Γράφει στο enikos.gr ο Μάριος Παναγιώτης Ευθυμιόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Στρατηγικής και Ασφάλειας.
Η Τουρκία, ο περιφερειακός και παγκόσμιος χάρτης
Οι πρόσφατες κινήσεις της Τουρκίας για έρευνες σε τεμάχια νοτίως και νοτιοανατολικά της Κρήτης, αποτελούν ακόμη ένα κομμάτι της μακροχρόνιας στρατηγικής και τακτικής της Τουρκίας. Στόχος η θαλάσσια, χερσαία και εναέρια πολιτική και στρατιωτική παρουσία, στο σύνολο μάλιστα της Μεσογείου, και όχι μόνο. Η Τουρκία διαμορφώνει γεγονότα: Υποθέσεις και καταστάσεις που με τις τακτικές της, την “καθιστούν” κατά κάποιον τρόπο αναγκαία χώρα και ουσιαστικό εταίρο “στρατηγικής ασφαλείας”.
Τα τρέχοντα γεγονότα στη Λιβύη, εξελίσσονται θετικά για την Τουρκία. Για την Τουρκία, οι εξελίξεις αυτές αποτελούν ευκαιρία θεμελίωσης και εξάπλωσης των συμφερόντων αλλά και της παρουσίας της. Κάτι τέτοιο είναι εύκολο να κατανοηθεί μέσω μια μικρής και ουσιαστικής καταγραφή της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας, αναλύοντας την με ένα ουδέτερο μάτι. Η Τουρκία έχει μόνο να κερδίσει από τα όποια αποτελέσματα στο σύνολο της Μεσογείου. Και αυτό αποζητά. Γι’ αυτό δίνει ουσιαστικό βάρος ο Πρόεδρος Ερντογάν στο Λιβυκό ζήτημα τώρα, πιο πολύ από ποτέ.
Τα γεγονότα στη Λιβύη συνδέονται μεταξύ τους, όσον αφορά στη Στρατηγική της Τουρκίας στη Μεσόγειο.
1. Αποτελούν συνέχεια της πολιτικής ασφαλείας της «λεγόμενης πράσινης ζώνης» που όρισε και επιχειρεί εν τέλει η Τουρκία εντός του συριακού εδάφους με πρόθεμα τη σταθερότητα στη Συρία και την προτροπή για αποτροπή του Μπασάρ Αλ’ Ασσάντ.
2. Κατά τον ίδιο τρόπο, όσα συμβαίνουν σήμερα δένουν με τη συνεχιζόμενη και αυξανόμενη αντιπαλότητα με το Ισραήλ, με πρόθεμα το Παλαιστινιακό ζήτημα.
3. Ακόμη πιο ισχυρή είναι η πρόσφατη κοινή απόφαση Τουρκίας-Αλβανίας, για σταδιακή αναβάθμιση των μεταξύ τους σχέσεων, που ωστόσο συντελείται τα τελευταία χρόνια (και πλέον πρόσφατα με τη σύναψη συμφωνίας για τον ναύσταθμο στον Αυλώνα).
4. Ακολουθεί και η όποια αναβάθμιση των σχέσεων της Τουρκίας με την Ιταλία – με φόντο τη Λιβύη. Με αυτά δικαιολογείται ο λόγος πιθανού πολιτικού ανασχηματισμού ως προς το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών.
5. Επίσης, προβλέπεται να δούμε και έναν διευρυμένο διάλογο με την Μάλτα.
6. Το ίδιο ισχύει και για τις σχέσεις της με την Ισπανία, με την οποία στρατιωτικά ήδη έχει συνεργασία με την εταιρεία Navartia, για τη δημιουργία και ολοκλήρωση του Αναντολού με ορίζοντα τον Ιανουάριο του 2021.
7. Επίσης, με την ουσιαστικότερη αναβάθμιση των σχέσεων με την Τυνησία σε συνέχεια του ταξιδιού του Προέδρου Ερντογάν τον Δεκέμβριο του 2019, στην Τύνιδα, όπου και εκεί ας σημειωθεί ζήτησε να έχει λιμάνι για τις ναυτικές του δυνάμεις που επιδιώκει να αναβαθμίσει στο σύνολο τους.
Η Τουρκία επιθυμεί να έχει φυσική παρουσία «εκεί που μετράει». Οι επιδιώξεις είναι περιφερειακές αλλά έχουν το βλέμμα στραμμένο σε μια διεθνή/παγκόσμια παρουσία που να αναβαθμίζει τη χώρα στο σύνολο και την αξία της.
Η Τουρκία έχει ισχυρή παρουσία στο Κατάρ από το 2016. Είναι το αποτέλεσμα της κρίσης των Αραβικών χωρών με την τελευταία. Η παρουσία της Τουρκίας είναι στρατιωτική (με παρουσία 3000 και πλέον στρατιωτών, με την κατασκευή στρατιωτικής βάσης για ακόμη μεγαλύτερο αριθμό στρατιωτών και αεροπλάνων) αλλά και εμπορική με ένα μεγάλο ποσοστό συμμετοχής. Αντιθέτως το Κατάρ στηρίζει «εμπράκτως» τις πολιτικές της Τουρκίας.
Η πορεία της τουρκικής πολιτικής στην Ήπειρο της Αφρικής από το 1994 και μετέπειτα συνεχίζεται και εξελίσσεται στην ευρύτερη Βόρεια Αφρική, αλλά και την Ανατολική Αφρική. Το Ινστιτούτο Brookings των ΗΠΑ, σε μια μελέτη του, ονομάζει την πολιτική στην Αφρική «Οθωμανική τακτική και στρατηγική»[1].
Η παρουσία της Τουρκίας στη Σομαλία το 2020, είναι πιο ισχυρή από ποτέ. Σε συνέχεια της ανακήρυξης της μεγαλύτερης πρεσβείας το 2016, συνεχίζει να διευρύνει την αμυντική της παρουσία στη χώρα, εις βάρος άλλων συμμαχιών γεωγραφικά, ενώ έχει και εμπορική παρουσία. Έτσι, αναβαθμίζει τον ρόλο της και παράλληλα περικυκλώνει τις χώρες του Κόλπου. Την ίδια ώρα, η Τουρκία επενδύει στο ναυτικό της μέλλον, μέσω της προσπάθειας εκμετάλλευσης του λιμανιού του Τζιμπουτί. Με τον τρόπο αυτό δικαιολογεί τη γεωγραφική της παρουσία και στο Κέρας της Αφρικής [2]
Δεν θα πρέπει κανείς να εκπλαγεί στη συνέχεια του 2020 και του 2021, αν παρατηρήσει έντονη δραστηριότητα και κινητικότητα της Τουρκίας δια μέσω του εμπορίου αλλά και στρατιωτικά με βασικές χώρες ακόμη και της Νότιας Αμερικής (όπου ιστορικά υπήρχαν εμπορικές σχέσεις παλαιότερα). Επιπλέον θα δούμε και εξελίξεις στη Νότια Ασία. Συγκεκριμένα, στο πολύγωνο με άκρως πολύ-πληθυσμιακές θρησκευτικά μουσουλμανικές χώρες όπως είναι η Μαλαισία, σε συνέχεια των υφισταμένων συνεργασιών με Πακιστάν και Μπαγκλαντές.
Θα μπορούσε να εικάσει κανείς με τα απλά αυτά παραδείγματα, πως η Τουρκία επιδιώκει να έχει πρωταγωνιστικό διεθνή ρόλο στη διαμόρφωση μιας νέας γεωστρατηγικής σκακιέρας. Εμπορικά, στρατιωτικά και πολιτικά. Μιας σκακιέρας που στη μετά κορονοϊού εποχή, η Τουρκία θα παρουσιαστεί ακόμη περισσότερο ως μια νέα δύναμη, υβριδικής τάσης, τόσο για την περιοχή της Μεσογείου όσο και διεθνώς απ’ότι φαίνεται.
Δεν είναι τυχαία λοιπόν η συμπεριφορά του Προέδρου Ερντογάν ακόμη και απέναντι σε ηγέτες. Ασκεί κριτική εναντίον όλων. Στον Πρόεδρο της Κίνας, αλλά ακόμα και στον εκάστοτε Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών. Πολύ θα ήθελε ο Τούρκος Πρόεδρος να συγκριθεί με παγκόσμιους ηγέτες.
Υποτίμηση ή περικύκλωση της Ελλάδας;
«Η Ελλάδα περικυκλώνεται», επεσήμαναν πολλοί επιστήμονες και ειδικοί. Με τις λέξεις αυτές περιγράφουν τις κινήσεις της Τουρκίας, ως μια σταδιακά εξελισσόμενη περικύκλωση της Ελλάδας. Μια περικύκλωση που έτσι όπως φαντάζει, σίγουρα θέλει προσοχή. Καθώς για να αποκοπεί η πορεία της Τουρκίας ως έχει, ίσως χρειαστεί μια πρακτική πολύ-επίπεδη απάντηση από την Ελλάδα, που θα αναγκάσει την Τουρκία σε ουσιαστική υποχώρηση.
Θα μπορούσαμε να πούμε πως στην παρούσα περίοδο, όλες οι κινήσεις της Τουρκίας, έχουν στόχο, την υποβάθμιση της Ελλάδας και όχι μόνο την περικύκλωση. Η πολιτική της υποβάθμισης ωστόσο, όπως τονίσαμε, δεν συντελείται μόνο στην Ελλάδα. Δεν αποτελεί αποκλειστική για την Ελλάδα τακτική. Είναι μέθοδος πολιτικής, την οποία την παρατηρούμε από την πλευρά της Τουρκίας και εναντίον άλλων χωρών και περιοχών.
Οι κινήσεις της Τουρκίας είναι τακτικής φύσεως. Έχουν στόχο τη μετεξέλιξή τους σε νομικής βάσεως διεθνείς υποθέσεις προκειμένου να αναγκαστούν οι εμπλεκόμενοι να τις φέρουν σε διεθνή δικαστήρια. Υποθέσεις που σε βάθος χρόνου θα πρέπει να αναδείξουν τη συμμετοχή ή και παρουσία της Τουρκίας και να αμφισβητήσουν διεθνείς υφιστάμενες συμβάσεις. Με τον ένα ή άλλο τρόπο κάτι θα κερδίσει η Τουρκία.
Η ιστορία μας έχει αποδείξει πολλαπλώς πως οι κινήσεις αυτές της Τουρκίας δεν αποδίδουν υπέρ του εθνικού μας συμφέροντος: 1) με την παράνομη κατοχή της Κύπρου 2) με την προτροπή να μπει στη Συρία για θρησκευτικούς και «αδελφικούς λόγους ασφαλείας» 3) με τις σχέσεις της με την Κίνα και τους -τουρκογενείς ουιγούρους, τις σχέσεις της με την Ρωσία, όποτε δυσκολεύουν οι καταστάσεις με τους Ογούζους -Τουρκομάνους, μεταξύ άλλων.
Η Τουρκία ανά τακτά χρονικά διαστήματα κάνει «κινήσεις τακτικής φύσεως», που τις καθορίζει αργότερα ως νομική βάση για διαπραγματεύσεις. Υποθέσεις που σταδιακά διαμορφώνουν την ανάγκη στρατιωτικής συμμετοχής της Τουρκίας ως πάροχο ασφαλείας καθώς επίκειται πάντα λύση με στρατιωτικά μέσα. Με λίγα λόγια, μόνιμες απειλές.
Τις κινήσεις αυτές, τις χρησιμοποιεί η τουρκική ηγεσία, ως αντίβαρο στο διεθνές δίκαιο. Και τις αποκαλεί διεθνές δίκαιο με την κυριολεκτική έννοια του όρου. Πιστεύει πως έχει δικαίωμα εμπλοκής και συμμετοχή στο πλαίσιο μιας «γκρίζας διαπραγμάτευσης». Πρόκειται για ένα απλό και ουσιαστικό δημιούργημα: αμφισβήτηση στα μέτρα και σταθμά που τους συμφέρει.
Στα της Ελλάδας, η Τουρκία με τις κινήσεις της υποβαθμίζει τη χώρα μας. Πώς ακριβώς γίνεται αυτό; Μεταξύ άλλων με: 1. Την υποβάθμιση των συνόρων της Ελλάδος. 2. Την υποβάθμιση της ελληνικής δικαιοσύνης. 3. Την υποβάθμιση των συμμαχιών μας και των συμμάχων μας με τα χειρότερα και ξύλινα λόγια στα τουρκικά και διεθνή μέσα ενημέρωσης τα οποία εκπέμπουν παγκοσμίως. 4. Τη δυναμική μιας διεθνούς υπόστασης και παρουσίας σε πολλές χώρες και ως μεγάλη δύναμη παραγωγικής βιομηχανίας. 5. Την υποβάθμιση του κύρους και του κράτους της Κύπρου ως εταίρου και Ευρωπαϊκής χώρας και συμμάχου της Ελλάδος. 6. Το συνεχιζόμενο «παιχνίδι» με το μεταναστευτικό σε διεθνές επίπεδο, αλλά και τοπικά δια μέσου του Έβρου και των νησιών του Αιγαίου. 7. Τις υποτιθέμενες γκρίζες ζώνες στο Αιγαίο 9. Τους νέους χάρτες της Τουρκίας, όπου το Καστελλόριζο δεν υπάρχει αλλά και η Γαύδος αμφισβητείται καθότι εκεί κάπου αρχίζει το Λιβυκό πέλαγος 10. Τη συνεχιζόμενη τακτική και στρατιωτική άρνηση των εναερίων και θαλασσίων συνόρων της Ελλάδας, με καθημερινές υπερπτήσεις ή και συχνές παραβιάσεις των ελληνικών χωρικών υδάτων. 11. Τις συνεχιζόμενες NAVTEX για στρατιωτικές ασκήσεις, 12. Τα ενεργειακά ερευνητικά προγράμματα νοτίως της Κρήτης σε συνέχεια της υποτίμησης της ΑΟΖ της Κύπρου. 13. Την υποτίμηση των τιμών σε εμπορικούς/οικονομικούς κλάδους καθότι εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, 14. και με την πρώτη ευκαιρία με την ανάδειξη της θρησκευτικής διαφορετικότητας, με έμφαση στην προπαγάνδα ότι αυτοί ορίζουν την πραγματική θρησκευτική ελευθερία.
Όλα τα παραπάνω στοιχεία, συντελούν στην αποδόμηση της ικανότητας και της συνολικής εικόνας της Ελλάδας περιφερειακά και διεθνώς. Έτσι πιστεύεται πως όσο δεν υπάρχει μια πολύ-επίπεδη ουσιαστική δυναμική απάντηση της Ελλάδας, θα συνεχίσει να υποτιμάται η δυναμική της χώρας στο σύνολο. Πολιτικά, στρατιωτικά, εμπορικά/οικονομικά/επενδυτικά αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σε σχέση με τα διεθνή γεγονότα και τη συμμετοχή της Ελλάδος στα διάφορα εξελισσόμενα γεγονότα στην πράξη.
Για την προάσπιση των εθνικών μας συμφερόντων υπάρχει ανάγκη για μια ισχυρή πολιτική απόφαση που να αναμορφώσει την στρατηγική της Ελλάδος, προκειμένου να αποφέρει ουσιαστική συμμετοχή της Ελλάδος στα περιφερειακά και διεθνή φόρα και τις διεθνείς συμμαχικές επιχειρήσεις. Επιπλέον, επιβάλλεται να αναβαθμίσουμε τις ενέργειες εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής που να αναδείξουν μεταξύ άλλων τις επιχειρησιακές ικανότητες και την πολιτική της Ελλάδος στη σύγχρονη εποχή.
Η οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ της Ελλάδος και όλων των γειτονικών κρατών θα ήταν μια πρώτη καλή αρχή. Μια πολιτική που έπρεπε να είχε οριστεί πολλά χρόνια πριν. Πολλοί ειδικοί το αναφέρουν στις μελέτες τους. Ας είναι η συμφωνία με την Ιταλία ένα από τα πολλά θετικά αποτελέσματα.
Στην παγκόσμια οικονομική και εμπορική σκακιέρα που ζούμε, ίσως να ήταν καλό να γίνει κατανοητή η ελληνική θέση με πράξεις. Να δράσουμε, και όχι απλά να αντιδράσουμε. Όχι μόνο ολιστικά αλλά και ειδικά, πραγματιστικά και ρεαλιστικά. Για να γίνει κάτι αντίστοιχο, ας πάρουμε την απόφαση για ουσιαστική αναβάθμιση των ενεργειών και κινήσεων μας, με σταθερά εμπλεκόμενη την Ελλάδα σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο. Καταρχάς, με πολλαπλές και συνεχείς πολύ-επίπεδες κινήσεις και πρακτικές, μέσω και των συμμάχων μας, πρακτικά κατά της Τουρκίας. Δεν χρειάζεται να υποχρεωνόμαστε να αντιδρούμε στο τί κάνει ή θα κάνει η Τουρκία. Ας κάνουμε το δικό μας στρατηγικό πλάνο για μια πολυδιάστατη παγκόσμια και περιφερειακή εθνική εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας που να καθορίσει και το μέλλον και τη βιομηχανία που χρειάζεται. Η πολιτική που να ερμηνεύεται ποικιλοτρόπως θετικά υπέρ της Ελλάδος.
Ας προχωρήσουμε, μεταξύ άλλων, και σε πολιτική υποβάθμισης της Τουρκίας ως μια απλή, κοινή, αντιμετώπιση της κρίσης. Εξάλλου γνωρίζουμε καλά τον γείτονά μας. Η Τουρκία δεν πρέπει να αποτελέσει τίποτα παραπάνω από ένα κεφάλαιο στο πλαίσιο του εθνικού σχεδίου διαχείρισης κρίσεων, όπως της αρμόζει, μέχρι να συνετιστεί. Χωρίς ωστόσο να υποτιμηθεί ξανά, σε καμία περίπτωση.
Βεβαίως αυτό συνεπάγεται πως και η εμπλοκή της Ελλάδος στο διεθνές προσκήνιο θα είναι πιο ουσιώδης και συμμετοχική, προσελκύοντας περισσότερες συνέργειες και συνεργασίες και επιδιώκοντας όχι μόνο επενδύσεις στην ελληνική βιομηχανία, αλλά και τη μεταφορά τεχνογνωσίας.
Στο μεταξύ, να ορίσει η Ελλάδα το δικό της στρατηγικό βάθος, σε επίπεδο τόσο εξωτερικής όσο και αμυντικής πολιτικής. Να κλείσουν πολλά θέματα που χρονίζουν, όπως αυτό της ΑΟΖ με όλες τις γειτονικές μας χώρες. Να αναβαθμίσουμε το κύρος, τη βιομηχανική πολιτική και τη στρατιωτική βιομηχανία μας. Να ενισχύσουμε την οικονομία μας και την κοινωνία μας. Δυναμικά. Να αναβαθμίσουμε τον ρόλο της ελληνικής διπλωματίας παγκοσμίως (οικονομικής και πολιτισμικής) και να αδράξουμε την ευκαιρία συμμετοχής του συνόλου της ομογένειάς μας σε όλα τα επίπεδα.[1] Turkey and the new scramble for Africa: Ottoman Designs or unfounded fears? Zach Vertin May 19, 2019 https://www.brookings.edu/research/turkey-and-the-new-scramble-for-africa-ottoman-designs-or-unfounded-fears/
[2] Turkey aiming to take over management of strategic port in Djibouti March 20, 2020
