Αυξάνονται οι ενδείξεις που μαρτυρούν ότι, εκτός από τους Ιουδαίους, στην ιστορική εξέγερση του Bar Kokhba (Τρίτος Ιουδαϊκός Πόλεμος), συμμετείχαν και οι άνθρωποι της Γαλιλαίας, όπως αποκαλύπτουν αρχαιολόγοι που διεξάγουν ανασκαφές σε υπόγειο συγκρότημα στο αρχαίο εβραϊκό χωρίο Huqoq.
To 132 π.Χ., οι Εβραίοι της Ιουδαίας εξεγέρθηκαν ενάντια στον Ρωμαίο ηγεμόνα, σε μία άνευ προηγουμένου επίδειξη ύβρεως. Η εξέγερση του Bar Kokhba, υπό την καθοδήγηση του Εβραίου επαναστάτη Simon Bar Kokhba, ήταν ο τρίτος και τελευταίος πόλεμος των Εβραίων εναντίον της Ρώμης.
Η ανακάλυψη μίας άγνωστης κρύπτης αποκαλύπτει ένα άγραφο κομμάτι της ιστορίας
Όσο για τον τόπο διεξαγωγής της εξέγερσης, ιστορικές πηγές αναφέρουν το προοίμιο, τις ρωμαϊκές προκλήσεις και τις αντιδράσεις των Εβραίων, σε μεγάλο βαθμό να εκτυλίσσονται στη ρωμαϊκή επαρχία της Ιουδαίας, ενώ πουθενά δεν αναφέρεται η Γαλιλαία. Τη Δευτέρα 18 Μαρτίου ωστόσο, η Αρχή Αρχαιοτήτων του Ισραήλ, αποκάλυψε ένα ακόμη συγκρότημα, αποτελούμενο από κρυψώνες στη Γαλιλαία, στο χωριό Huqoq. Πρόκειται για ένα υπέροχο σύμπλεγμα υπόγειων κρυψώνων που ίσως αποκαλύψει ένα κομμάτι της άγραφης ιστορίας.
Για την ακρίβεια, οι κρυψώνες είχαν ανακαλυφθεί μισό αιώνα πριν, από μέλος του Kibbutz Huqoq, εκμυστηρεύτηκε ο καθηγητής Yinon Shivtiel, του κολεγίου Zefat, ο οποίος ερευνά αρχαίες κρυψώνες στο Ισραήλ και τη Γαλιλαία, εδώ και αρκετά χρόνια. Το συγκρότημα στο Huqoq, ωστόσο, ανασκάφηκε πλήρως μόλις πρόσφατα, και τους αρχαιολόγους περίμενε μία έκπληξη. Το σύμπλεγμα ήταν πολύ πιο μεγάλο απ’ όσο περίμεναν.
Πυκνή η παρουσία κρησφύγετων στο Ισραήλ και τη Γαλιλαία
Σήμερα, οι αρχαιολόγοι έχουν καταγράψει εκατοντάδες σπήλαια και κοιλότητες, κάποια από τα οποία φυσικά, και άλλα λαξευμένα στον βράχο, κάποια στις προσόψεις των βράχων, όπου κρύβονταν οι Εβραίοι απ’ τις ρωμαϊκές λεγεώνες. Αυτά ήταν τα καταφύγια των ανθρώπων της κοινότητας, καθώς, οι στρατιώτες πολεμούσαν έξω απ’ αυτή, λέει στη Haaretz, ενώ έβγαιναν για λίγο στην επιφάνεια από τα έγκατα του υπογείου Huqoq, το οποίο βρίσκεται κοντά στη Θάλασσα της Γαλιλαίας.
«Ορισμένες φορές, οι εξεγερμένοι εξαπέλυαν επιθέσεις στους Ρωμαίους απ’ τα κρυμμένα λημέρια τους» περιγράφει στη Haaretz.
Το θέμα είναι ότι, στη Γαλιλαία έχουν βρεθεί 83 συγκροτήματα με κρυψώνες, πέρα δηλαδή απ’ την Ιουδαία. Πολλά, αν και όχι όλα, χρονολογούνται στον Πρώτο Ιουδαϊκό-Ρωμαϊκό Πόλεμο, δηλαδή την Μεγάλη Επανάσταση που κατάληξε σε ατίμωση για τους Εβραίους, το 70 π.Χ. Το συμπέρασμα των αρχαιολόγων βασίζεται, μεταξύ άλλων, σε σύγκριση με πιο αξιόπιστα χρονολογημένες κρυψώνες της Ιουδαίας. Εικάζεται ότι και τα 16 συγκροτήματα κρυψώνων της Γαλιλαίας, σχετίζονταν προφανώς με την εξέγερση του Bar Kokhba, εξηγεί ο Shivtiel.
Περίπλοκο σύστημα υπόγειας επικοινωνίας
Από όσα έχουν βρεθεί, το υπόγειο συγκρότημα στο Huqoq έχει σήραγγες που συνδέουν οκτώ θαλάμους κάτω απ’ την κατοικημένη επιφάνεια του χωριού, αποτελώντας το «πετράδι του στέμματος» των υπόγειων σπηλαίων. «Αν μη τι άλλο, είναι εντυπωσιακό. Πρόκειται για το πιο εκτεταμένο συγκρότημα κρυψώνων που έχει ανακαλυφθεί έως σήμερα στη Γαλιλαία».
To χωριό Huqoq
Το Huqoq, ήταν ένα μικρό εβραϊκό χωριό κατά την πρώιμη Ρωμαϊκή Περίοδο. Διατήρησε το καθεστώς του ακόμη μετά τις αποτυχημένες εξεγέρσεις, με τα Ταλμούδ της Ιερουσαλήμ και της Βαβυλωνίας να αναφέρουν τους σοφούς του χωριού, όπως τον Πίχνα και τον Εζεκία, τον 3ο και 4ο αιώνα π.Χ., πολύ μετά τον διωγμό των Εβραίων απ’ τους Ρωμαίους απ’ την Ιερουσαλήμ και την μεταφορά του κέντρου του Εβραϊκού πολιτισμού στη Γαλιλαία.
Η χρονολόγηση του πρόσφατα ανεσκαμμένου συγκροτήματος βασίζεται σε ευρήματα κεραμικής, μεταξύ άλλων, εξηγεί ο καθηγητής. Στο συγκρότημα κρυψώνων στο Huqoq, οι αρχαιολόγοι επίσης βρήκαν ένα όμορφο δαχτυλίδι, και ένα μαχαίρι απ’ την ίδια περίοδο.
Μετατροπή υπόγειων λουτρών σε κρησφύγετα
«To σύμπλεγμα των κρυψώνων ξεκινά από ένα μίκβε (ένα λουτρό που έχει ως σκοπό την τελετουργική βύθιση στον Ιουδαϊσμό και τον εξαγνισμό), και δημόσια λουτρά που χρονολογούνται στην περίοδο του Δεύτερου Ναού (516 π.Χ.-76 μ.Χ.)» σημειώνουν ο Shivtiel και ο συνεπικεφαλής του στην ακριβή καταγραφή και χρονολόγηση των ευρημάτων, Uri Berger, από την Ισραηλινή Αρχή Αρχαιοτήτων.
«Προφανώς, τα συμπλέγματα προέρχονται από εκεί. Υπήρχε ένα εξαίσιο μίκβε, με σκαλιά που οδηγούσαν προς τα κάτω, και δεξαμενές νερού σε σχήμα καμπάνας, χαρακτηριστικό της περιόδου. Αυτό το νερό ήταν κοινή ιδιοκτησία και παροχή της κοινότητας της περιόδου του Δεύτερου Ναού» αναφέρει ο Shivtiel. «Φαίνεται ότι, πριν την έναρξη του πολέμου, οι Εβραίοι του Huqoq, σε αναμονή ενός βίαιου ξεσπάσματος των Ρωμαίων, προτίμησαν την επιβίωσή τους από τον τελετουργικό εξαγνισμό. Οι υποστηρικτές του Bar Kochba, μετέτρεψαν το μίκβε και τις δεξαμενές σ’ ένα πελώριο κρησφύγετο, λαξεύοντας σήραγγες και θαλάμους στο βραχώδες υπόστρωμα του εδάφους» περιγράφει ο Berger.
Το σύμπλεγμα είναι περίπου 5 μέτρα κάτω απ’ την επιφάνεια. Η κρυμμένη είσοδός του, ήταν μέσω του άλλοτε μίκβε.
Ο Berger εξηγεί: «κατέστρεψαν το δημόσιο σύστημα ύδρευσης. Οι θάλαμοι του μίκβε ήταν έτσι σχεδιασμένοι ώστε στο εσωτερικό τους να παραμένουν οι άνθρωποι για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Κουβάλησαν εκεί λάμπες, μαγειρικά σκεύη και άλλα. Οι αρχαιολόγοι, ανακάλυψαν περισσότερα από εκατοντάδες σπασμένα θραύσματα από πηλό και γυαλί». «Επιπλέον έσκαψαν το τούνελ σε γωνία 90 μοιρών, κατά μήκος του εδάφους, κάτι εξαιρετικά άβολο τους βαριά αρματωμένους Ρωμαίους στρατιώτες», συμπληρώνουν οι επιστήμονες.
Τι αποδεικνύει η παρουσία του κρησφύγετου
Aποδεικνύουν όλα αυτά, ότι η Εβραιό-Ρωμαϊκή μάχη προχώρησε έως τη Γαλιλαία απ’ την Ιουδαία; «Όχι», τονίζει ο Shivtiel για λόγους συντηρητισμού και προσοχής. «Ίσως αυτό να υποδεικνύει ότι οι Εβραίοι του Huqoq, θεώρησαν ότι, οι ρωμαϊκές λεγεώνες μπορεί να έφταναν και στο κατώφλι τους, και προσπάθησαν να προετοιμαστούν γι’ αυτό το ενδεχόμενο, με το λάξευμα και τον εξοπλισμό των σπηλαίων-κρησφύγετων τους».
Ωστόσο από την έρευνά του σε κρυψώνες στη Ρωμαϊκή Ιουδαία και τη Γαλιλαία, υπολογίζεται ότι ο πόλεμος μπορεί να είχε εξαπλωθεί. Τα στοιχεία που συγκλίνουν προς την κατεύθυνση αυτή, ολοένα συσσωρεύονται. «Όπως είπε ο Uri Berger, οι κάτοικοι του Huqoq, αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τη χρήση του μίκβε. Ήταν τόσο αγχωμένοι, ώστε προτίμησαν να δημιουργήσουν mamadim-καταφύγια» λέει ο Shivtiel.
Αξιοποίηση των κρησφύγετων στον Πρώτο Ιουδαϊκό Πόλεμο
Άρα, τι απομένει; Σίγουρα, όχι η απόδειξη ότι η Γαλιλαία ενεπλάκη στις εχθροπραξίες μεταξύ των Εβραίων της Ιουδαίας και των Ρωμαίων, αλλά σίγουρα η απόδειξη ότι, οι κάτοικοι του Huqoq, ήταν προετοιμασμένοι για το ενδεχόμενο αυτό. Το Huqoq είναι ένα τουλάχιστον από τα συνολικά 16 συμπλέγματα κρησφύγετων στη Γαλιλαία. Όλα τους ή έστω τα περισσότερα, φαίνεται να χρησιμοποιήθηκαν εντατικά στη διάρκεια του Πρώτου Ιουδαϊκού Πολέμου, όπως έχουν αποδείξει ο Shivtiel και άλλοι.
Όπως φαίνεται, οι κρυψώνες και οι κρύπτες έγιναν ξανά απαραίτητες, κατά την τελευταία μεγάλη εξέγερση εναντίον της Ρώμης
Σπάνιο νόμισμα της εποχής του Bar Kochba
Νωρίτερα τον Μάρτιο, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ένα σπάνιο νόμισμα απ’ την εποχή της εξέγερσης του Bar Kochba, το οποίο είχε προφανώς εκτοξευθεί από σπηλιά στην έρημο της Ιουδαίας, όπου ήταν κρυμμένοι και άλλοι εξεγερμένοι. Το νόμισμα που βρέθηκε ήταν πράγματι σπάνιο, κυρίως επειδή έφερε την επιγραφή του ονόματος «Ελεάζαρ ο Ιερέας», και την ημερομηνία: 132 π.Χ. και την αισιόδοξη επιγραφή: «Έτος 1ο της λύτρωσης του Ισραήλ».
Άδοξο τέλος της εξέγερσης και βίαιη καταστολή των Εβραίων
Ωστόσο, η εξέγερση αυτή έληξε άδοξα, είτε πολέμησαν οι Εβραίοι της Γαλιλαίας ενάντια στη Ρώμη είτε όχι. Η επανάσταση του Bar Kochba θα καταπνιγόταν βάναυσα και αυτό, θα ήταν το οριστικό τέλος της εβραϊκής αντίστασης στη Ρώμη.
Έκθεση ανοιχτή στο κοινό
Ο Berger εξέφρασε την εκτίμησή του για όσους συμμετέχουν στην επιχείρηση ανασκαφής: παιδιά, οικογένειες, στρατιώτες και φοιτητές. Ο χώρος θα παραμείνει ανοιχτός για τους επισκέπτες την Παρασκευή 29 Μαρτίου και την Παρασκευή 5 Απριλίου.
