“Δύο είναι οι πιο σημαντικές γυναίκες που γνώρισα στο χώρο της Τέχνης: η Μάγια Πλισέτσκαγια και η Ειρήνη Παπά” γράφει ο Γιώργος Λιάνης.
“Η θρυλική χορεύτρια «έφυγε» προχθές αγγίζοντας τα 90 χρόνια ζωής.
Και επειδή όταν είχε έρθει στην Αθήνα, τον Αύγουστο του ’83, για τις μεγάλες της εμφανίσεις στο Ηρώδειο, την γνώρισα, θέλω να γράψω μερικά λόγια – σπαράγματα από τη συνέντευξή της σε μένα- και, ολοκληρωμένη την άποψή μου για την προσωπικότητά της” συμπληρώνει ο κ. Λιάνης.
|
ΜΑΓΙΑ ΠΛΙΣΕΤΣΚΑΓΙΑ |
|
«ΤΑ ΝΕΑ» |
|
17-08-1983 |
|
Η «ΜΕΓΑΛΗ ΙΕΡΕΙΑ» ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ ΜΙΛΑΕΙ ΣΤΑ «ΝΕΑ» |
|
Μάγια Πλισέτσκαγια: |
|
Η ψυχή κάνει τη χορεύτρια-κι όχι η τεχνική |
ΓΥΝΑΙΚΑ –Θεομηνία, η Μάγια Πλισέτσκαγια, στέλνει ένα μήνυμα από τη γλώσσα της τέχνης την αρχαία. Με το χορό, με το κορμί που το κεντρίζει και το οιστρηλατεί και άλλοτε το στολίζει με τις ακριβές εκφράσεις που χάρισαν στο ανθρώπινο σώμα οι μεγάλοι γλύπτες και άλλοτε το λησμονά ανέγγιχτο και ατάραχο σαν των έρημων γυναικών της Μακεδονίας.
Τέσσερις μέρες κοντά της, στο φως και στη σκιά της «Μεγάλης Ιέρειας», θα’ χα να πω πολλά για την αρχική της αλαζονεία, που μετάλλαξε αργά-αργά, καθώς κέρδιζε η εμπιστοσύνη, σε μια άκρα ταπεινότητα.
- Λοιπόν, θα την πω: Η πιο εντυπωσιακή γυναίκα που γνώρισα (κρατώντας πάντα μια παρόμοια θέση και για την Ειρήνη Παππά), κοντά στις μεγάλες μορφές που πυρπόλησαν τον δημοσιογράφο μέσα μου, όπως ο Μακάριος, ο Γεβγένι Γεφτουσένκο, ο Ιννοκέντι Σμοκτουνόφσκι και ο Μπόρις Πολεβόι.
Για το χορό δε θα’ χα πολλά να πω, δεν είμαι μήτε μύστης, μήτε γνώστης του. Μόνο για ΄κείνη τη σπάνια δεξιοτεχνία των χεριών ψιθυρίζω, που τη θαύμασε ο κάθε Ρωμιός στην τηλεόραση. Τα χέρια που μιλάνε μια δική τους γλώσσα και έχουν τα «φερσίματα πουλιών», τα χέρια που σπάζουν το φράγμα της επικοινωνίας και καθιστούν καίριο το ορατό.
Αυτό το κορμί το είδα να λιγοστεύει στο μέγεθος γύρης λουλουδιού στο «Θάνατο του ρόδου», και το είδα ψηλό με τεντωμένο το λαιμό να τραβάει γυρεύοντας την Αιτία του Κόσμου μας.
ΔΙΑΔΟΧΟΣ ΤΗΣ ΟΥΛΑΝΟΒΑ
- Και είναι η Μάγια που σημαίνει ψυχή 58 χρονώ! Μπαλαρίνα από τα έξι της, αναθρεμμένη σ’ ένα σπίτι όπου γεννήθηκαν και άκμασαν πολλοί μεγάλοι καλλιτέχνες, με τη μάνα της σταρ του βωβού κινηματογράφου, το θείο της άστρο λαμπρό στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας, και την ίδια στα δέκα της χρόνια «Πεντάμορφη στο κοιμισμένο δάσος» να ξεσηκώνει τους κριτικούς και στα δεκατέσσερά της στο ρόλο της «Πακίτα» να θεωρείται κιόλας ένα παιδί-θαύμα.
Όταν πρωτοχόρεψε στο θέατρο Μπολσόι, στο ρόλο της Μάσας στον «Καρυοθραύστη», μίλησαν κιόλας για τη διάδοχο της Γκαλίνα Ουλάνοβα. Μετά βροχή οι διακρίσεις και οι τιμές: Την ονόμασαν «ασσολούτα», κάτι σαν «ντίβα», ή σαν πολύ μεγάλο άστρο. Πήρε τον τίτλο της καλλιτέχνιδας του λαού και το 1964 το βραβείο Λένιν. Η ακτινοβολία της υπερυψώθηκε απότομα πάνω από το σοβιετικό ουρανό και ο Ρολάν Πετί εμπνεύσθηκε από την προσωπικότητά της και χορογράφησε γι’ αυτήν το «Θάνατο του ρόδου». Ακολουθεί ο Μπεζάρ με τη «Λήδα» του, και μετά τα μεγαλεία και οι δόξες, ων ουκ έστι αριθμός και τέλος.
ΕΚΕΙΝΟ ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΦΩΣ…
Κοιτούσε τις Καρυάτιδες στα μάτια. Πλησίασε, χάιδεψε το κεφάλι τους, έμεινε πολλή ώρα να προσέχει τον κότσο στα μαλλιά τους και ήταν σαν να μου επιβεβαίωνε χωρίς να μιλάει, αυτό που μου είχε αποκαλύψει λίγο πριν:
«Ο μεγάλος χορός είναι μεγάλη γλυπτική. Ο μεγάλος χορευτής δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας γλύπτης που αυτοσμιλεύει το κορμί του σε μυριάδες ανεπανάληπτες πόζες».
Την είδα αφηρημένη, κι ήταν πάλι αυστηρή.
Στο καμαρίνι απρόσιτη, αν και καταλάβαινα καλά πως τα διαμαντικά του ιδρώτα που χύνονταν στο πρόσωπό της μετά την ξεθεωτική απόδοση του Σαββάτου, ήταν τα πιο πανάκριβα διαμαντικά που είχα δει στα μάτια μου.
Ώρες μετά, σ’ έναν περίπατο, καθώς προχώραγε μπροστά, μου έδωσε την εντύπωση πως είχε φτερά στα πλευρά, κράταγε ρομφαία και εύκολα μπορούσε να αναληφθεί καταργώντας τους νόμους της βαρύτητας.
- Το ψυχικό περίγραμμα αυτής της γυναίκας έχω τη γνώμη πως δεν το ορίζει μόνο ο χορός. Η Πλισέτσκαγια είναι μεγάλη και σαν άνθρωπος. Θα μπορούσα να την χαρακτήριζα με ευκολία άσχημη, σπασμένη και γρια(!), αλλά ήταν εκείνο το κόκκινο φως που εξέπεμπε και κείνα τα χέρια που ξετύλιγαν ένα άλλο φως και υποδείκνυαν μ’ αυτό, το αθάνατο μέρος του ανθρώπου.
|
Δεν υπάρχει στη γη Παράδεισος σε κανέναν απ’ τους δύο κόσμους |
Ο ΑΝΑΛΑΦΡΟΣ ίλιγγος που με διακατείχε από την αρχή της συνέντευξης, δεν επέτρεψε να κάνω όλες τις ερωτήσεις που ήθελα. Γνωρίζοντας πως στη Σοβιετική Ένωση ψιθυρίζεται ότι είναι αντικαθεστωτική, έπρεπε να είμαι ιδιαίτερα προσεκτικός σ’ ό,τι μπορούσε να την εκθέσει.
Άλλωστε κι η ίδια όταν τη ρώτησα γιατί οι διάσημοι Ρώσοι χορευτές υποκύπτουν συχνά στο τραγούδι των «σειρήνων» και φεύγουν για τη Δύση, χαμογέλασε, σταύρωσε τα χέρια στο ύφος μιας παράκλησης και μου είπε γλυκύτατα: «Δε θα’ θελα ν’ απαντήσω σ’ αυτή την ερώτηση».
Κι ήταν η μόνη φορά…
- Μάγια Πλισέτσκαγια, θα’ ναι προκλητικό φαντάζομαι, να ρωτάει κανείς τη μεγαλύτερη χορεύτρια του κόσμου. Όμως, αυτή είναι η ερώτηση που θέλω να σας κάνω.
|
«ΤΟ ΠΑΝ Η ΜΟΥΣΙΚΗ» |
-Δε νομίζω ότι υπάρχει η καλύτερη χορεύτρια του κόσμου, όπως σίγουρα δεν υπάρχει και η πιο όμορφη γυναίκα του κόσμου. Δε θα’ λεγα ότι μπορώ να ονομάσω κάποια σαν τη μεγαλύτερη χορεύτρια γι’ αρκετούς λόγους.
Πρώτα-πρώτα, γιατί δεν τις γνωρίζω ενώ η τεχνική έφθασε στα υψηλότερα σκαλιά η έμπνευση, κάτι που καθιστά τη χορεύτρια μοναδική, δεν υπάρχει πάντα. Θέλω να πω, ότι βάζω την ψυχή πάνω απ’ όλα γιατί ο χορός έχει να κάνει με τη μουσική, που’ ναι καθαρά θέμα ψυχής, και που, τι κρίμα, οι σημερινές χορεύτριες δεν της δίνουν και τόσο μεγάλη σημασία. Η μουσική, κύριε, είναι το παν στο χορό. Η γυμναστική και οι ασκήσεις είναι καλές για προπαίδεια, αλλά η μουσική, σας ξαναλέω πως είναι το παν, και χωρίς τη μουσική ουσιαστικά χορός δεν υπάρχει. Γι’ αυτό επιμένω πως είναι θέμα ψυχής και έμπνευσης, και γι’ αυτό δε θα μπορούσα να πω ποια είναι η μεγαλύτερη χορεύτρια του κόσμου.
|
«Ο ΧΟΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΜΠΝΕΥΣΗ» |
- Έστω, αλλά πιστεύω ότι ο χορός πέρα απ’ αυτό που βλέπουμε, είναι πολλά άλλα πράγματα, πολύς κόπος, που σίγουρα δεν τα βλέπουμε. Τι άλλο, λοιπόν, είναι ο χορός, εκτός απ’ αυτό που βλέπει κανένας;
– Ο χορός είναι έμπνευση και περισυλλογή. Στο χορό, όπως και στη γλυπτική, είναι απαραίτητο το αίσθημα της πόζας. Κάθε γλυπτό για μένα είναι χορός. Πολύ περισσότερο από κάθε ζωγραφικό πίνακα, πιστεύω ότι η γλυπτική έχει άμεση σχέση με το χορό. Κι’ αυτό το έμαθα αργά-αργά και με τα χρόνια. Το πρόσεξα καθώς στις εκθέσεις ζωγραφικής στις διάφορες γκαλερί προσπερνούσα και δε σταματούσα μπροστά στους πίνακες, ενώ το γλυπτό πάντα με ανάγκαζε να σταματάω και να σκέπτομαι. Με ανάγκαζε να αποκρυπτογραφώ ένα ρυθμό που σίγουρα υπήρχε και με τον καιρό έμαθα να τον μετρώ. Ακούστε, όλα τα γλυπτά είναι μπαλέτα!
- Αναθραφήκατε από την κούνια σας ακόμα μέσα σ’ ένα πολύ ξεχωριστό καλλιτεχνικό περιβάλλον. Να’ ταν αυτό το αποφασιστικό στοιχείο που σας οδήγησε νωρίς στη λεωφόρο της μεγάλης Τέχνης;
– Η ατμόσφαιρα ενός σπιτιού έχει σημασία. Κι εγώ την είχα την ατμόσφαιρα που γύρευα, στο δικό μου σπίτι. Θα τόλμαγα μάλιστα να πω, ότι σε μένα υπήρξε και κάποια κληρονομικότητα. Η μάνα μου ήταν ηθοποιός στο σινεμά και σίγουρα κάτι πήρα απ’ αυτή. Ο θείος μου ήταν ξακουστός ηθοποιός. Κι άλλοι συγγενείς μου ήταν ξακουστοί χορευτές. Αν και δεν είναι απαραίτητο, πιστεύω ότι από γενιά σε γενιά καθορίζεται σ’ ένα βαθμό η κλίση.
|
ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΙΝΟ |
- Είχατε τον ίδιο δάσκαλο με την Γκαλίνα Ουλάνοβα, τον Μεσσέρεφ. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι εκεί μάθατε το χορό;
-Αυτή η σχολή είναι η καλύτερη στη Σοβιετική Ένωση για να κρατάς γερά τα πόδια σου. Για άνδρες και γυναίκες, φαντάζομαι, δεν υπάρχει καλύτερη σχολή στον κόσμο. Όμως, πρέπει να πω ότι συχνά ο χορός είναι πριν και πέρα απ’ αυτό που διδάσκεσαι. Κι αυτό σημαίνει ότι καθορίζεις την τύχη σου σχεδόν μόνος σου, χωρίς να μειώνω τη σημασία των μεγάλων δασκάλων.
Δε νομίζω ότι διδάσκονται χορό αυτοί που ξέρουν. Ενώ θα μπορούσα να πω, λίγο βάρβαρα, ότι υπάρχουν άνθρωποι που δίχως να διδαχθούν, γνωρίζουν να χορεύουν πολύ καλά.
- Έχω την εντύπωση ότι το ελληνικό κοινό σας έκανε υποδοχή που ίσως δεν έχει κάνει σε άλλο καλλιτέχνη. Πώς σας φάνηκε ο κόσμος;
-Από την αρχή το κοινό είχε μια προσήλωση στο πρόσωπό μου. Την πρώτη μέρα δεν μπόρεσα να ανταποκριθώ, παρόλο ότι το’ θελα τόσο πολύ… Αλλά τις άλλες μέρες όλα πήγαν πολύ καλύτερα. Υπήρξε μεγάλη επαφή και μεγάλη επικοινωνία. Ήταν όμως και τα κομμάτια που διάλεξα και παρέμβαλα γι’ αυτόν ακριβώς τον κόσμο. Χόρεψα το «Άρρωστο τριαντάφυλλο» για να τους ευχαριστήσω και μόνο. Πιστεύω ότι πρέπει να προετοιμάζεις τον κόσμο απέναντί σου, και αυτό το κάνω πάντα στις παραστάσεις μου. Μπορώ να πω λοιπόν, ότι το πέρασμα από την Αθήνα και το ελληνικό κοινό είναι από τις βαθιές συγκινήσεις της ζωής μου, με εξαίρεση τη μικρή τραγωδία της πρώτης μέρας, όπου τα φώτα κατέστρεψαν το φινάλε.
|
ΑΝΤΡΕΣ ΚΑΙ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΟ |
- Έχω ταξιδέψει δυο φορές στη Σοβιετική Ένωση κι αγαπώ πολύ την πατρίδα σας. Είναι αλήθεια ότι άνδρες και γυναίκες κοινωνικά είναι ισότιμοι. Όμως στην οικογένεια υπάρχει ακόμα η ανδρική καταπίεση. Πέφτω έξω;
–Όλα εξαρτώνται από το επάγγελμα. Αν δεν δουλεύει η γυναίκα και ασχολείται μόνο με το νοικοκυριό και τα παιδιά, δεν είναι τόσο εύκολο να υπάρχει ισοτιμία στο σπίτι. Μια γυναίκα που είναι και πρωί και βράδυ αιχμάλωτη των υποχρεώσεών της, αφήνει πάρα πολλά περιθώρια για μια κυριαρχία του άνδρα. Όταν όμως η γυναίκα εργάζεται, όλα είναι διαφορετικά. Και στη Σοβιετική Ένωση όλες οι γυναίκες εργάζονται. Για παράδειγμα, πάρτε μια ηθοποιό. Δεν μπορεί να μαγειρέψει γιατί πρέπει να προσέχει τα χέρια της. Δεν κάνει να σηκώνει βάρη γιατί πρέπει να προσέχει τη μέση της. Θεωρώ ότι δεν υπάρχουν κανόνες σε όλα αυτά. Στη Σοβιετική Ένωση πολλοί άνδρες με μεγάλη ικανοποίηση κρατάνε τις φροντίδες και στο νοικοκυριό ακόμα.
|
ΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΕΥΤΥΧΙΑ |
- Κάποτε ρώτησα τον συμπατριώτη σας ποιητή Γεβγένι Γεφτουσένκο, αν ο σοσιαλισμός ή ο καπιταλισμός φέρνουν τον άνθρωπο πιο κοντά στον παράδεισο, και μου’ χε πει ότι ούτε ο σοσιαλισμός ούτε ο καπιταλισμός έχουν φέρει τον άνθρωπο κοντά στον παράδεισο. Σεις τι λέτε;
– Επίγειος παράδεισος δε θα υπάρξει ποτέ. Ούτε με το σοσιαλισμό ούτε με τον καπιταλισμό. Έτσι νομίζω απλά.
Η βιολογία του ανθρώπου είναι τέτοια, ατελής θα’ λεγα, που ούτε με το ένα σύστημα ούτε με το άλλο θα οδηγηθεί ο άνθρωπος σε μια απόλυτη ευτυχία. Οι διαδρομές που οδηγούν εκεί είναι απόλυτα εσωτερικές διαδρομές.
Βέβαια, ο σοσιαλισμός μπορεί να κάνει πολύ περισσότερους ανθρώπους να υποφέρουν λιγότερο. Αλλά η ευτυχία είναι ένα άλλο πράγμα. Ο άνθρωπος δεν ικανοποιείται εύκολα. Γυρεύει διαρκώς περισσότερα απ’ αυτά που έχει. Φαντάζομαι ότι το μόνο που του μένει, είναι μια καθαρά προσωπική φιλοσοφία που μπορεί να τον οδηγήσει σε μια κάποια ισορροπία με τον κόσμο και το περιβάλλον. Μια τέλεια ισορροπία είναι αδύνατη. Το χειρότερο είναι ότι ενώ όλοι οι άνθρωποι πρέπει να είναι ίσοι, κάνουμε το καθετί για να μην επέλθει αυτή η ισότητα. Βλέπετε, υπάρχουν κάποια καθοριστικά πράγματα: Ο Θεός, θα’ λεγα, δημιουργεί τους ανθρώπους άνισους. Άλλους τους κάνει όμορφους και άλλους άσχημους, άλλους ταλαντούχους κι άλλους ατάλαντους. Καταλαβαίνει κανένας μετά απ’ αυτό, πόσο δύσκολο πράγμα είναι να επέλθει μια πλήρης ισότητα στη ζωή.
|
ΓΗΙΝΟΣ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ |
- Μιλήσατε για θεό και μου προξένησε μεγάλη εντύπωση. Πιστεύετε στο θεό;
-Δεν ξέρω, υπάρχουν φορές που πιστεύω και άλλες όχι. Πάντως, νομίζω πως η θέση του ανθρώπου δεν είναι στον ουρανό…Και σίγουρα πιστεύω ότι κάτι υπάρχει που δεν το έχει χάσει ο άνθρωπος. Τείνει διαρκώς σ’ αυτό, αλλά δεν το έχει φθάσει…
- Κατά καιρούς μιλάτε για τον άντρα σας μ’ έναν τρόπο που μου προξενεί βαθιά εντύπωση. Σ’ όλες σας τις συνεντεύξεις έχετε κάτι να πείτε γι’ αυτόν. Αλλού τον χαρακτηρίζετε στήριγμα και αλλού σαν απόλυτη συνάρτηση της προσωπικής σας ευτυχίας.
-Χαίρομαι που το προσέξατε. Ακριβώς αυτά είναι τα συναισθήματά μου για τον άνδρα μου. Ο Ροντιόν Σεντρίν ίσως είναι το στήριγμά μου. Κάτι πολύ περισσότερο: Ζω επειδή αυτός υπάρχει!
* * *
Υ.Γ. Χρωστάω αυτή τη συνέντευξη στον κ. Θ. Κρίτα, που σαν πρώτος διδάξας στις συνεντεύξεις με προσωπικότητες, βρήκε τον τρόπο να με φέρει στο πλευρό της Μάγιας Πλισέτσκαγια. Όμως, ακόμα περισσότερα χρωστάω στην κ. Μαρία Μπέικου, που ευγενική και ευπροσήγορη, κόπιασε πολύ για να μεταφράσει από τα ρωσικά όλο το διάλογο.
Δείτε επίσης:
Η Ρωσία αποτίει φόρο τιμής στην Μάγια Πλισέτσκαγια
Πέθανε η διάσημη μπαλαρίνα Μάγια Πλιτσέσκαγια
