Έπειτα από 50 χρόνια στο τιμόνι της Συρίας η δυναστεία των Άσαντ έλαβε τέλος. Κατέρρευσε, προς έκπληξη της Δύσης, μέσα σε μόλις δύο εβδομάδες αντεπίθεσης από τους Σύρους αντάρτες.
Επιμέλεια: Εύη Απολλωνάτου
Η πτώση του Μπασάρ αλ Άσαντ ανέδειξε τους νικητές και τους χαμένους σε αυτή την παρτίδα. ΗΠΑ, Ισραήλ και Τουρκία πέρασαν στο στρατόπεδο των νικητών, ενώ Ιράν και Ρωσία μετρούν τις απώλειες τους. Πέρα, όμως, από τους Σύρους πολίτες κανείς δεν πανηγυρίζει και δεν θριαμβολογεί. Η επόμενη μέρα στην Συρία αποτελεί το μεγαλύτερο κρας τεστ για όλες τις δυνάμεις.
Πώς φτάσαμε στην πτώση του Άσαντ
Τα σημάδια ότι το καθεστώς στην Συρία αρχίζει να καταρρέει είχαν εμφανιστεί τις τελευταίες ημέρες. Ο συριακός στρατός δεν προέβαλε σημαντική αντίσταση στους αντάρτες.
Η Ρωσία εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία και το Ιράν μετά την αποδυνάμωση της Χεζμπολάχ στον Λίβανο δεν ήταν σε θέση να στηρίξει με χερσαίες δυνάμεις τον Άσαντ. Όταν την περασμένη Παρασκευή έγινε γνωστό ότι το Ιράν αποσύρει δυνάμεις και διπλωμάτες από την Συρία έγινε αντιληπτό ότι ξεκίνησε η αντίστροφη μέτρηση για τον Άσαντ.
Πράγματι οι εξελίξεις που έχουν πυροδοτηθεί στην Μέση Ανατολή μετά την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ τον Οκτώβριο του 2023 δεν έχουν τέλος και ανατρέπουν ισορροπίες δυνάμεων που έχουν χτιστεί τουλάχιστον την τελευταία δεκαετία.
Οι χαμένοι του παιχνιδιού
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι οι χαμένοι από την πτώση του Άσαντ είναι η Ρωσία και το Ιράν. Από το 2014 και οι δύο χώρες στήριξαν με όλους τους τις δυνάμεις το καθεστώς και πόνταραν στην διατήρηση του Άσαντ για να συνεχίσουν να ασκούν επιρροή στην περιοχή.
Η Μόσχα ήρθε σε ευθεία αντιπαράθεση με την Τουρκία καθώς ο Ερντογάν αρχικά είχε ταχθεί υπέρ της εκθρόνισης του Άσαντ. Με τις αεροπορικές επιδρομές της ρωσικής πολεμικής αεροπορίας η Μόσχα κατάφερε να στηρίξει τον Άσαντ και εμφανίστηκε ως ο μεγάλος νικητής έναντι των ΗΠΑ, που περιορίστηκαν να κρατήσουν μία μικρή δύναμη 900 ανδρών στην χώρα για να στηρίξουν τους Κούρδους αντάρτες.
Παράλληλα η Ρωσία κέρδισε δύο στρατηγικής σημασίας στρατιωτικές βάσεις που της εξασφάλισαν δίοδο στην ανατολική Μεσόγειο. Στην Λαττάκεια υπάρχει η ρωσική αεροπορική βάση και στην Ταρτούς η ναυτική στρατιωτική βάση για τις οποίες υπάρχουν ανησυχίες. Πηγές που επικαλούνται τα ρωσικά ΜΜΕ ανέφεραν ότι το Κρεμλίνο έχει πετύχει μία συμφωνία με τους αντάρτες προκειμένου να εγγυηθούν την ασφάλεια των στρατιωτικών βάσεων τους.
Το Ιράν είναι ο δεύτερος και ίσως ο μεγαλύτερος χαμένος. Εδώ και χρόνια οι επίλεκτες δυνάμεις του Ιράν, Κουντς και η σιιτική Χεζμπολάχ έδωσαν σκληρές μάχες για την διατήρηση του Άσαντ στην εξουσία. Πλέον η Τεχεράνη βλέπει τον «άξονα της αντίστασης», όπως ονομάζει τις σιιτικές δυνάμεις στην Μέση Ανατολή, να έχει υποστεί σοβαρά πλήγματα. Αυτό θεωρείται βέβαιο ότι θα προκαλέσει αίσθηση στο εσωτερικό του Ιράν όπου το καθεστώς συχνά επαίρεται για την μεγάλη δύναμη που διατηρούσε μέχρι σήμερα στην Μέση Ανατολή.
Επιπλέον η Χεζμπολάχ, που θα επιχειρήσει να ανασυγκροτηθεί μετά τον πόλεμο με το Ισραήλ, έχασε την βασικότερη οδό ανεφοδιασμού. Από την Συρία περνούσαν τα όπλα, οι μαχητές και το υλικό εξοπλισμού που έστελνε το Ιράν στην Χεζμπολάχ.
Τα μεγάλα ρίσκα των νικητών
Η επόμενη μέρα στην Συρία αποτελεί την μεγαλύτερη πρόκληση για όλες τις χώρες που έχουν εμπλακεί στον συριακό εμφύλιο. Ουδείς είναι σε θέση να προβλέψει ποια θα είναι η νέα κυβέρνηση, εάν θα υπάρξει συμφωνία για ομαλή πολιτική μετάβαση ή θα δούμε μία επανάληψη του μοντέλου της Λιβύης. Στην Λιβύη μετά την πτώση και τον θάνατο του Μουαμάρ Καντάφι η χώρα έχει «σπάσει» σε σφαίρες επιρροής διαφορετικών ένοπλων ομάδων και πολιτοφυλακών.
Η Τουρκία έχει κάθε λόγο να είναι ευχαριστημένη με τις εξελίξεις. Εδώ και χρόνια επιθυμούσε να φύγει ο Άσαντ και να έχει λόγο στην επόμενη μέρα. Πέτυχε και τους δύο στόχους της. Ωστόσο δεν είναι ξεκάθαρο πόση επιρροή μπορεί να ασκήσει στις δυνάμεις των ανταρτών και στην ισλαμιστική οργάνωση Χάγιατ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS).
Αναλυτές θεωρούν βέβαιο ότι η Άγκυρα θα έχει κεντρικό ρόλο στις συνομιλίες και τις διαπραγματεύσεις για την επόμενη κυβέρνηση και θα είναι αυτή που θα προσπαθήσει να φέρει κοντά τις αντίπαλες ομάδες μέσα στο στρατόπεδο των ανταρτών.
«Νομίζω ότι τα πράγματα έχουν κινηθεί προς μια πολύ ευνοϊκή κατεύθυνση για την Τουρκία. Και νομίζω ότι θα είναι η πιο ενδιαφέρουσα και επιδραστική χώρα στην περιοχή τώρα, καθώς οι διάφορες ομάδες της αντιπολίτευσης θα συναντηθούν για να προσπαθήσουν να έχουν μια συναίνεση σχετικά με το πώς ένα νέο καθεστώς μπαίνει στο παιχνίδι», είπε στο βρετανικό δίκτυο Sky News ο πρώην επικεφαλής των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών ΜΙ6, Σερ Τζον Σάουερς.
Ο τρίτος στόχος της Τουρκίας, όμως, δεν έχει ακόμη επιτευχθεί. Από την αρχή η Άγκυρα επιθυμούσε να περιορίσει τους Κούρδους αντάρτες της Συρίας και να διασφαλίσει ότι δεν θα ανακηρύξουν ανεξάρτητο κράτος στις περιοχές της βόρειας Συρίας που βρίσκονται υπό την κατοχή τους. Ένα κουρδικό κράτος στα νότια τουρκικά σύνορα είναι κάτι που δεν μπορεί να αποδεχθεί η Άγκυρα.
Στην πλευρά των νικητών έχουν περάσει οι ΗΠΑ και το Ισραήλ. Η Ουάσινγκτον τους τελευταίους μήνες φαίνεται να βιάζεται να δημιουργήσει τετελεσμένα και να «τρέξει» τις εξελίξεις στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα πριν αναλάβει τα ηνία του Λευκού Οίκου ο Ντόναλντ Τραμπ.
Ωστόσο έχει ξεδιπλώσει μία στρατηγική υψηλού ρίσκου στην Συρία αφού αν δεν υποστήριξε τότε σίγουρα έκλεισε… το μάτι στην ισλαμιστική οργάνωση Χάγιατ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS). Η συγκεκριμένη οργάνωση έχει χαρακτηριστεί από τον ΟΗΕ και τις ΗΠΑ τρομοκρατική οργάνωση εξαιτίας των δεσμών της με τους τζιχαντιστές και την Αλ Κάιντα. Ο φόβος της Ουάσινγκτον είναι το κενό εξουσίας που έχει δημιουργηθεί στην Συρία να καλύψουν φανατικοί τζιχαντιστές. Γι’ αυτό και χθες πραγματοποιήθηκαν αεροπορικές επιθέσεις των Αμερικανών σε πάνω από 75 στόχους του Ισλαμικού Κράτους στην Συρία.
Ο ηγέτης της οργάνωσης, Αμπού Μοχάμαντ αλ Γκολάνι τα τελευταία χρόνια έχει πάρει αποστάσεις από τις τζιχαντιστικές οργανώσεις. Αρκετοί, όμως, στην Δύση είναι νευρικοί για την οργάνωση η οποία διατήρησε ακραίες πρακτικές βασανιστηρίων και εκτελέσεων. Δεν είναι τυχαίο ότι μόλις λίγες μέρες πριν την πτώση του Άσαντ ο αλ Γκολάνι έδωσε αποκλειστική συνέντευξη στο αμερικανικό δίκτυο CNN όπου επιχείρησε να παρουσιαστεί περισσότερο ως πολιτικός και μετριοπαθής αντάρτης. Υποσχέθηκε ότι δεν θα υπάρξουν αντίποινα κατά των θρησκευτικών μειονοτήτων στην Συρία και μίλησε γενικά και αόριστα για μία πολιτική μετάβαση και την δημιουργία θεσμών του κράτους.
Από την πλευρά του το Ισραήλ εμφανίζεται ευχαριστημένο αλλά προσεκτικό με τις εξελίξεις. Θεωρεί προσωπική νίκη το γεγονός ότι αποδυνάμωσε την Χεζμπολάχ και οδήγησε στην πτώση του Άσαντ. Ανησυχεί, όμως, ότι το οπλοστάσιο της Συρίας και συγκεκριμένα τα χημικά όπλα μπορεί να πέσουν σε λάθος χέρια. Γι’ αυτό και πριν μερικές μέρες βομβάρδισε εργοστάσιο κατασκευής χημικών όπλων στην Συρία. Μέχρι σήμερα το Τελ Αβίβ είχε προχωρήσει σε μία παρασκηνιακή συμφωνία με την Ρωσία. Η Συρία δεν θα έκανε επίθεση στα Υψίπεδα του Γκολάν και σε αντάλλαγμα το Τελ Αβίβ δεν έκανε καμία ενέργεια για να υπονομεύσει το καθεστώς.
Η συνάντηση στην Ντόχα που έκρινε τις εξελίξεις
Όσοι παρακολουθούν τις εξελίξεις στον συριακό εμφύλιο από την έναρξη του το 2011 έμειναν κυριολεκτικά άφωνοι από την ταχύτητα με την οποία κατέρρευσε το καθεστώς. Μία ενδεχόμενη εξήγηση γι’ αυτή την ταχύτητα είναι το γεγονός ότι ο Άσαντ κατάφερε το τελευταίο διάστημα να αποξενώσει και να εκνευρίσει τους συμμάχους του.
Ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είχε ζητήσει να συναντηθεί με τον Μπασάρ αλ Άσαντ προκειμένου να βρεθεί μία πολιτική λύση και να συζητηθούν τα προβλήματα. Ο Άσαντ αρνήθηκε με το επιχείρημα ότι οι τουρκικές δυνάμεις θα πρέπει πρώτα να αποχωρήσουν από την βόρεια Συρία. Η άρνηση Άσαντ φέρεται να ενόχλησε ακόμη και τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντίμιρ Πούτιν και να έδωσε στο Ερντογάν το επιχείρημα να ανάψει το πράσινο φως στην Χάγιατ Ταχρίρ αλ Σαμ να ξεκινήσει την αντεπίθεση. Επιπλέον η Τεχεράνη ήταν εκνευρισμένη με τον Άσαντ για το γεγονός ότι μετά την δολοφονία του ηγέτη της Χεζμπολάχ, Χασάν Νασράλα δεν είχε δείξει την στήριξη του στην σιιτική οργάνωση.
«Ο Άσαντ κατάφερε να εκνευρίσει τους πάντες, συμπεριλαμβανομένων των Ιρανών, των Ρώσων και των Τούρκων, τους πάντες, επειδή καθυστερούσε στις προσπάθειες για την επίτευξη συμφωνίας τόσο με την Τουρκία όσο και με άλλους», είπε η διευθύντρια του Ινστιτούτου Μέσης Ανατολής στην Ουάσινγκτον Γκιονούλ Τολ.
Οι αποφάσεις παρασκηνιακά ελήφθησαν στην Ντόχα το περασμένο Σάββατο όπου συναντήθηκαν Ρωσία, Τουρκία, Ιράν, Ιράκ, Αίγυπτος, Ιορδανία, Σαουδική Αραβία και Κατάρ. Σύμφωνα με αναλυτές, σε αυτή την συνάντηση αποφασίστηκε η ανατροπή του Άσαντ.
