Τον Φεβρουάριο του 1988, στο Βελιγράδι, ο Σάμι ο χιμπατζής, αποφάσισε να ζήσει ελεύθερος. Ήταν εννέα ετών, εύρωστος και είχε ζήσει 40 ημέρες κλεισμένος σε ένα κακοφτιαγμένο κλουβί, στον Ζωολογικό Κήπο του Βελιγραδίου.
Τον μετέφεραν εκεί, από τον Ζωολογικό κήπο του Όσιγεκ, στην Κροατία, όπου είχε γεννηθεί, και όπου είχε κάνει οικογένεια. Είχε αφήσει πίσω του ένα κοριτσάκι. Και προφανώς και τη σύντροφό του. Μόνη του παρηγοριά ήταν ο νέος του φίλος. Ο διευθυντής του Ζωολογικού Κήπου στο Βελιγράδι, που τον είχε πάρει με το καλό και είχαν γίνει φίλοι. Ο Βουκ Μπόγιοβιτς, ήταν ο μόνος άνθρωπος που ο Σάμι ο χιμπατζής εμπιστευόταν. Αλλά ήθελε την ελευθερία του. Όπως την θέλουμε όλοι μας από καταβολής του ανθρώπινου γένους. Πόσο μάλλον εκείνος που είχε γεννηθεί στην σκλαβιά και είχε χάσει και την οικογένειά του.
Από τις πρώτες ημέρες που έφτασε στο Βελιγράδι παρουσίασε σημάδια κατάθλιψης. Κι έγινε επιθετικός. Φίλο είχε μόνο τον Μπόγιοβιτς. Και μια κρύα Κυριακή του Φλεβάρη, που Μπόγιοβιτς είχε μείνει σπίτι του, η μοναξιά του Σάμι έγινε αβάσταχτη. Το σκέφτηκε και… την έκανε. Έκοψε μερικές βόλτες στο Κέντρο του Βελιγραδίου και κατευθύνθηκε στο Balkan Cinema. Μετά το σινεμά, πήγε βόλτα στο πάρκο. Περνώντας όμως από την πλατεία Φοιτητών, οι αστυνομικοί “τον στρίμωξαν”, λίγο πριν από το Kalemegdan Park, το οποίο ίσως στα μάτια του Σάμι, να σήμαινε μια ζωή ελευθερίας στη φύση. Δεν του άρεσε καθόλου, η ιδέα να είναι περιτριγυρισμένος από ανθρώπους που ήθελαν να τον πλησιάσουν.
Κοίταξε γύρω του, κοίταξε ψηλά και αποφάσισε ότι εκεί ήταν καλύτερα. Με καταπληκτική ευκολία σκαρφάλωσε σε ένα δέντρο και από εκεί πέρασε σε μια στέγη. Με κάποιον τρόπο, κοιτώντας τους διώκτες του αφ’ υψηλού, χαλάρωσε. Του άρεσε εκεί ψηλά.
Ο κόσμος του 1988
Το 1988, δεν υπήρχε διαδίκτυο. Τα τοπικά μέσα ενημέρωσης στο Βελιγράδι ήταν μόνο κρατικά κι έλεγαν ότι ο χιμπατζής αποζητούσε το ταίρι του, γιατί η μοναξιά στο κλουβί του Ζωολογικού Κήπου ήταν αφόρητη. Και τότε στο Βελιγράδι αυτό που έλεγαν τα μέσα ενημέρωσης ήταν νόμος. Ο κόσμος τότε ζούσε χωρισμένος στα δύο. Στον ελεύθερο δυτικό κόσμο, όπου υπήρχε πολυφωνία και στο Ανατολικό Μπλοκ, το οποίο τελούσε υπό την ποδηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης. Η τότε Γιουγκοσλαβία ήταν λίγο διαφορετική, γιατί ναι μεν είχε κομμουνισμό, αλλά δεν ανήκε ευθέως στην σοβιετική επιρροή.
Οι αρχές ειδοποίησαν τον Μπόγιοβιτς ότι “ο Σάμι το ‘σκασε” και ο διευθυντής έσπευσε στο γκαράζ. Οι φωτογραφίες της εποχής είναι χιλιάδες λέξεις. Οι δύο φίλοι άρχισαν τις διαπραγματεύσεις. Στο τέλος ο Μπόγιοβιτς τον έπεισε. Του είπε “Έλα Σάμι. Πάμε σπίτι”. Τον πήρε από το χέρι, τον έβαλε στο αυτοκίνητό του και πήγανε μαζί στο Ζωολογικό Κήπο. Αλλά του Σάμι δεν του άρεσε. Καθόλου. Δυο μέρες μετά, ήταν Τρίτη, ο Σάμι αποφάσισε ότι ήταν καλύτερα έξω από το κλουβί. Χωρίς πολύ κόπο το εγκατέλειψε. Περιπλανήθηκε στους δρόμους του Βελιγραδίου και έφτασε στο εργοστάσιο Beco.
Εκεί τα πράγματα άλλαξαν. Γύρω από τον χιμπατζή μαζεύτηκαν περίπου 4000 άτομα. Κάποιοι από τους εργάτες επιχείρησαν να τον πιάσουν μ’ ένα δίχτυ, αλλά απέτυχαν. Ο Σάμι άρχισε να τρέχει. Μπήκε σε μια αυλή, στην οδό Τσάρου Ντούσαν 33, σκαρφάλωσε σε μια κερασιά και από εκεί πέρασε σε ένα γκαράζ. Και τότε αυθόρμητα το πλήθος άρχισε να πανηγυρίζει. Ο Σάμι πάλευε για την ελευθερία του και τα κατάφερνε. Ήταν ξεκάθαρο ότι πολλοί από τους συγκεντρωμένους, στον Σάμι έβλεπαν κάποιον που πάλευε να ξεφύγει από μια ζωή κατευθυνόμενη και περιορισμένη. Σαν τη δική τους. Αυτό δεν ήταν απλό. Σιγά σιγά άρχισαν οι φωνές και μέσα από το πλήθος ξεπήδησαν πλακάτ με συνθήματα και προτροπές στον Σάμι να μην παραδοθεί.
Οι φωνές και το πλήθος αγρίεψαν τον Σάμι. Έγινε επιθετικός. Ο Μπόγιοβιτς τώρα δεν μπορούσε να τον πείσει, όπως την πρώτη φορά. Αποφάσισαν να τον συλλάβουν. Αλλά πώς; Ο Σάμι είχε αγριέψει και ο Ζωολογικός Κήπος του Βελιγραδίου, δεν είχε αναισθητικό όπλο. Ο χώρος γύρω από τον Σάμι σφραγίστηκε και η αστυνομία διέλυσε τη διαδήλωση. Όλοι περίμεναν να έρθει το όπλο με το αναισθητικό από τον Ζωολογικό κήπο του Όσιγεκ.
Όταν ήρθε, τον αναισθητοποίησαν και τον οδήγησαν πίσω. Τα μέτρα ασφαλείας στον Ζωολογικό Κήπο του Βελιγραδίου ενισχύθηκαν σε πολύ μεγάλο βαθμό. Και ο Σάμι δεν ξαναέφυγε ποτέ. Πέθανε από φυσικά αίτια το 1992, και τον έθαψαν στην είσοδο του Κήπου. Τέσσερα χρόνια μετά, στον Ζωολογικό Κήπο του Βελιγραδίου στήθηκε ένα μπρούτζινο άγαλμα του Σάμι. Είχε γίνει σύμβολο της ελευθερίας.
