Αν ποτέ βρεθείτε να παίζετε ένα παιχνίδι είκοσι ερωτήσεων, υπάρχει μια ελάχιστα γνωστή μορφή ζωής που μπορείτε να επιλέξετε και που σίγουρα θα αφήσει τον αντίπαλό σας άναυδο. Δεν είναι ούτε ζώο, ούτε φυτό, ούτε ορυκτό. Δεν είναι καν βακτήριο ή μύκητας. Είναι μια μυστηριώδης σύντηξη πολλών διαφορετικών ζωντανών οργανισμών και ανήκει στην οικογένεια των Ευγλενιδών.
Οι Ευγλενίδες είναι μια ομάδα μονοκύτταρων ευκαρυωτών (ευκαρυώτες, ονομάζονται τα κύτταρα που έχουν πλήρως σχηματισμένο πυρήνα) που κερδίζουν ενέργεια τόσο μέσω της φωτοσύνθεσης, όπως τα φυτά, όσο και μέσω της κατανάλωσης άλλων όντων, όπως τα ζώα. Αυτοί οι υδρόβιοι οργανισμοί αποσχίστηκαν από άλλους ευκαρυώτες πριν από περίπου ένα δισεκατομμύριο χρόνια, και όμως τα απολιθώματά τους, για όλο αυτό το διάστημα στη Γη είναι ελάχιστα.
Τώρα, μια διεθνής ομάδα επιστημόνων υποστηρίζει ότι βρήκε αρχαία απολιθώματα Ευγλενιδών που κρύβονται σε “μια εκτεταμένη διαδρομή χαρτιού” ήδη δημοσιευμένων επιστημονικών ερευνών. Για χρόνια, τα απολιθώματα που μοιάζουν με κέλυφος αναγνωρίζονταν λανθασμένα ως πιθανά αυγά σκουληκιών, κύστεις φυκών ή σπόρια από φτέρες, εν μέρει λόγω των μικροσκοπικών κυκλικών “νευρώσεων” στο εσωτερικό τους.
Τα απολιθώματα δεν ταίριαζαν σε κανένα ταξινομικό πλαίσιο, οπότε το 1962 οι επιστήμονες τα ονόμασαν όστρακα Pseudoschizaea. Οι ομοιότητές τους με την πάροδο των ετών έχουν βάλει σε αμηχανία τους ειδικούς, καθώς τα απολιθώματα αυτά καλύπτουν τεράστια χρονικά διαστήματα, από σχεδόν μισό δισεκατομμύριο χρόνια πριν, έως σήμερα.
Ο Ανδρέας Κουτσοδένδρης μελετά μικροσκοπικά απολιθώματα στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης στη Γερμανία, και λέει ότι κατά την ανάλυση πυρήνων γεωτρήσεων από λίμνες στην Ελλάδα, συναντά τακτικά απολιθώματα αυτών των λεπτότοιχων, οβάλ μορφών ζωής.
“Η βιολογική τους συγγένεια δεν έχει ξεκαθαριστεί ποτέ”, λέει ο Κουτσοδένδρης, συν-συγγραφέας της νέας μελέτης. “Στην πραγματικότητα, οι κύστεις απεικονίζονται συνήθως σε δημοσιεύσεις συναδέλφων, αλλά κανείς δεν ήταν σε θέση να βεβαιώσει χωρίς καμία αμφιβολία την βιολογική τους συγγένεια”. Στη συνέχεια, ήρθε μια σημαντική ανακάλυψη, το 2012.
Οι παλαιοντολόγοι Bas van de Schootbrugge και Paul Strother εργάζονταν για την ταυτοποίηση μερικών συγκεχυμένων μικροαπολιθωμάτων από ιζήματα που χρονολογούνται, πριν από περίπου 200 εκατομμύρια χρόνια. Συνειδητοποίησαν τότε ότι οι κυκλικές, ραβδωτές κύστεις, θα μπορούσαν να είναι Ευγλενίδες. Κι εδώ έρχεται το άλλο τρελό πράγμα σχετικά με τις Ευγλενίδες. Σε περιόδους άγχους, οι οργανισμοί αυτοί τυλίγονται σε μια προστατευτική κύστη, η οποία μοιάζει με τρισδιάστατο αποτύπωμα αντίχειρα, και μπαίνουν σε μια αδρανή κατάσταση, σαν χειμέρια νάρκη, σαν λήθαργο.
“Ορισμένα από τα μικροαπολιθώματα που συναντήσαμε παρουσίαζαν μια περίεργη ομοιότητα με τις κύστεις Ευγλενειδών, όπως τις έχουν περιγράψει Σλοβάκοι συνάδελφοι”, θυμάται ο Strother, ο οποίος εργάζεται στο Boston College. “Το πρόβλημα ήταν ότι υπήρχε μόνο μία δημοσίευση στον κόσμο που έκανε αυτόν τον ισχυρισμό”. Για να καταλάβουν αν είχαν δίκιο, ο Strother και ο Van de Schootbrugge, ο οποίος τώρα εργάζεται στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης, μαζί με άλλους παλαιοντολόγους από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο χτένισαν σχεδόν 500 βιβλιογραφικές πηγές για απολιθώματα που μοιάζουν με Pseudoschizaea.
Αυτά τα απολιθώματα έχουν αποκτήσει διάφορα ονόματα με την πάροδο των ετών, οπότε αυτό είναι ακόμη πιο δύσκολο απ’ ό,τι ακούγεται. Χρησιμοποιώντας προηγμένες μικροσκοπικές τεχνικές, καθόρισαν στη συνέχεια τη δομή αυτών των κύστεων.
“Μας εξέπληξε πολύ η υπερδομή των κύστεων”, λέει ο παλαιοντολόγος Wilson Taylor από το Πανεπιστήμιο του Wisconsin-Eau-Claire. “Η δομή του τείχους δεν μοιάζει με οτιδήποτε είναι γνωστό. Οι νευρώσεις δεν είναι διακοσμητικά στοιχεία, όπως στη γύρη και στα σπόρια, αλλά μέρος της δομής του τοιχώματος. Η στρωματοποιημένη δομή των τοιχωμάτων είναι επίσης σαφώς διαφορετική από πολλών άλλων πράσινων φυκιών του γλυκού νερού”.
Οι ερευνητές δυσκολεύονται να κάνουν τις ζωντανές Ευγλενίδες να μπουν σε μορφή κύστεων και να πέσουν σε λήθαργο στο εργαστήριο, αλλά ένα βίντεο στο YouTube από τον λάτρη της μικροσκοπίας Fabian Weston από την Αυστραλία έκανε μια τέλεια σύγκριση. “Χωρίς να το θέλει, ο Fabian παρείχε ένα βασικό στοιχείο. Είναι πιθανώς ο μόνος άνθρωπος στον πλανήτη που έχει δει την κυστογένεση Ευγλένης στο μικροσκόπιο”, λέει ο Strother.
Τώρα που οι ερευνητές δημιούργησαν ένα πιθανό βαθύ χρονοδιάγραμμα της ζωής των Ευγλενιδών, ο Strother ελπίζει ότι αυτό θα διευκολύνει τους επιστήμονες να αναγνωρίσουν ακόμη παλαιότερα παραδείγματα, ενδεχομένως ακόμη και αυτά που “πηγαίνουν πίσω στη ρίζα του ευκαρυωτικού δέντρου της ζωής”.
“Ίσως, επειδή ακριβώς έχουν την ικανότητα να εγκλωβίζονται σε κύστεις , οι οργανισμοί αυτοί έχουν αντέξει και επιβιώσει από κάθε μεγάλη εξάλειψη στον πλανήτη”, αναφέρει ο Van de Schootbrugge. “Σε αντίθεση με τα μεγαθήρια που καταστράφηκαν από τα ηφαίστεια και τους αστεροειδείς, αυτά τα μικροσκοπικά πλάσματα τα έχουν ξεπεράσει όλα”.
Η μελέτη δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Review of Palaeobotany and Palynology.
