Αμηχανία, λύπηση, δισταγμός, δεύτερες σκέψεις, ακόμα και κάποιος αστεϊσμός ή φαιδρολόγημα. Πρόκειται για γενικευμένες κατηγορίες αντιδράσεων από ανθρώπους χωρίς αναπηρία στη θέα ανθρώπων με αναπηρία. Η λέξη «αναπηρία» είναι κακή, είναι άγνωστη, είναι παντοτινή, είναι αγιάτρευτη, κουβαλάει μερικές δεκάδες στερεότυπα και φυσικά πολλές ανακρίβειες.
Για τη σημειολογία αυτών των κοινωνικών συνθηκών γράφει η Δρ. Νεφέλη Ράντου*
Κάποτε ήταν έτσι. Είναι ακόμα;
H γνώμη μου είναι ότι τα τελευταία χρόνια κάτι αλλάζει… Είναι διάχυτη και πολυεπίπεδη η αλλαγή στην κοινωνία μας. Συζητάμε για την αναπηρία, δεν τη φοβόμαστε, ενδιαφερόμαστε για τον «άλλο», ο οποίος διαφέρει – λίγο ή πολύ. Με μία λέξη αποτυπώνεται ως «αποδοχή».
Πολλαπλοί είναι οι παράγοντες οι οποίοι συντελούν σε αυτή την κοινωνική μεταστροφή. Εξέχουσα θέση έχουν σίγουρα τα SoMe. Social Media ή -στη γλώσσα μας- τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Instagram, TikTok, Twitter, Facebook, LinkedIn. Τα άτομα με αναπηρία είναι παντού! Δυναμικές φιγούρες, περήφανοι άνθρωποι, χαμογελαστά πρόσωπα δεν κρύβονται αλλά προβάλλουν την ταυτότητά τους, την αναπηρία, τη μοναδικότητά τους. Αποτυπώνουν τραγούδια στη νοηματική ενώ κινούνται στο ρυθμό της μουσικής, ποζάρουν με το τεχνητό τους μέλος, «ανεβάζουν» φωτογραφίες λίγα λεπτά πριν μπουν για αιμοκάθαρση, δημιουργούν αστεία βίντεο με αυτοκίνητα σταθμευμένα σε διαβάσεις και ράμπες αναπήρων. Μοιράζονται προσωπικές ιστορίες και αυτοσαρκάζονται, διαμαρτύρονται για την έλλειψη προσβασιμότητας, δημιουργούν τέχνη, υποστηρίζουν τη διαφορετικότητά τους και επικοινωνούν τα δικαιώματά τους. Περιπατητήρες, αναβατόρια, λευκά μπαστούνια, ακουστικά βοηθήματα, αμαξίδια «ανεβαίνουν» σε ψηφιακά προφίλ και επικοινωνούνται ευρέως ως μέσα για μία ζωή όμορφη.
Αυτό αποτελεί μία κανονικότητα, τη νέα κανονικότητα! Η νέα ψηφιακή κοινότητα, τα likes, τα σχόλια στον τοίχο, οι followers συνθέτουν το μωσαϊκό της αλλαγής και συντελούν στη μετάβαση σε μία κοινωνία χωρίς στερεότυπα. Το όφελος από αυτή την ψηφιακή κινητικότητα είναι διπλό. Καταρχάς (και καταρχήν), η κοινότητα των ατόμων με αναπηρία δυναμώνει και αποκτά φωνή. Αποτελούν μέλη ομάδων με κοινά χαρακτηριστικά, ταυτίζονται και συγκροτούν αληθινά πρότυπα. Έχουν εκτίμηση και δείχνουν το θαυμασμό τους προς ανάπηρα μέλη της κοινότητας γιατί τα καταφέρνουν, έχουν δυναμική παρουσία, αποδίδουν θετικό πρόσημο στη ζωή και το status τους. Η αναπηρία δεν αποτελεί εμπόδιο, ούτε οριοθετεί τα όνειρά τους. Αντίθετα, δημιουργεί έναν ακόμα λόγο -ενδεχομένως όχι το βασικό- να θαυμάσει κανείς την εξέλιξή και την πορεία ενός ανθρώπου.
Η δεύτερη θετική επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αφορά το γενικό πληθυσμό. Ο γενικός πληθυσμός αποκτά επαφή με το θέμα λόγω των ψηφιακών μέσων! Τα ηλεκτρονικά μέσα, οι τηλεοπτικές εκπομπές, οι ραδιοφωνικές συχνότητες δε δίνουν συχνά χώρο σε αισθητηριακές και κινητικές αναπηρίες, νευροαναπτυξιακές διαταραχές, σπάνιες παθήσεις ενώ επιλέγουν να προβάλλουν λιγοστές και συγκεκριμένες εικόνες. Είναι σαν να μη χωράει η απόκλιση. Από την αποτύπωση της αναπηρίας ως τη “Μαρία της σιωπής” και τον τρελό του χωριού, η κατάσταση έχει αλλάξει άρδην λόγω των social media. H ψηφιακή επανάσταση έχει έντονα το άρωμα του δικού μας χώρου – το θέτω ως επαγγελματίας. Η αναπηρία δεν έχει ανάγκη να φιλοξενηθεί σε στούντιο, αλλά έχει το δικό της «ψηφιακό σπίτι». Μπορεί κανείς να μάθει για τη ζωή και την καθημερινότητα ενός παραπληγικού ατόμου, να συνειδητοποιήσει την ανάγκη αιμοληψίας κάποιου με πάθηση στην πήξη του αίματος και να κατανοήσει τον αγώνα ενός αθλητή με αναπηρία για να καταφέρει να διακριθεί. Όταν δύναται κανείς να βγει από τον εαυτό του και να ενδιαφερθεί ουσιαστικά για όσα συμβαίνουν γύρω του, γίνεται καλύτερος άνθρωπος και αυτό -σε επίπεδο κοινωνίας- ερμηνεύεται ως βελτίωση.
Δεδομένη είναι η σύνδεση των προαναφερθέντων με την επιστημονική βιβλιογραφία. Υιοθετώντας το κοινωνικό -σε αντιδιαστολή με το ιατρικό- μοντέλο της αναπηρίας, η αναπηρία ενός ανθρώπου ορίζεται βάσει των εμποδίων του περιβάλλοντος, φυσικού και ηλεκτρονικού αλλά και στη βάση συμπεριφορών. Προφανώς αποτελεί μία ιατρική κατάσταση αλλά πολλές φορές οι άνθρωποι με αναπηρία αντιμετωπίζουν κοινωνικές προκλήσεις μεγαλύτερες από την ίδια την αναπηρία τους. Αν υπάρχει ράμπα και προσβάσιμοι χώροι σε ένα πολυκατάστημα κάποιος με κινητική αναπηρία θα κάνει τα ψώνια του εύκολα ενώ οδηγίες και βίντεο στη νοηματική και υποτιτλισμός αποτελούν λύση για ποιοτικές υπηρεσίες προς κωφούς/βαρήκοους. Αν τα κουμπιά στον ανελκυστήρα έχουν ανάγλυφη σήμανση και έχουν τοποθετηθεί οδηγοί όδευσης, ένας τυφλός θα έχει ανεμπόδιστη πρόσβαση σε μία μονάδα υγείας. Βάσει αυτή της προσέγγισης, η αναπηρία δεν αποτελεί το μείζον. Προβληματική είναι η έλλειψη πρόσβασης και σε αυτή πρέπει να εστιαστεί η δράση των αρμοδίων φορέων. Σε αυτή την κατεύθυνση, λειτουργούν και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – δημιουργούν συνειδήσεις.
Η νέα ψηφιακή κανονικότητα βρίθει εικόνων και αναπαραστάσεων της αναπηρίας. Δεν μπορώ να σκεφτώ πιο εύστοχο, άμεσο και αληθινό τρόπο για να εκπαιδευτεί ο γενικός πληθυσμός. Ενωμένοι και περήφανοι, άνθρωποι με αναπηρία αφήνουν το ψηφιακό τους ίχνος στις οθόνες μας. Κι εμείς, είμαστε εδώ, θεατές και -ενίοτε λίγο συμμέτοχοι- και παρακολουθούμε. Εκτιμώ ότι μόνο το ειλικρινές ενδιαφέρον και ο απόλυτος σεβασμός έχουν θέση σε αυτή τη νέα πραγματικότητα.
