Είναι ένα από τα καλύτερα διατηρημένα “σώματα βάλτου” της ιστορίας. Με τον όρο «σώματα βάλτου» οι ειδικοί εννοούν τα πτώματα που βρίσκουν μέσα σε βάλτους και είναι καλά διατηρημένα. Το καλύτερα διατηρημένο τέτοιο πτώμα είναι ο Άνθρωπος Tollund, που βρέθηκε με μια θηλιά γύρω από το λαιμό του, οδηγώντας τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι υπήρξε θύμα ανθρωποθυσίας.
Στις 6 Μαΐου 1950, τα αδέλφια Viggo και Emil Hojgaard έκοβαν τύρφη στη χερσόνησο της Γιουτλάνδης στη Δανία, όταν βρήκαν ένα πτώμα. Κάλεσαν αμέσως την αστυνομία επειδή νόμιζαν ότι είχαν πέσει πάνω σε ένα πρόσφατο θύμα δολοφονίας. Ένας μαθητής από την Κοπεγχάγη είχε εξαφανιστεί πρόσφατα, και το πτώμα που βρήκαν ήταν ένας άνδρας που δεν μπορούσε να είναι ψηλότερος από 1,80 μ.
Αλλά παρά τα χαρακτηριστικά του που υποδηλώνουν ότι είχε πεθάνει πρόσφατα, τα ρούχα του έδειχναν το αντίθετο. Φορούσε ένα μυτερό καπέλο από δέρμα προβάτου και μαλλί, ενώ είχε και μια θηλιά από πλεγμένο δέρμα ζώου που ήταν ακόμα στο λαιμό του. Το δέρμα, τα μαλλιά και τα νύχια του ήταν μαυρισμένα σε ένα δερματώδες καφέ χρώμα.
Σύντομα διαπιστώθηκε ότι δεν επρόκειτο για ένα πρόσφατο θύμα δολοφονίας, αλλά για ένα πτώμα βάλτου – ένα πτώμα που μουμιοποιείται με φυσικό τρόπο και διατηρείται σε ένα βάλτο τύρφης για έως και χιλιάδες χρόνια.
Το πτώμα έγινε γνωστό ως ο «Άνθρωπος Tollund» από το χωριό κοντά στο οποίο βρέθηκε. Το γεγονός ότι διατηρήθηκε τόσο καλά μετά από δύο χιλιετίες παραμένει συγκλονιστικό μέχρι σήμερα.
Η ιστορία του ανθρώπου Tollund και του πτώματος
Η χρονολόγηση με άνθρακα καθόρισε ότι τα λείψανα του ανθρώπου Tollund ήταν ηλικίας άνω των 2.000 ετών, χρονολογούμενα μεταξύ 405 και 380 π.Χ., στην προ-ρωμαϊκή εποχή του σιδήρου της Σκανδιναβίας. Ο άνδρας εκτιμάται ότι ήταν περίπου 40 ετών όταν πέθανε από απαγχονισμό.
Ενώ είχε διατυπωθεί και η θεωρία ότι μπορεί ο άνδρας να εκτελέστηκε επειδή ήταν εγκληματίας, οι περισσότεροι ειδικοί «τείνουν να συμφωνήσουν ότι [η] δολοφονία του ήταν κάποιου είδους τελετουργική θυσία στους θεούς», έγραψε ο Joshua Levine για το Smithsonian. Αν εκτελέστηκε ως εγκληματίας, τα λείψανά του θα είχαν αποτεφρωθεί. Στην πραγματικότητα, η δερμάτινη θηλιά ήταν ακόμα τυλιγμένη γύρω από το λαιμό του.
Τα χαρακτηριστικά του προσώπου και τα εσωτερικά όργανα του Ανθρώπου Tollund, συμπεριλαμβανομένης της καρδιάς, των πνευμόνων και του ήπατος, ήταν πάρα πολύ καλά διατηρημένα, αν και το δέρμα στα χέρια και τα χέρια του είχαν υποβαθμιστεί και είχαν γίνει μόνο σκληρός ιστός και οστό. Το σώμα του ήταν τοποθετημένο σε εμβρυακή στάση, με τα μάτια του κλειστά και το στόμα του χαλαρό σε ένα αχνό χαμόγελο.
Ο άνθρωπος Tollund ήταν σε τόσο καλή κατάσταση όταν ανακαλύφθηκε, ώστε οι επιστήμονες μπόρεσαν να πάρουν τα δακτυλικά του αποτυπώματα. Ακόμη και τα όργανά του βρέθηκαν σε καλή κατάσταση, ενώ μια ανάλυση του στομάχου του έδειξε ότι έφαγε το τελευταίο του γεύμα μεταξύ 12 και 24 ωρών πριν πεθάνει. Με βάση τα συστατικά του, ήταν πιθανότατα κάποιο είδος καουάκερ ή πηχτού χυλού, φτιαγμένο κυρίως από λιναρόσπορο και κριθάρι.
Σώματα βάλτων σε όλη τη Βόρεια Ευρώπη
Η συντριπτική πλειονότητα των σωμάτων βάλτου, όπως ο Άνθρωπος Tollund, ανακαλύφθηκαν στη βόρεια Ευρώπη και χρονολογούνται στην Εποχή του Χαλκού και του Σιδήρου. Σύμφωνα με τον συγγραφέα Christian Fischer στο βιβλίο Mummies, Disease and Ancient Culture (Μούμιες, ασθένειες και αρχαίος πολιτισμός), εκτιμάται ότι έχουν βρεθεί 122 πλήρη σώματα βάλτου και είναι σε θέση να καταγραφούν, αν και ορισμένες εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό σε 1.400.
Σχεδόν όλα τα σώματα βάλτου που έχουν βρεθεί φαίνεται να έχουν θανατωθεί σε κάποιου είδους τελετουργική θυσία ή τιμωρία, σύμφωνα με το Smithsonian. Σύμφωνα με τον καθηγητή αρχαιολογίας και συγγραφέα Peter Vilhelm Glob, τα σώματα πιθανότατα θυσιάστηκαν στην παγανιστική θεά Nerthus, γνωστή και ως Μητέρα της Γης, η οποία συνδεόταν με την ειρήνη και την ευημερία.
Τα πρώτα καταγεγραμμένα πτώματα βάλτου βρέθηκαν τον 17ο αιώνα. Ένα από αυτά ανακαλύφθηκε στη Γερμανία το 1640, και πιστεύεται ότι ήταν το πρώτο πτώμα βάλτου που ανακαλύφθηκε, ενώ ένας άνθρωπος που εκμεταλλευόταν την τύρφη στη Βόρεια Ιρλανδία, βρήκε ένα τέτοιο πτώμα το 1780, με αποτέλεσμα να δημοσιευτεί η πρώτη αναφορά που πιστεύεται ότι έγινε για τα πτώματα βάλτου.
Μέχρι σήμερα, το αρχαιότερο σώμα σε βάλτο που έχει ανακαλυφθεί είναι γνωστό ως ο Ανθρωπος του Koelbjerg, τα λείψανα του οποίου χρονολογούνται περίπου στο 8000 π.Χ. Δεν βρέθηκε ολόκληρο το σώμα του, παρά μόνο ένα κρανίο και θραύσματα οστών, αλλά είναι το αρχαιότερο σύνολο ανθρώπινων οστών που έχει βρεθεί ποτέ στη Δανία.
Πολλοί ιστορικοί πιστεύουν ότι πολλά από αυτά τα σώματα του βάλτου θα μπορούσαν να συνδέονται μεταξύ τους. Η θεωρία αυτή ενισχύθηκε από την ανακάλυψη ενός άλλου σώματος σε βάλτο, μόλις 260 μέτρα από το σημείο όπου βρέθηκε ο άνθρωπος Tollund. Η Γυναίκα Elling, όπως ονομάστηκε, ανακαλύφθηκε το 1938, και η χρονολόγηση με άνθρακα υπολόγισε ότι ο χρόνος θανάτου της ήταν περίπου το 280 π.Χ., μόλις λίγες δεκαετίες μετά τον θάνατο του Ανθρώπου Tollund.
Η επιστήμη πίσω από τη μουμιοποίηση του ανθρώπου Tollund
Τα σώματα βάλτων όπως ο άνθρωπος Tollund αναφέρονται συχνά ως “φυσικά μουμιοποιημένα” λόγω της απίστευτης διατήρησης των σωμάτων από τα φυσικά στοιχεία. Το νερό στις περιοχές που παράγεται τύρφη (τυρφώνες) είναι ιδιαίτερα όξινο, λόγω της γειτνίασης με ψυχρά αλμυρά νερά, όπως η Βόρεια Θάλασσα της Σκανδιναβίας. Το υψηλό επίπεδο αλατιού επιτρέπει στα βρύα τύρφης να αναπτύσσονται ελεύθερα στον βάλτο και καθώς τα βρύα σαπίζουν, απελευθερώνουν σημαντικά επίπεδα οξέων στον βάλτο.
Το νερό σε αυτούς τους βάλτους καταλήγει να έχει σχεδόν την ίδια ισορροπία pH με το ξύδι, με αποτέλεσμα τυχόν ανθρώπινα λείψανα που έχουν απομείνει στον βάλτο να συντηρούνται με παρόμοιο τρόπο όπως τα λαχανικά τουρσί, που παστώνουν σε ξύδι, σύμφωνα με το Μουσείο Silkeborg. Το οξύ εμποδίζει την ανάπτυξη βακτηρίων, τα οποία θα προκαλούσαν αλλοίωση και αποσύνθεση των σωμάτων.
Τα σώματα του βάλτου θα τοποθετούνταν όλα στο νερό κατά τη διάρκεια του χειμώνα, όταν η θερμοκρασία του νερού ήταν μικρότερη από τέσσερις βαθμούς Κελσίου (39 βαθμούς Φαρενάιτ). Αυτές οι θερμοκρασίες είναι παρόμοιες με αυτές των ψυγείων, και όπως ακριβώς συμβαίνει και με τα ψυγεία, οι χαμηλές θερμοκρασίες εμποδίζουν τα βακτήρια να αναπτυχθούν και να ευδοκιμήσουν.
Η ανάλυση του περιεχομένου του στομάχου του ανθρώπου Tollund το επιβεβαίωσε αυτό, καθώς το τελευταίο του γεύμα αποτελούνταν από κριθάρι και σπόρους, γεγονός που υποδηλώνει ένα χειμερινό γεύμα.
Η ανακάλυψη κι άλλων σωμάτων σε βάλτους
Ο άνθρωπος Tollund διατηρήθηκε απίστευτα καλά λόγω των περιβαλλοντικών συνθηκών του βάλτου. Η ανακάλυψη σωμάτων σε βάλτους, όπως ο άνθρωπος Tollund, ήταν αρκετά σταθερή μετά την πρώτη φορά που βρέθηκε ένα τέτοιο σώμα, τον 17ο αιώνα. Αυτό συνέβαινε ιδιαίτερα όταν η τύρφη συλλεγόταν για να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμη ύλη, όπως συνέβαινε για πολλούς αιώνες στην Ευρώπη, μέχρι σχετικά πρόσφατα. Στη δεκαετία του 1960, η τύρφη παρείχε το 40% της ηλεκτρικής ενέργειας της Ιρλανδίας, σύμφωνα με το Science.
Ωστόσο, η χρήση της τύρφης ως καύσιμο έχει σχεδόν σταματήσει, σε μεγάλο βαθμό λόγω των περιβαλλοντικών συνεπειών. Η τύρφη είναι πιο ρυπογόνος από τον άνθρακα. Παράγει περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από το κάρβουνο και διπλάσια ποσότητα φυσικού αερίου, όταν καίγεται. Οι περιβαλλοντολόγοι έχουν υποστηρίξει τη διακοπή της χρήσης της τύρφης για καύσιμα τόσο για λόγους ατμοσφαιρικής ρύπανσης όσο και για οικολογικούς λόγους.
Η αποκατάσταση των τυρφώνων όπου έχει τελειώσει η τύρφη, σταματά την απελευθέρωση άνθρακα στην ατμόσφαιρα, βελτιώνει την ποιότητα των υδάτων και παρέχει ένα απαραίτητο περιβάλλον για απειλούμενα είδη.
Από τότε που μειώθηκε η χρήση της τύρφης ως καύσιμης ύλης, όλο και λιγότερα σώματα έχουν βρεθεί σε βάλτους, καθώς τα περισσότερα από αυτά ανακαλύφθηκαν κατά τη συγκομιδή τύρφης. Ωστόσο έχουν βρεθεί κάποια, όπως ο άνθρωπος του Cashel που ανακαλύφθηκε στην Ιρλανδία το 2011.
Η κατάσταση του ανθρώπου Tollund σήμερα
Το σώμα του ανθρώπου Tollund μπορεί να το δει κανείς στο Μουσείο Silkeborg στη Δανία. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος του σώματος αποξηράνθηκε λόγω των κακών τεχνικών συντήρησης κατά τη στιγμή που ανακαλύφθηκε το σώμα. Μόνο το κεφάλι, τα πόδια και ένας αντίχειρας διατηρήθηκαν στην αρχική τους κατάσταση. Το υπόλοιπο σώμα έχει αναπαραχθεί.
“Όταν βρέθηκε το 1950, έκαναν μια ακτινογραφία του σώματός του και του κεφαλιού του, οπότε μπορείτε να δείτε ότι ο εγκέφαλος είναι αρκετά καλά διατηρημένος”, δήλωσε ο Ole Nielsen, διευθυντής του Μουσείου Silkeborg. “Του έκαναν αυτοψία όπως θα έκαναν σε ένα συνηθισμένο πτώμα, έβγαλαν τα έντερά του, είπαν, ναι, είναι όλα εκεί, και τα έβαλαν πίσω. Σήμερα αντιμετωπίζουμε τα πράγματα εντελώς διαφορετικά”.
Το μουσείο ισχυρίζεται ότι ο άνθρωπος Tollund είναι “ίσως το πιο καλά διατηρημένο σώμα από προϊστορική εποχή στον κόσμο”.
