2024: Είναι η χρονιά που η χώρα μας γιορτάζει την πιο επιτυχημένη δημοκρατία που γνώρισε στην ιστορική διαδρομή της, ενώ παράλληλα -με την ευκαιρία της συμπλήρωσης σε λίγες ημέρες ενός αιώνα από την εγκαθίδρυσή της- έχει την ευκαιρία να στοχαστεί πάνω στην πιο ατυχή δημοκρατία που ο τόπος αυτός βίωσε, την Αβασίλευτη Δημοκρατία του Μεσοπολέμου ή «Δημοκρατία του Παπαναστασίου» (στην εμβάθυνση των αιτίων της δυσλειτουργίας και των πολλών εκτροπών της οποίας προσπαθώ να συμβάλω με το εξαιρετικά πρόσφατο βιβλίο μου «Χωρίς Στέμμα»…).
Του Θανάση Διαμαντόπουλου
Και συμβαίνει η σημερινή δημοκρατία μας να είναι αναμφίβολα στιβαρή -άντεξαν άλλωστε χωρίς μείζονες εκπτώσεις οι θεσμοί της στα δύσκολα χρόνια της κρίσης– τη στιγμή ακριβώς που τίθενται εν αμφιβόλω τα δύο βασικά θεμελιακά γνωρίσματα του δημοκρατικού πολιτεύματος, δηλαδή η ύπαρξη φερέγγυας εναλλακτικής κυβερνητικής δυνατότητας και η απρόσκοπτη λειτουργία θεσμικών αντιβάρων στην κυβερνητική εξουσία. Αφού αφενός μεν η -πολύπαθη σήμερα- αντιπολίτευση μόνο ως εν αναμονή κυβέρνηση δεν μπορεί να προβάλει, με αποτέλεσμα τη δημιουργία συνθηκών απόλυτης πολιτικής μονοκρατορίας ενός κόμματος, αφετέρου δε -με κάποιους κανόνες του κράτους δικαίου να έχουν επί της ουσίας κατάφωρα παραβιαστεί- πολλά θεσμικά αντίβαρα στους κυβερνώντες έχουν κακοπάθει, από τις ανεξάρτητες αρχές μέχρι την «ανεξάρτητη» δικαιοσύνη (της οποίας η ώσμωση με την εκτελεστική εξουσία είναι παραπάνω από εμφανής).
Από την άλλη, όσον αφορά τους κινδύνους για το δημοκρατικό πολίτευμα σε παγκόσμιο επίπεδο, αυτοί είναι οξύτεροι από ποτέ με τις δύο ισχυρότερες χώρες του πλανήτη να κάνουν ή να κινδυνεύουν να υποστούν πολλά βήματα οπισθοχώρησης. Ο επελαύνων Τραμπ κινδυνεύει να αποδειχθεί ατομική βόμβα στα θεμέλια της αμερικανικής δημοκρατίας… Στη δε (κόλαση σε μικρογραφία» ή ίσως σε μεγαλογραφία, πάντως δυστυχώς όχι σε γελοιογραφία που είναι η σημερινή) Ρωσία, η αποτρόπαιη -άμεση ή έμμεση- δολοφονία του αντικαθεστωτικού Ναβάλνι ακυρώνει και τα απειροελάχιστα ίχνη δημοκρατικών υπολοίπων που θα ήθελε κάποιος μέχρι ακραίας αφελείας καλοπροαίρετος να αναζητήσει στη χώρα, στην οποία το βαθιά και δομικά αντιδημοκρατικό της «γονιδίωμα» δημιουργήθηκε στις άπειρες δεκαετίες διαδοχικών απολυταρχικών καθεστώτων.
Σε αυτή λοιπόν τη συγκυρία, η κυκλοφορία και στα ελληνικά του έργου για τη Δημοκρατία του πολυδιαβασμένου και πολυμεταφρασμένου μελετητή του πολιτεύματος αυτού John Keane («Σύντομη ιστορία της Δημοκρατίας») αποκτά μια ιδιαίτερη αξία: Ο συγγραφέας- αφού προτάσσει ένα εξαιρετικά χρήσιμο χρονολόγιο, όπου καταγράφονται όλες οι σημαντικές εξελίξεις της ιδέας και της λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος, από τα πρώτα ιστορικά πρόδρομα ίχνη του μέχρι τα πρόσφατα πλήγματα που επέφερε στην αξιοπιστία του η επιδημία του κορωνοϊου- αναλύει σε βάθος την πορεία του.
Προσδιορίζοντάς το αρχικά ως «την πρώτη εύπλαστη μορφή διακυβέρνησης» ή ακόμη ως το «πολίτευμα του απρόοπτου», παρουσιάζει όλα τα δομικά στοιχεία της υπόστασής του, που απέκτησε κατά την ιστορική διαδρομή του: Τα αξιακά στοιχεία του που πρόβαλε ο Περικλής…
Την ανάγκη για ανοχή, μάλλον για ανεκτικότητα, προς τους ηττημένους που ανέδειξε ο Τζέφερσον… Την κατά τον ντ’ Αρζανσόν χρησιμότητα της ύπαρξης ενδιάμεσων αντιπροσωπευτικών θεσμών, αφού εγκυμονεί πολλούς κινδύνους η «αδιαμεσολάβητη» δημοκρατία (επίκαιρο αυτό για τη σημερινή Ελλάδα και ειδικά για το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης στη χώρα μας…). Τα απαραίτητα θεσμικά αντίβαρα προς τους εκάστοτε κρατούντες που συγκροτούν το νέο αναβαθμό του δημοκρατικού πολιτεύματος, τη λεγόμενη «δημοκρατία ελέγχου»… Αλλά και τον μεγάλο -σύγχρονο και όχι μόνο- κίνδυνο του λαϊκισμού που καθιστά φανερό τον κίνδυνο το σκάφος της δημοκρατίας να βυθιστεί από τους «στασιαστές ναύτες του». Τον κίνδυνο από την επικράτηση μιας τέτοιας «στάσης» η Ελλάδα τον απέφυγε το 2015, παρά τους μεγάλους τότε κλυδωνισμούς του σκάφους, οι δε ΗΠΑ τους απέφυγαν το 2021. Ωστόσο…
Το μέλλον παραμένει σε πολλές δημοκρατίες εξαιρετικά επίφοβο, δεδομένου πως η φύση του πολιτεύματος αυτού -ιδιαίτερο το στοιχείο του απρόβλεπτου που το χαρακτηρίζει- το καθιστά εξαιρετικά εύτρωτο. Και η μελέτη βιβλίων σαν αυτό του μπορεί πολλούς να πλουτίσει με διανοητικά εφόδια τα οποία θα τους καταστήσουν ικανούς να το προασπίσουν.
