Πόσες φορές ακούσατε μια ιστορία και νιώσατε πως κάτι δεν πάει καλά; Είναι ένα γνωστό συναίσθημα. Το ένστικτό σας, σας λέει πως, όσα ακούτε, δεν είναι αλήθεια. Γνωρίζετε πως κάτι προσπαθούν να σας κρύψουν.
Οι ανακριτές του FBI έχουν μετατρέψει την ανίχνευση ψεμάτων σε επιστήμη. Έχουν περάσει δεκαετίες μελετώντας χιλιάδες ώρες βίντεο, αναλύοντας τα μοτίβα συμπεριφοράς και τελειοποιώντας τις τεχνικές τους. Αυτό που έχουν ανακαλύψει είναι συναρπαστικό: οι άνθρωποι που λένε ψέματα σχεδόν πάντα εμφανίζουν ορισμένες υποτυπώδεις συμπεριφορές.
Όχι τα προφανή πράγματα που βλέπετε στις ταινίες – όπως τον δραματικό ιδρώτα ή τα ανασφαλή μάτια. Οι πραγματικές ενδείξεις είναι πολύ πιο κρυφές, και μόλις μάθετε τι να παρατηρείτε, θα αρχίσετε να τις βλέπετε παντού.
Έξι διακριτικά σημάδια που μαρτυρούν πως κάποιος σας λέει ψέματα
- Ξαφνικά γίνονται “αγάλματα”
- Η ιστορία τους γίνεται υπερβολικά αναλυτική
- Επαναλαμβάνουν την ερώτησή σας πριν απαντήσουν
- Η φωνή τους αλλάζει με λεπτούς τρόπους
- Αγγίζουν πιο συχνά το πρόσωπο και τον λαιμό τους
- Αποφεύγουν να λένε “εγώ” όταν περιγράφουν τις ενέργειές τους
Ξαφνικά γίνονται “αγάλματα”
Όταν οι περισσότεροι άνθρωποι λένε ψέματα, δεν τρέμουν – αντίθετα, “παγώνουν”. Το σώμα τους κλειδώνει. Σκεφτείτε πώς μιλάτε συνήθως με κάποιον. Κουνάτε τα χέρια σας, αλλάζετε θέση, ίσως αγγίζετε το πρόσωπό σας ή διορθώνετε τα ρούχα σας. Όλα αυτά είναι φυσικές κινήσεις που γίνονται χωρίς να το σκεφτείτε.
Όταν όμως κάποιος κατασκευάζει μια ιστορία, το μυαλό του δουλεύει υπερωρίες για να κρατήσει το ψέμα σωστό και συνεπές, και όλες αυτές οι φυσικές κινήσεις απλώς… σταματούν. Αυτό είναι ένα ισχυρό σημάδι ότι κάτι δεν πάει καλά. Η ακινησία συνήθως δείχνει ότι το άτομο προσπαθεί να ελέγξει τη συμπεριφορά του με σκοπό να αποφύγει την έκθεση.
Το σώμα του “παγώνει” επειδή το μυαλό του εστιάζει αποκλειστικά στην κατασκευή και διατήρηση της ψεύτικης ιστορίας. Αυτή η ακινησία, λοιπόν, δεν είναι φυσική – είναι μια άμυνα του σώματος για να “περάσει” το ψέμα χωρίς να αποκαλυφθεί.
Η ιστορία τους γίνεται υπερβολικά αναλυτική
Ρωτάτε κάποιον πού ήταν χθες το βράδυ, και ξαφνικά σας λέει αναλυτικά λεπτό προς λεπτό τη βραδιά του, από το τι έφαγε για δείπνο μέχρι ολόκληρη την πλοκή της τηλεοπτικής εκπομπής που παρακολούθησε. Αυτό είναι ένα ισχυρό προειδοποιητικό σημάδι.
Η αλήθεια συνήθως είναι απλή. Όταν θυμόμαστε πραγματικά γεγονότα, απλώς αναφέρουμε τα πιο σημαντικά σημεία και προχωράμε. Οι ψεύτες όμως; Προσπαθούν να καλύψουν το κενό με υπερβολικές λεπτομέρειες. Νομίζουν ότι όσο πιο πολλές λεπτομέρειες προσθέσουν στην ιστορία τους, τόσο πιο πειστική θα φαίνεται, αλλά στην πραγματικότητα το αποτέλεσμα είναι το αντίθετο.
Αυτό το υπερβολικό βάθος στις λεπτομέρειες δείχνει ότι το άτομο προσπαθεί να κάνει πειστικό το ψέμα του, κατασκευάζοντας μια ιστορία που φαίνεται πολύ καλοδουλεμένη και πιστευτή. Ωστόσο, οι αληθινές αναμνήσεις δεν απαιτούν τόσες πολλές μικρές λεπτομέρειες – η αλήθεια είναι συνήθως πιο άμεση και φυσική.
Όταν κάποιος επιμένει σε υπερβολικές λεπτομέρειες, συνήθως το κάνει για να καλύψει την ανασφάλειά του ή να συγκαλύψει το ψέμα του, προκαλώντας τελικά αμφιβολίες στους άλλους.
Επαναλαμβάνουν την ερώτησή σας πριν απαντήσουν
«Πήρα το τελευταίο κομμάτι κέικ; Πήρα το τελευταίο κομμάτι κέικ; Όχι, δεν το πήρα.» Σας ακούγεται γνώριμο; Όταν κάποιος επαναλαμβάνει την ερώτησή σας, κερδίζει χρόνο. Αυτά τα επιπλέον δευτερόλεπτα του επιτρέπουν να κατασκευάσει το ψέμα του ή να καταλάβει πόσα ήδη γνωρίζετε.
Είναι τόσο κοινό ως κόλπο καθυστέρησης που οι ανακριτές του FBI το παρακολουθούν με προσοχή. Το ίδιο ισχύει και για απαντήσεις όπως «Καλή ερώτηση» ή «Χαίρομαι που το ρωτήσατε».
Αυτές οι φράσεις δεν έχουν κανένα σκοπό εκτός από το να δώσουν στον ψεύτη μια στιγμή να σκεφτεί. Οι ειλικρινείς άνθρωποι απλώς απαντούν. Δεν χρειάζονται χρόνο προετοιμασίας γιατί αντλούν από τη μνήμη τους, όχι από τη φαντασία τους.
Η φωνή τους αλλάζει με λεπτούς τρόπους
Αυτό είναι δύσκολο να το παρατηρήσετε αν δεν προσέξετε, αλλά μόλις αρχίσετε να το παρακολουθείτε, θα το πιάνετε κάθε φορά. Όταν οι άνθρωποι λένε ψέματα, η φωνή τους συχνά γίνεται λίγο πιο ψηλή σε τόνο. Δεν είναι κάτι δραματικό – μιλάμε για λεπτές αλλαγές που συμβαίνουν εξαιτίας της αντίδρασης στο άγχος.
Μερικές φορές θα καθαρίσουν τον λαιμό τους πιο συχνά ή θα αναπτύξουν ξαφνικά έναν ελαφρύ βήχα. Το άγχος που προκαλεί το ψέμα δημιουργεί κυριολεκτικά ένταση στον λαιμό. Άλλες φορές, το μοτίβο της ομιλίας τους αλλάζει – ίσως αρχίσουν να μιλάνε πιο επίσημα από ό,τι συνήθως ή να χρησιμοποιούν λέξεις που δεν χρησιμοποιούν συνήθως.
Η φωνή, ο τόνος και η έκφραση της ομιλίας έχουν ισχυρή σύνδεση με την ειλικρίνεια. Όταν κάποιος λέει την αλήθεια, η ομιλία του είναι πιο φυσική και άμεση, καθώς δεν υπάρχει άγχος για να «συγκρατήσει το ψέμα». Αντίθετα, όταν κάποιος προσπαθεί να παραπλανήσει, το σώμα του και η φωνή του αντανακλούν την εσωτερική πίεση.
Αυτές οι αλλαγές στον τόνο της φωνής και στον ρυθμό ομιλίας είναι ενδείξεις ότι το άτομο προσπαθεί να ελέγξει την έκφρασή του για να καλύψει την ψεύτικη ιστορία του, κάτι που συνήθως αποκαλύπτει την αλήθεια.
Αγγίζουν πιο συχνά το πρόσωπο και τον λαιμό τους
Όταν νιώθουμε άβολα, ή αγχωμένοι ενστικτωδώς προσπαθούμε να καταπραΰνουμε τον εαυτό μας μέσω της επαφής. Οι ψεύτες συχνά αγγίζουν τη μύτη τους, καλύπτουν το στόμα τους ή τρίβουν το λαιμό τους χωρίς να το συνειδητοποιούν.
Το άγγιγμα του λαιμού είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Όταν κάποιος λέει ψέματα, η θερμοκρασία του σώματός του αυξάνεται ελαφρά, κάνοντάς τον να αισθάνεται ζεστός ή φαγούρα στον λαιμό. Έτσι, μπορεί να τραβήξει το γιακά του, να τρίψει την πλάτη του λαιμού ή να αγγίξει το λαιμό του.
Παρακολουθήστε ειδικά για το κάλυμμα του στόματος. Είναι σαν το σώμα να προσπαθεί φυσικά να εμποδίσει το ψέμα να βγει. Τα παιδιά το κάνουν αυτό πολύ εμφανώς – κυριολεκτικά βάζουν το χέρι τους πάνω από το στόμα τους στη μέση ενός ψέματος. Οι ενήλικες είναι πιο διακριτικοί, ίσως αγγίζουν ελαφρά τα χείλη τους ή τρίβουν το πηγούνι τους, αλλά το ένστικτο είναι το ίδιο.
Αποφεύγουν να λένε “εγώ” όταν περιγράφουν τις ενέργειές τους
Αυτή είναι μια από τις πιο αξιόπιστες ενδείξεις, σύμφωνα με τους ειδικούς του FBI. Όταν οι άνθρωποι λένε ψέματα για κάτι που έκαναν, ασυναίσθητα απομακρύνονται από το ψέμα αποφεύγοντας τις προσωπικές αντωνυμίες.
Αντί να πουν «Δεν είδα το μήνυμά σου», λένε «Το μήνυμα δεν ήρθε». Αντί να πουν «Ήμουν στο σπίτι όλη τη νύχτα», λένε «Δεν υπήρχε πουθενά αλλού να πάω». Κυριολεκτικά απομακρύνουν τον εαυτό τους από την ιστορία.
Οι πολιτικοί είναι γνωστοί για αυτό. Ακούστε οποιαδήποτε συνέντευξη τύπου γύρω από κάποιο σκάνδαλο και μετρήστε πόσες φορές αποφεύγουν να πουν «Εγώ έκανα» ή «Δεν έκανα». Συνήθως λένε «Έγιναν λάθη» ή «Η κατάσταση αντιμετωπίστηκε ακατάλληλα». Όποιος λέει την αλήθεια, μιλάει προσωπικά. Το ψέμα είναι απόμακρο.
Tips
Η εκμάθηση αυτών των ενδείξεων δεν έχει σκοπό να σας κάνει παρανοϊκούς ή καχύποπτους. Σημασία έχει να είστε παρόντες στις συζητήσεις σας. Κάποιες φορές αυτή η συνειδητότητα σας βοηθάει να εντοπίσετε την παραπλάνηση, αλλά πιο συχνά απλώς σας βοηθάει να καταλάβετε πότε κάποιος αισθάνεται άβολα ή είναι στρεσαρισμένος.
Και τώρα, μια σκέψη που ίσως σας κάνει να νιώσετε λίγο άβολα: τώρα που γνωρίζετε αυτές τις ενδείξεις, πιθανόν να συνειδητοποιείτε πόσες φορές έχετε εμφανίσει αυτές τις συμποριφορές κι εσείς οι ίδιοι. Όλοι λέμε ψέματα πού και πού, είτε λέγοντας σε κάποιον πόσο του πάει το κούρεμά του είτε λέγοντας ότι «είμαστε σχεδόν εκεί» όταν δεν έχουμε φύγει ακόμα από το σπίτι.
Η πραγματική αξία στην κατανόηση αυτών των συμπεριφορών δεν είναι στο να πιάνουμε κάθε μικρό ψέμα. Είναι στο να καταλαβαίνουμε πότε διακυβεύεται κάτι σημαντικό, πότε μια συζήτηση χρειάζεται περισσότερη προσοχή ή πότε κάποιος που μας ενδιαφέρει ίσως παλεύει με κάτι που φοβάται να μοιραστεί. Η επίγνωση; Αυτή αξίζει περισσότερο από οποιαδήποτε τεχνική του FBI.
