Με νομικά μέσα απαντά η Ρωσία στην απόφαση των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης να παγώσουν επ’ αόριστον περιουσιακά στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας, συνολικού ύψους 210 δισ. ευρώ, τα οποία βρίσκονται στην Ευρώπη. Η απόφαση αυτή ελήφθη ενώ οι Ευρωπαίοι ηγέτες προωθούν σχέδιο για αξιοποίηση των συγκεκριμένων χρημάτων στη χρηματοδότηση της Ουκρανίας, ενόψει της κρίσιμης συνόδου κορυφής της Ε.Ε. την επόμενη εβδομάδα. Την ίδια ώρα, στο Βέλγιο επικρατεί ανησυχία για τις πιθανές νομικές και οικονομικές συνέπειες της υπόθεσης.
Η πλειονότητα των δεσμευμένων ρωσικών κεφαλαίων βρίσκεται στην τράπεζα Euroclear με έδρα τις Βρυξέλλες, όπου υπολογίζεται ότι έχουν συγκεντρωθεί περίπου 185 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με το σχέδιο των Βρυξελλών, τα χρήματα αυτά αναμένεται να λειτουργήσουν ως εγγύηση για τη χορήγηση δανείου στην Ουκρανία, με στόχο την ενίσχυση του στρατού και της οικονομίας της. Η Ουκρανία, με τη σειρά της, θα επιστρέψει το δάνειο μόνο αν και όταν η Ρωσία καταβάλει αποζημιώσεις. Μετά από σχεδόν τέσσερα χρόνια πολέμου, το Κίεβο έχει ανάγκη από περίπου 135,7 δισ. ευρώ για την επόμενη διετία, με την Ε.Ε. να στοχεύει να καλύψει τα δύο τρίτα αυτού του ποσού. Την ίδια ώρα, Ρώσοι αξιωματούχοι καταγγέλλουν ευθέως την Ε.Ε. για «κλοπή κρατικής περιουσίας».
Μέσα σε αυτό το κλίμα, η Ρωσική Κεντρική Τράπεζα ανακοίνωσε ότι προσφεύγει στη Δικαιοσύνη κατά της Euroclear, καταθέτοντας αγωγή στο Διαιτητικό Δικαστήριο της Μόσχας. Σύμφωνα με τη ρωσική πλευρά, η ενέργεια αυτή αποτελεί απάντηση στο ευρωπαϊκό σχέδιο και στέλνει ξεκάθαρο μήνυμα στις Βρυξέλλες πως η Μόσχα θα χρησιμοποιήσει όλα τα νομικά εργαλεία. Όπως δήλωσε ο ίδιος ο Πούτιν, πρόκειται για μια προσπάθεια να αποτραπεί αυτό που χαρακτηρίζει ως «κλοπή κρατικών περιουσιακών στοιχείων». Σε σχετική ανακοίνωση, η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας κατηγόρησε τη Euroclear για «παράνομες ενέργειες» και υποστήριξε ότι η αγωγή κατατέθηκε και επειδή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει προτάσεις για χρήση των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων χωρίς καμία εξουσιοδότηση.
Τα εν λόγω κεφάλαια πάγωσαν λίγο μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022. Από τα 210 δισ. ευρώ, τα 185 δισ. βρίσκονται στην κατοχή της Euroclear, γεγονός που καθιστά το Βέλγιο επίκεντρο των εξελίξεων. Η Ε.Ε. και η Ουκρανία εκτιμούν πως αυτά τα χρήματα πρέπει να αξιοποιηθούν για την ανοικοδόμηση των καταστροφών που έχει προκαλέσει ο πόλεμος. Οι Βρυξέλλες χαρακτηρίζουν την πρωτοβουλία «δάνειο αποζημίωσης» και έχουν ήδη καταρτίσει πακέτο βοήθειας 90 δισ. ευρώ για την ουκρανική οικονομία. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, δήλωσε: «Είναι δίκαιο τα παγωμένα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας να χρησιμοποιηθούν για την ανοικοδόμηση όσων έχει καταστρέψει η Ρωσία – και τα χρήματα αυτά να γίνουν δικά μας». Στο ίδιο ύφος, ο καγκελάριος της Γερμανίας, Φρίντριχ Μερτς, τόνισε πως τα παγωμένα κεφάλαια «θα επιτρέψουν στην Ουκρανία να προστατευθεί αποτελεσματικά από μελλοντικές ρωσικές επιθέσεις».
Η αγωγή της Μόσχας δεν προκάλεσε αιφνιδιασμό. Όπως ανέφερε ο Ευρωπαίος Επίτροπος Οικονομικών, Βάλντις Ντομπρόβσκις, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της Ε.Ε. είναι «πλήρως προστατευμένα» από νομικές διαδικασίες. Ωστόσο, οι Ευρωπαίοι γνωρίζουν ότι η Ρωσία δεν αποδέχεται τη νομική βάση του σχεδίου και είναι έτοιμη να το αμφισβητήσει διεθνώς. Αναλυτές εκτιμούν ότι η αγωγή έχει κυρίως πολιτική βαρύτητα. Η Αλεξάνδρα Προκοπένκο, πρώην στέλεχος της Ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας και ερευνήτρια στο Carnegie Russia Eurasia Center, εξηγεί ότι «ένα δικαστήριο της Μόσχας δεν μπορεί να αναγκάσει τη Euroclear να συμμορφωθεί και οποιαδήποτε απόφαση θα είναι ανεφάρμοστη στο εξωτερικό. Ωστόσο, δημιουργεί επίσημο αρχείο των νομικών αξιώσεων της Ρωσίας και στέλνει πολιτικό μήνυμα ενόψει διεθνούς δικαστικής μάχης». Μάλιστα, υπενθυμίζει ότι υπάρχει συμφωνία προστασίας επενδύσεων μεταξύ Ρωσίας, Βελγίου και Λουξεμβούργου, την οποία ενδέχεται να επικαλεστεί η Μόσχα σε μελλοντική διαιτησία.
Στο Βέλγιο, η κυβέρνηση φοβάται πως ενδέχεται να αναλάβει δυσανάλογο οικονομικό βάρος σε περίπτωση νομικών αντιποίνων από τη Ρωσία. Η επικεφαλής της Euroclear, Βαλερί Ουρμπέν, δήλωσε πως ένα τέτοιο σενάριο θα μπορούσε να «αποσταθεροποιήσει το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα», ενώ υπενθύμισε ότι η ίδια η Euroclear έχει περίπου 16–17 δισ. ευρώ παγωμένα στη Ρωσία. Ως μικρή οικονομία, το Βέλγιο ζητά από τα υπόλοιπα κράτη-μέλη να αναλάβουν μέρος του ρίσκου, ζητώντας εγγυήσεις για το δάνειο. Αν και τα περισσότερα ρωσικά κεφάλαια βρίσκονται στη Euroclear, οι βελγικές αρχές υποστηρίζουν ότι πρέπει να αξιοποιηθούν και περιουσιακά στοιχεία από άλλες χώρες, όπως η Γαλλία και η Βρετανία. Ταυτόχρονα, η Γερμανία πιέζει το Βέλγιο να συναινέσει στο σχέδιο.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά πως μπορεί να εξασφαλίσει τις απαραίτητες εγγυήσεις για το δάνειο, όμως το Βέλγιο παραμένει επιφυλακτικό, φοβούμενο πρόσθετους κινδύνους. Η καθηγήτρια Βιρλέ Κολάρ, ειδική στο χρηματοοικονομικό δίκαιο του KU Leuven, προειδοποίησε: «Το Βέλγιο είναι μικρή οικονομία. Το ΑΕΠ του είναι 565 δισ. ευρώ – φανταστείτε να αναλάμβανε μόνο του χρέος 185 δισ. ευρώ», τονίζοντας ότι μια τέτοια απαίτηση ίσως έρχεται σε σύγκρουση με τους ευρωπαϊκούς τραπεζικούς κανόνες.
Σε πολιτικό επίπεδο, αρκετοί Ευρωπαίοι αξιωματούχοι βλέπουν το σχέδιο αξιοποίησης των δεσμευμένων κεφαλαίων ως τη μόνη ρεαλιστική λύση. Ο Γερμανός βουλευτής Norbert Röttgen δήλωσε: «Είναι ζήτημα ζωής και θανάτου για εμάς. Αν αποτύχουμε, δεν ξέρω τι θα κάνουμε μετά. Πρέπει να τα καταφέρουμε μέσα σε μία εβδομάδα».
Την ίδια στιγμή, υπάρχει προβληματισμός στην Ευρώπη για το ενδεχόμενο οι ΗΠΑ να επιδιώξουν διαφορετική χρήση των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων, στο πλαίσιο δικού τους ειρηνευτικού σχεδίου. Ο Βέλγος πρωθυπουργός Μπαρτ Ντε Βέβερ έθεσε στην Ε.Ε. «ορθολογικούς, λογικούς και δικαιολογημένους όρους» προκειμένου να εγκρίνει τη συμφωνία και προειδοποίησε ότι δεν αποκλείει νομικές κινήσεις αν το σχέδιο ενέχει «σημαντικούς κινδύνους» για τη χώρα του.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεχίζει τις διαβουλεύσεις ενόψει της συνόδου κορυφής την ερχόμενη Πέμπτη, αναζητώντας έναν συμβιβασμό που θα γίνει αποδεκτός από όλες τις πλευρές. Μέχρι στιγμής, η Ε.Ε. έχει περιοριστεί στην εκταμίευση προς την Ουκρανία των «έκτακτων κερδών» από τους τόκους των παγωμένων κεφαλαίων, τα οποία για το 2024 ανήλθαν σε 3,7 δισ. ευρώ.
Η διεθνής στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία έχει μειωθεί αισθητά το 2025, με την Ευρώπη να προσπαθεί να καλύψει το κενό μετά τον σχεδόν πλήρη περιορισμό της αμερικανικής χρηματοδότησης. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η σύγκρουση για τα παγωμένα ρωσικά κεφάλαια αναμένεται να κλιμακωθεί περαιτέρω, τόσο σε πολιτικό όσο και σε νομικό επίπεδο, με την κατάληξη να παραμένει αβέβαιη.
