Ο σεισμολόγος Βασίλης Παπαζάχος, ο οποίος έφυγε σήμερα Πέμπτη 10 Νοεμβρίου από τη ζωή σε ηλικία 92 ετών, ανέπτυξε και σημαντική συγγραφική δραστηριότητα με αντικείμενο τους σεισμούς αλλά την εμπειρία του για τον μεγάλο σεισμό που συγκλόνισε τη Θεσσαλονίκη στα τέλη της δεκαετίας του ‘70
Σε αποσπάσματα από το βιβλίο του «Ταξίδι στο Παρελθόν μου», που αναδημοσίευσε το thessnews, ο Βασίλης Παπαζάχος αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στο σεισμό του 1978 αναφέροντας: «Ο σεισμός της 20ης Ιουνίου 1978 είχε μέγεθος 6,5 και εστία στη Μυγδονία λεκάνη (μεταξύ των λιμνών Βόλβης και Λαγκαδά). Παρότι ήταν ένα συνηθισμένο φυσικό φαινόμενο (αφού κάθε τρία χρόνια κατά μέσο όρο γίνεται ένας σεισμός αυτού του μεγέθους στην Ελλάδα), είχε δυσανάλογες αρνητικές κοινωνικές επιπτώσεις, ιδιαίτερα στην πόλη της Θεσσαλονίκης όπου έβλαψε το ένα τέταρτο των οικοδομών και φόνευσε 49 ανθρώπους.
Ήταν ο πρώτος ισχυρός σεισμός που έπληξε σοβαρά ένα μεγάλο αστικό κέντρο στην Ελλάδα και γι’ αυτό δεν υπήρχε η σχετική εμπειρία αντιμετώπισης τέτοιων και τόσο εκτεταμένων καταστροφών… Η προσεισμική δραστηριότητα άρχισε στις 8 Μαΐου του 1978, με προσεισμούς που κατέληξαν στη γένεση ενός ισχυρού σεισμού (Μ=5,8) στις 24 Μαΐου του οποίου οι μετασεισμοί συνεχίστηκαν μέχρι την 1η Ιουνίου 1978. Αυτή η σεισμική δραστηριότητα (8.5.1978 – 1.6.1978) έδινε την εντύπωση κανονικής ακολουθίας (προσεισμοί – κυρίως σεισμός – μετασεισμοί), αν ληφθεί υπόψη ότι τότε δεν υπήρχε γνώση της χωρικής κατανομής των εστιών της ακολουθίας, γιατί δεν υπήρχαν διαθέσιμοι φορητοί σεισμογράφοι για να εγκατασταθούν στην πλειόσειστη περιοχή.
Έτσι, η γένεση του καταστρεπτικού σεισμού στις 20 Ιουνίου 1978 ξάφνιασε και δημιούργησε στην πόλη συνθήκες για τις οποίες το ελληνικό κράτος δεν ήταν έτοιμο». «Τρέξαμε να προστατέψουμε τα παιδιά»
Ο Βασίλης Παπαζάχος στο βιβλίο του καταγράφει επίσης και την προσωπική του εμπειρία και περιγράφει πως αισθάνθηκε έντονα τον σεισμό στον έβδομο όροφο του σπιτιού του που ήταν κοντά στη Ροτόντα. «Τρέξαμε αμέσως με την Κατερίνα να προστατέψουμε τα παιδιά και βγήκαμε ψύχραιμα έξω. Εγώ έφυγα για το υπουργείο Βορείου Ελλάδος, όπου μετείχα σε συσκέψεις για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Τα τρία πρώτα βράδια κοιμηθήκαμε έξω και αφού το σπίτι που μέναμε ελέγχθηκε από μηχανικούς, μπήκαμε μέσα με την Κατερίνα. Τα δύο παιδιά μας με την πεθερά μου έφυγαν για την Αθήνα και αργότερα πήγαν στον Βόλο».
Η αποκάλυψη για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή
Στο ίδιο βιβλίο ο Βασίλης Παπαζάχος περιγράφει και μια πολύ δύσκολη στιγμή, στις αρχές Ιουλίου, όταν ένας ισχυρός μετασεισμός «τρόμαξε» την Θεσσαλονίκη και οδήγησε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στο να εξετάσει το ενδεχόμενο να συστήσει η κυβέρνηση στους κατοίκους να φύγουν από την πόλη:
«Στις 5 Ιουλίου 1978, όταν είχαν επιστρέψει αρκετοί Θεσσαλονικείς στα σπίτια τους, έγινε ένας σεισμός μεγέθους 5 Ρίχτερ που είχε την εστία του στο δυτικό μέρος του ρήγματος και ήταν πολύ κοντά στην πόλη. Είχε επίκεντρο μόλις 12 χιλιόμετρα από τις Σαράντα Εκκλησιές, όπου ήταν το σπίτι του Γιώργου Λεβεντάκη και όπου είχαμε εγκαταστήσει προσωρινά ένα φορητό σεισμογράφο. Ο σεισμός τράνταξε την πόλη, επειδή η εστία του ήταν κοντά σ αυτήν. Γι αυτό πρότειναν στον Πρωθυπουργό να εκδώσει ανακοίνωση για να συστήσει στους κατοίκους να φύγουν από την πόλη. Ο Καραμανλής, με κάλεσε τότε και μου είπε ότι αυτός θα αναλάβει τη σχετική πολιτική απόφαση, αλλά ήθελε πρώτα τη γνώμη μου.
Του είπα ότι δεν πρέπει να εκδώσει τέτοια ανακοίνωση, γιατί η διεθνής σχετική εμπειρία δείχνει ότι τέτοιες ανακοινώσεις έχουν συνήθως μεγαλύτερες αρνητικές κοινωνικές συνέπειες απ’ ότι οι συνέπειες ενός ισχυρού σεισμού. Του ανέφερα επίσης ότι από τις μέχρι τώρα καταγραφές (από το φορητό σεισμογράφο των Σαράντα Εκκλησιών) προκύπτει ότι η μετασεισμική ακολουθία εξελίσσεται ομαλά, δηλαδή η συχνότητα των μετασεισμών φθίνει με το χρόνο (νόμος Omori) και παραμένει σταθερό το μέσο μέγεθος (κανόνας Lomnitz) όπως αναμένεται. Συνομίλησε κατόπιν και με τους υπουργούς Δημοσίων Έργων (Ν. Ζαρντινίδη) και Βορείου Ελλάδος (Ν. Μάρτη) και αποφάσισε να μην εκδώσει την ανακοίνωση».
Η διαμάχη για το ΒΑΝ
Ο Βασίλης Παπαζάχος με τον Παναγιώτη Βαρώτσο ήταν ίσως οι δύο πιο αναγνωρίσιμοι σεισμολόγοι την δεκαετία του ’80. Η διαμάχη τους για το ΒΑΝ αποτέλεσε πολλές φορές αντικείμενο συζήτησης όχι μόνο μεταξύ των συναδέλφων τους αλλά και των πολιτών. Το 1981, οι Έλληνες επιστήμονες, Παναγιώτης Βαρώτσος, Καίσαρας Αλεξόπουλος, και Κωνσταντίνος Νομικός πρότειναν μια μέθοδο πρόβλεψης σεισμών, την οποία ονόμασαν μέθοδο ΒΑΝ. Πολύ σύντομα μετά τη δημοσιοποίηση της μεθόδου ξέσπασε σφοδρή διαμάχη γύρω από την εγκυρότητά της. Η μέθοδος ΒΑΝ αντιμετωπίσθηκε σχεδόν εξ αρχής επικριτικά από τους Έλληνες σεισμολόγους. Ιδιαίτερα αρνητικές απόψεις εκφράσθηκαν από τους Βασίλη Παπαζάχο, Ιωάννη Δρακόπουλο και Γιώργο Σταυρακάκη σε αντίθεση με τον Άκη Τσελέντη.
