημαίνει – αυτοί ήταν υποτελείς, πιθανώς του Tikal άμεσα και του Teotihuacán έμμεσα”.
Τα μυστήρια των Μάγια και η μάσκα
Υπάρχουν περισσότερα να μάθουμε για τους βασιλείς του Τσοτσκιτάμ και τις διασυνδέσεις τους με άλλους ισχυρούς ηγεμόνες της ασαφούς ακόμα πρώιμης κλασικής περιόδου των Μάγια. Ο Estrada-Belli και οι συνάδελφοί του σκοπεύουν να δοκιμάσουν τα πάντα, από μελέτες αρχαίου DNA των οστών που βρέθηκαν στην περιοχή μέχρι την πιθανότητα να βρεθούν περισσότεροι θησαυροί, θαμμένοι μέσα σε αυτές τις εγκαταλελειμμένες πυραμίδες.
Στο μεταξύ, όμως, μπορούμε να θαυμάσουμε τη μεγαλοπρέπεια της μάσκας από νεφρίτη του χαμένου βασιλιά των Μάγια. Στο σύνολό τους, λέει ο αρχαιολόγος, η μάσκα και τα σκαλισμένα οστά που τη συνοδεύουν φέρουν το είδος της συγκίνησης που είναι σπάνιο στον εργώδη και επίπονο κόσμο της αρχαιολογικής έρευνας.
«Μπορείτε να δείτε τα οστά αυτού του βασιλιά», λέει ο Estrada-Belli. «Αλλά μπορείτε να τον δείτε και ντυμένο με τη βασιλική του στολή» – όταν είχε όλη την βασιλική ισχύ του. “Είναι τεράστια η συγκίνηση και το προνόμιο”, προσθέτει ο ερευνητής του National Geographic. “Μερικές φορές είμαστε πραγματικά τυχεροί”.
