Η συλλογή κομμένων κεφαλιών, ήταν μια μοναδική ταφική πρακτική στον αρχαίο Ιβηρικό κόσμο της Εποχής του Σιδήρου, μεταξύ 2.000 και 3.000 χρόνων στο παρελθόν.
Η μελέτη των κεφαλιών αυτών και της μεταχείρισής τους, προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία ανάλυσης των κοινοτήτων αυτών, από τις οποίες έχουν απομείνει περιορισμένα αρχαιολογικά αρχεία, αφού το κυρίαρχο ταφικό τελετουργικό ήταν η αποτέφρωση.
Η πρακτική αυτή περιλάμβανε τη δημόσια έκθεση των κρανίων συγκεκριμένων ατόμων, τα οποία υπόκειντο σε μία μεταθανάτια μεταχείριση, δηλαδή το σφυροκόπημα ή τη διάτρησή τους με ένα μακρύ, μεταλλικό καρφί.
Κάποια από τα αποκεφαλισμένα κρανία, βρέθηκαν με σημάδια των καρφιών, ενώ άλλα ανακαλύφθηκαν με τα σιδερένια καρφιά πάνω τους.
Η ισοτοπική ανάλυση των κρανίων που βρέθηκαν στο Puig Castellar και το Ullastret, δείχνει διαφορετικά μοτίβα μετακίνησης των ατόμων αυτών, τα οποία δεν επιλέγονται τυχαία.
Το τελετουργικό των «καρφωμένων κρανίων» δεν παραπέμπει στην ίδια συμβολική έκφραση σε όλες τις Ιβηρικές κοινότητες της βορειοανατολικής Ιβηρικής Χερσονήσου, αλλά αποτελούσε μια πρακτική που διέφερε ανάλογα με τον οικισμό.
Σε ορισμένους, τα κεφάλια των ανθρώπων έξω από την κοινότητα, ήταν σύμβολα εξουσίας και εκφοβισμού. Σε άλλους οικισμούς, τα κρανία ήταν αντικείμενα λατρείας για την τοπική κοινωνία, άρα η ίδια πρακτική είχε πολύ διαφορετικές στοχεύσεις.
Αυτό είναι το συμπέρασμα της μελέτης με επικεφαλής τους ερευνητές από το αυτόνομο πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης (UAB), η οποία ανέλυσε τα μοτίβα κινητικότητας των ανθρώπινων κοινοτήτων της Εποχής του Σιδήρου στην περιοχή κατά την τελευταία χιλιετία π.Χ.
Κομμένα κεφάλια: Κάτι παραπάνω από τρόπαια πολέμου
Οι ερευνητές μελέτησαν επτά καρφωμένα κρανία ανδρών που ανακαλύφθηκαν σε δύο τοποθεσίες την περίοδο αυτή: από την πόλη Ullastret (στην επαρχί Ζιρόνα) και τον οικισμό Puig Castellar (στην πόλη Σάντα Κολόμα δε Γκραμανέτ).
Η μελέτη, η οποία δημοσιεύτηκε στο Journal of Archaeological Science: Reports, συντονίστηκε από ερευνητές του τμήματος ζωοβιολογίας, φυτοβιολογίας και οικολογίας του Αυτόνομου Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης (UAB) ενώ περιλάμβανε και τον συντονισμό ερευνητών από το μουσείο αρχαιολογίας της Καταλονίας (MAC), του μουσείου Torre Balldovina και των πανεπιστημίων Lleida, στο Μπορντώ και του Τύμπιγκεν.
Ποια είναι τα άτομα αυτά και ποιος ο σκοπός των καρφωμένων κεφαλιών;
Για πολλά χρόνια οι απόψεις των αρχαιολόγων διίστανται για το αν τα κρανία ήταν τρόπαια πολέμου – για να προκαλούν τον τρόμο των εχθρών – ή καθαγιασμένα λείψανα σημαντικών ανθρώπων της κοινότητας.
Οι υποθέσεις αυτές ωστόσο, βασίζονται μόνο σε προφορικές και εθνογραφικές πηγές και δεν έχουν επαληθευτεί ακόμη, ούτε έχουν πραγματοποιηθεί αναλυτικές μελέτες σχετικά με τη σχέση ανάμεσα στις ομάδες αυτές και τη γη την οποία κατοικούσαν.
«Το αρχικό μας σκεπτικό στην προσέγγιση της μελέτης, ήταν πως, αν ήταν τρόπαια πολέμου, δεν θα έπρεπε να είναι από ανθρώπους που ζούσαν στην υπό μελέτη περιοχή, ενώ, αν ήταν άτομα που λατρεύονταν, τότε ήταν πιο πιθανό να είναι ντόπιοι», εξηγεί ο Rubén de la Fuente-Seoane, αρχαιολόγος του UAB και κύριος συγγραφέας της μελέτης.
«Τα αποτελέσματά μας, μαρτυρούν ότι τα άτομα από το Puig Castellar και το Ullastret, δεν επιλέγονταν τυχαία. Υπήρχε μια ομοιογενής τάση προς την επιλογή ανδρών για το τελετουργικό.
Ωστόσο, τα μοτίβα κινητικότητας και εντοπιότητας, μαρτυρούν μεγαλύτερη ποικιλομορφία, πράγμα που υποδηλώνει ενδεχομένως κοινωνικές και πολιτιστικές διαφορές ανάμεσα στα άτομα των δύο κοινοτήτων», εξηγεί ο ερευνητής του UAB.
Η ισοτοπική ανάλυση αποκάλυψε διαφορές ανάμεσα στις τοποθεσίες
Για τη διεξαγωγή της μελέτης, η ερευνητική ομάδα, συνδύασε βιοαρχαιολογία και ανάλυση με ισότοπα σταθερού στροντίου και οξυγόνου στον οδοντικό σμάλτο επτά κομμένων κεφαλιών από το Puig Castellar και το Ullastret, σε συνδυασμό με αρχαιοζωολογικά δεδομένα και αναλυτικό δείγμα του ιζήματος και της βλάστησης που συλλέχθηκε από την κοντινή περιοχή.
«Στο Puig Castellar, οι ισοτοπικές τιμές τριών και τεσσάρων ατόμων, διαφέρουν σημαντικά από την τοπική αναφορά του στρόντιου, γεγονός που μαρτυρά πως μάλλον, τα άτομα δεν ανήκαν στην τοπική κοινότητα», εξηγεί ο de la Fuente-Seoane.
Διαφορές στην προέλευση των ατόμων
«Αντίθετα, το Ullastret αποκαλύπτει έναν συνδυασμό τοπικής και εξωτερικής προέλευσης.
Το αποτέλεσμα, υποδηλώνει πως, η πρακτική των κομμένων κεφαλιών, εφαρμοζόταν με παραλλαγές σε κάθε μέρος, πράγμα που αποκλείει μια ομοιογενή συμβολική έκφραση. Για να είμαστε βέβαιοι ωστόσο, πρέπει να γίνει εκτενέστερη έρευνα».
Στο Puig Castellar, οι κάτοικοι έβαζαν τα κρανία για έκθεση κοντά ή σε κάποιον παρακείμενο τοίχο.
Αυτό οδηγεί τους ερευνητές στο συμπέρασμα πως, τα κρανία θεωρούνταν πολύτιμα και αποτελούσαν σύμβολα δύναμης και επιβολής, ως μήνυμα που χρησίμευε για εσωτερική καταστολή αλλά και προς ομάδες έξω από την κοινότητα.
Στην περίπτωση του Ullastret, τα δύο ντόπια άτομα βρέθηκαν σε έναν δρόμο στην μέση της πόλης, κάτι που υποδηλώνει πως είχαν τεθεί για έκθεση σε ένα τείχος ή κατώφλι παρακείμενων σπιτιών.
Το γεγονός αυτό, θα μπορούσε να ενισχύσει την υπόθεση πως ανήκαν σε σημαντικούς ανθρώπους της κοινότητας που λατρεύονταν ως ιερά από τους κατοίκους του.
Ένα τρίτο κρανίο στο Ullastret, πιθανώς αλλοδαπής προέλευσης, βρέθηκε σε ένα από τα εξωτερικά τείχη του οικισμού και θεωρείται πως αποτελεί τρόπαιο πολέμου.
Νέα εργαλεία για την κατανόηση της ιβηρικής κοινωνίας της Εποχής του Σιδήρου
Τα αποτελέσματα της μελέτης, αποκαλύπτουν για πρώτη φορά απευθείας στοιχεία από μοτίβα της ανθρώπινης κινητικότητας κατά τη διάρκεια της Εποχής του Σιδήρου στη βορειοανατολική Ιβηρική Χερσονήσου και προσφέρει νέες οπτικές στα περιβάλλοντα εδαφοποίησης στη βορειοανατολική Ιβηρία.
Προγενέστερη μελέτη στη διαχείριση της Ιβηρικής γης, υποδηλώνει διαφορές στον τρόπο με τον οποίο οι κοινωνίες αυτές αξιοποιούσαν τους περιβάλλοντες πόρους.
Με την μελέτη αυτή, οι ερευνητές κατάφεραν να δείξουν πως τα κρανίου που βρέθηκαν στο βουνό Puig Castellar και το Ullastret, αποκαλύπτουν διαφορετικά μοτίβα κινητικότητας, δεδομένης της ετερόκλητης φύσης των σημαδιών των αποκεφαλισμένων νεκρών.
Τα δείγματα της χλωρίδας αποκάλυψαν πολύ διαφοροποιημένη διαχείριση πόρων, σε συνάρτηση με την τυπολογία καθενός από τους οικισμούς.
«Η διαφοροποίηση, αντικατοπτρίζει μια δυναμική και περίπλοκη κοινωνία, με σημαντικές τοπικές και εξωτερικές αλληλεπιδράσεις.
Η μελέτη μας, είναι μια αρχική προσέγγιση στο αρχαιολογικό αυτό πρόβλημα, με την αξιοποίηση μιας επαναστατικής μεθόδου για τον τρόπο που μελετάμε την κινητικότητα στο παρελθόν.
Την ίδια στιγμή, μαρτυρά ότι το τελετουργικό με την ομάδα των ατόμων με τα κομμένα κεφάλια, ήταν πιο περίπλοκο από ό,τι θεωρούνταν αρχικά», εξήγησε ο Rubén de la Fuente-Seoane.
Η μελέτη μαρτυρά την αξία του συνδυασμού βιοαρχαιολογικών και ισοτοπικών δεδομένων για την εμβάθυνση της κατανόησης των κοινωνικών δομών και των ανθρώπινων αλληλεπιδράσεων στο μακρινό παρελθόν.
