Γράφει ο Γιώργος Λάγιος, Ψυχοθεραπευτής – Συγγραφέας
Έξυπνα και καλά παιδιά δεν είναι μόνο αυτά που παίρνουν καλούς βαθμούς.
Είναι κοινώς αποδεκτό ότι οι σχολικές εξετάσεις που κρίνουν το αν ένα παιδί θα περάσει στο πανεπιστήμιο είναι πηγή στρες που μπορεί να εντείνει άλλες ψυχικές δυσκολίες όπως το άγχος και η κατάθλιψη. Η Ελλάδα δεν είναι η μόνη χώρα στην οποία παρατηρείται ένα συλλογικό φαινόμενο όπως οι Πανελλήνιες εξετάσεις. Αντίστοιχες εξετάσεις πραγματοποιούνται σε χώρες όπως η Ιαπωνία και η Αμερική, μεταξύ άλλων. Σύμφωνα με διεθνείς έρευνες, το 82% των καθηγητών αναφέρουν ότι παρατηρούν μια επιδείνωση στα ψυχικά προβλήματα των μαθητών όσο πλησιάζουν οι εξετάσεις.
Σύμφωνα με τον Howard Gardner, τον εμπνευστή της πολλαπλής νοημοσύνης, κατέχουμε διάφορα είδη νοημοσύνης. Το σχολείο εστιάζει στη γλωσσική και λογικομαθηματική. Ποιος διαφωνεί στο ότι ένα παιδί μπορεί να κατέχει μουσική ευφυΐα, χωροταξική όπως ένας καλός αρχιτέκτονας, σωματική-κιναισθητική όπως ένας χορευτής, υπαρξιακή όπως ένας φιλόσοφος, νατουραλιστική όπως ο Δαρβίνος και ο Γαλιλαίος και διάφορες άλλες.
Δεν υπάρχει μηχανισμός ανίχνευσης δεξιοτήτων και ικανοτήτων και αντίστοιχης καλλιέργειάς τους. Υπάρχουν παιδιά με ασύλληπτες προοπτικές και τα «θάβουμε» κάτω από βαθμούς και άγχος επίδοσης. Οι Πανελλήνιες εξετάσεις που βασίζονται στην αποστήθιση πληροφοριών ως κριτήριο για το αν κάποιο παιδί θα έχει το δικαίωμα να φοιτήσει και να μορφωθεί είναι ίσως το πιο παράλογο κριτήριο. Μετά από τόσα χρόνια εξέλιξης δεν έχουμε εξελίξει το πιο σημαντικό θεμέλιο του πολιτισμού, το σχολείο.
Το κοινωνικό βάρος που τις συνοδεύει, σε συνδυασμό με τις απόψεις της οικογένειας για το τι είναι “επιτυχία”, ενδέχεται να εντείνουν το αντίκτυπο στην ψυχική υγεία των μαθητών το οποίο δεν είναι πάντα εύκολα ορατό. Κάποια από τα πιο συνηθισμένα σημάδια στα παιδιά που έχουν την πίεση των εξετάσεων είναι οι υπερβολικές αντιδράσεις σε μικρά ή ασήμαντα ερεθίσματα που έχουν να κάνουν με το σχολικό περιβάλλον και την προετοιμασία για τις εξετάσεις, η επιθυμία να αποφύγουν το σχολείο, οι σκέψεις να μην πάνε να δώσουν εξετάσεις, η χαμηλή αυτοπεποίθηση, οι αλλαγές στις καθημερινές συνήθειες, και σωματικά συμπτώματα όπως πονοκέφαλοι και στομαχικές ενοχλήσεις. Τι μπορεί να γίνει όμως για όλα αυτά;
Καταρχάς, είναι σημαντικό οι μαθητές να μπορούν να βρίσκουν υγιείς διεξόδους για τα συναισθήματά τους, και να ακολουθούν μια ρουτίνα που θα τους βοηθήσει να εξισορροπήσουν το διάβασμα και τις επαναλήψεις με δραστηριότητες που προσφέρουν χαλάρωση. Οι αντιδράσεις αποφυγής την τελευταία στιγμή είναι συχνές, επομένως σημαντικό ρόλο παίζουν και οι γονείς. Τα παιδιά, ακολουθώντας τις κοινωνικές ή ενδοοικογενειακές προσταγές, ενδέχεται να θέτουν τον εαυτό τους σε καταστάσεις όπου νιώθουν πως η αξία τους συνδέεται με καλούς βαθμούς, την εισαγωγή σε κάποια “καλή” σχολή ή κάποιο άλλο χειροπιαστό κριτήριο. Οι γονείς θα μπορούσαν να βοηθήσουν αποφεύγοντας να προσθέτουν περισσότερη πίεση στους μαθητές, υπενθυμίζοντας τους ότι η η αυτοαξία τους δεν είναι συνώνυμη της βαθμολογίας τους. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω ήρεμων και ειλικρινών συζητήσεων, όπου οι γονείς θα πρέπει να μπορέσουν να δώσουν χώρο στο παιδί να εκφράσει τα συναισθήματά του χωρίς περιορισμούς.
Παράλληλα, είναι βοηθητικό να υπάρχει ενσυνείδηση ώστε οι εξετάσεις να μπορούν να γίνονται αντιληπτές στο πραγματικό τους μέγεθος. Οι ειδήσεις και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συχνά παρουσιάζουν τις εξετάσεις ως μια πολύ σκληρή διαδικασία που κρίνει την υπόλοιπη ζωή των παιδιών. Στην πραγματικότητα, οι εξετάσεις σε κάθε κύκλο της ακαδημαϊκής ζωής ενός ανθρώπου δεν είναι “καλές” ή “κακές”. Το φορτίο που τις ακολουθεί εξαρτάται από την στάση της οικογένειας και της ευρύτερης κοινωνίας. Επομένως, η συνεργασία των γονιών και των μαθητών στον δρόμο προς αυτό το εγχείρημα θα πρέπει ιδανικά να έχει στόχο την κατανόηση, την υποστήριξη, και την αγάπη για τον εαυτό. Πολλοί γονείς θεωρούν ότι δίνουν στα παιδιά τους ό,τι χρειάζονται όσον αφορά αυτές τις αξίες, καθώς και το ότι η φυσική φροντίδα (για παράδειγμα να φροντίζουν να υπάρχει καλό φαγητό ή ησυχία στο σπίτι) μπορεί να υπερκαλύψει τις ενδοψυχικές ανάγκες. Αν και η φροντίδα στο φυσικό επίπεδο είναι απαραίτητη, εξίσου σημαντική είναι και η ψυχολογική στήριξη των παιδιών. Εκτός από την αναγκαιότητα του να παρέχεται στα παιδιά αρκετός χώρος και χρόνος να εκφραστούν χωρίς επίκριση, είναι καλό να μπορούν και τα ίδια τα παιδιά να νιώσουν ότι αξίζει να δοκιμάσουν να μιλήσουν για αυτά που νιώθουν.
Συμπερασματικά, αν και αυτό το διάστημα αναπαράγονται πολλά άρθρα με “έξυπνα tips” για μαθητές και γονείς, ή γίνονται βαρύγδουπες δηλώσεις για το σύστημα των εξετάσεων και την επιρροή του στην ψυχική υγεία των μαθητών, χρειάζεται να υπάρχει ένα μέτρο ως προς τον βαθμό της έκθεσής μας σε αυτά. Οι συναισθηματικά φορτισμένες απόψεις για την “καταστροφικότητα” των εξετάσεων έχει αποδειχθεί ότι όχι μόνο δεν βοηθούν τους μαθητές και τους γονείς, αλλά αντιθέτως εντείνουν τα αρνητικά συναισθήματα συντελώντας στην αύξηση του άγχους αντί για την αίσθηση κατανόησης και συμπαράστασης που ίσως ήταν ο αρχικός στόχος. Συνεπώς, τόσο οι μαθητές όσο και οι γονείς θα πρέπει να κατανοήσουν ότι οι εξετάσεις καμίας βαθμίδας δεν μπορούν να κρίνουν την μελλοντική πορεία ενός ατόμου και δεν είναι σε καμία περίπτωση αντικατοπτρισμός των δυνατοτήτων και των χαρισμάτων ενός παιδιού. Η ίση παροχή φροντίδας στις φυσικές και στις ψυχικές ανάγκες θα βοηθήσει πολύ περισσότερο από την στείρα επανάληψη στερεοτυπικών φράσεων και συμβουλών που δεν μπορούν να χωρέσουν τις αξίες του πραγματικού διαλόγου, της κατανόησης χωρίς επίκριση, και της ενσυναίσθησης.
Αγαπημένα μου παιδιά…καμία εξέταση δεν μπορεί να ορίσει την αξία σας, τις δυνατότητες σας και μέλλον σας!
***Γιώργος Λάγιος, Καθηγητής ψυχολογίας – Συγγραφέας – Για περισσότερα πατήστε ΕΔΩ
