Αρχαιολόγοι στην Τυνησία αποκάλυψαν μια μαρμάρινη μάσκα που απεικονίζει μια γυναίκα με χτένισμα φοινικικού τύπου, η οποία περιγράφεται ως «μοναδική σε μορφή και συμβολισμό» και χρονολογείται στα τέλη του τέταρτου αιώνα π.Χ..
Η ανακάλυψη, που έγινε στο ιερό Τοφέτ της αρχαίας Καρχηδόνας, προσφέρει νέα στοιχεία για τον καλλιτεχνικό και πνευματικό κόσμο του Καρχηδονιακού πολιτισμού και την αφοσίωσή του στις θεότητες Τανίτ και Βαάλ Χαμών.
Η ανακάλυψη, που ανακοινώθηκε από το Υπουργείο Πολιτιστικών Υποθέσεων της Τυνησίας, προσθέτει μια νέα διάσταση στην καλλιτεχνική και πνευματική ζωή του καρχηδονιακού πολιτισμού, του οποίου η κουλτούρα συνδύαζε φοινικικές, βερβερικές και μεσογειακές επιρροές.
Οι ειδικοί πιστεύουν ότι η μάσκα μπορεί να χρησίμευσε ως αναθηματικό αφιέρωμα —ένα ex-voto— αφιερωμένο στους καρχηδονιακούς θεούς Τανίτ και Βαάλ Χαμών.
Εξαιρετικό έργο καρχηδονιακής τέχνης
Λαξευμένη από ένα ενιαίο κομμάτι λεπτού λευκού μαρμάρου, η μάσκα απεικονίζει ένα γαλήνιο γυναικείο πρόσωπο πλαισιωμένο από ένα περίπλοκο φοινικικό χτένισμα που αποτελείται από πλεξούδες και μπούκλες.
Τέτοια χτενίσματα, κοινά στη φοινικική γλυπτική και στα είδη πολυτελείας, ήταν σύμβολα κύρους και θρησκευτικής αφοσίωσης μεταξύ των ελίτ της καρχηδονιακής κοινωνίας.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Imed Ben Jerbania, διευθυντή της ανασκαφικής ομάδας στο Εθνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Τυνησίας (INP), η δεξιοτεχνία και η υφολογική καθαρότητα της μάσκας την καθιστούν «ένα από τα σπανιότερα δείγματα καρχηδονιακής προσωπογραφίας που έχουν ανακαλυφθεί ποτέ».
Το αντικείμενο πιθανότατα κάποτε κρεμόταν σε τοίχο ιερού ή στεκόταν σε βωμό ως μέρος μιας τελετουργικής επίδειξης προς τιμήν της θεϊκής θηλυκής δύναμης. Οι προκαταρκτικές εργαστηριακές αναλύσεις θα καθορίσουν την προέλευση του μαρμάρου και τα ίχνη αρχαίων χρωστικών που είναι ακόμη ορατά στην επιφάνειά του.
Τα πρώτα αποτελέσματα υποδεικνύουν μια πηγή λατομείου στην Ανατολική Μεσόγειο, υποστηρίζοντας τη θεωρία του συνεχούς εμπορίου μεταξύ της Καρχηδόνας και φοινικικών πόλεων όπως η Τύρος και η Σιδώνα.
Τοφέτ: Ιερή Καρδιά της Αρχαίας Καρχηδόνας
Το Τοφέτ ήταν ένα αρχαίο ιερό και νεκρόπολη, αφιερωμένο στις φοινικικές θεότητες Τανίτ και Βαάλ, στην Καρχηδόνα. Ήταν ένας σημαντικός τόπος λατρείας και τελετουργικών πρακτικών για τον καρχηδονιακό πολιτισμό
Το Τοφέτ της Καρχηδόνας, που βρίσκεται κοντά στα αρχαία λιμάνια, λειτουργούσε ως υπαίθριος ιερός περίβολος από τον 8ο έως τον 2ο αιώνα π.Χ..
Χιλιάδες τεφροδόχοι, στήλες και επιγραφές έχουν ανασκαφεί εκεί, αποκαλύπτοντας ένα σύνθετο τελετουργικό τοπίο αφιερωμένο στις θεότητες Τανίτ —σύμβολο γονιμότητας και της σελήνης— και Βαάλ Χαμών, άρχοντα του ουρανού και της αγροτικής αφθονίας.
Η μάσκα που βρέθηκε πρόσφατα εμβαθύνει την κατανόησή μας για αυτό το πνευματικό κέντρο.
Ενώ πολλά αφιερώματα στο Τοφέτ ήταν μικρές πήλινες μορφές ή επιγραφικές πέτρες, ένα μαρμάρινο αναθηματικό τεχνούργημα (ex-voto) τόσο εκλεπτυσμένο, υποδηλώνει παραγγελία από αριστοκρατική οικογένεια που αναζητούσε θεϊκή προστασία ή εξέφραζε ευγνωμοσύνη για την ευημερία.
Η ανασκαφή αποτελεί μέρος μιας τετραετούς συνεργασίας (2024–2028) μεταξύ του INP και της Υπηρεσίας Προώθησης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Ανάπτυξης (AMVPPC), με στόχο την επιστημονική τεκμηρίωση του χώρου και τη διεύρυνση της πρόσβασης του κοινού μέσω μουσειακών εκθέσεων και ψηφιακών αρχείων.
Καρχηδονιακή πίστη και συμβολισμός
Στην καρχηδονιακή θρησκεία, η Τανίτ λατρευόταν ως το «Πρόσωπο του Βαάλ», ενσαρκώνοντας τις ζωογόνες δυνάμεις της φύσης και τη μητρική προστασία. Το έμβλημά της —ένα τρίγωνο με έναν κύκλο και μια οριζόντια γραμμή στην κορυφή— εμφανίζεται σε αμέτρητες καρχηδονιακές στήλες.
Ο Βαάλ Χαμών, το θεϊκό της αντίστοιχο, κυβερνούσε τον ήλιο και την εποχική ανανέωση. Μαζί, αντιπροσώπευαν την ισορροπία μεταξύ δημιουργίας και καταστροφής, μια ιδέα κεντρική στην καρχηδονιακή κοσμολογία.
Το μαρμάρινο πρόσωπο της γυναίκας μπορεί να συμβόλιζε μια ιέρεια ή μια πιστή που επικαλείται την ευλογία της Τανίτ.
Οι ιστορικοί τέχνης σημειώνουν ότι η ήρεμη έκφραση, τα λεπτά χείλη και τα φροντισμένα μαλλιά συμφωνούν με μοτίβα που βρίσκονται σε ανατολικά φοινικικά ιερά, υποδηλώνοντας ότι οι γλύπτες της Καρχηδόνας, προσάρμοσαν σκόπιμα την εικονογραφία της Ανατολικής Μεσογείου στα τοπικά θρησκευτικά πλαίσια.
Συνεχίζοντας τις ανακαλύψεις της Καρχηδόνας
Αυτό το εύρημα ακολουθεί άλλες σημαντικές ανακαλύψεις στο Τοφέτ: Καρχηδονιακές επιγραφές που ανασκάφηκαν το 2014 και εννέα χρυσά νομίσματα που σχετίζονται με ελίτ οικογένειες το 2023.
Μαζί, αυτά τα τεχνουργήματα αποκαλύπτουν ένα ακμάζον πολιτιστικό και θρησκευτικό δίκτυο που ανάγει την Καρχηδόνα σε μια μεσογειακή υπερδύναμη πριν από την πτώση της στη Ρώμη το 146 π.Χ..
Το Υπουργείο Πολιτισμού χαρακτήρισε τη μάσκα «έναν απτό μάρτυρα της δημιουργικότητας και του πνευματικού βάθους της Καρχηδόνας».
Μετά την αποκατάσταση, θα εκτεθεί στο Μουσείο Καρχηδόνας, όπου αναμένεται να προσελκύσει μελετητές και επισκέπτες που ανυπομονούν να εξερευνήσουν την αρχαία κληρονομιά της Τυνησίας.
Η διαχρονική κληρονομικά της Καρχηδόνας
Η μαρμάρινη μάσκα όχι μόνο φωτίζει την καρχηδονιακή τέχνη, αλλά υπογραμμίζει επίσης τον ρόλο της Καρχηδόνας ως γέφυρας μεταξύ Ανατολής και Δύσης.
Η εξαιρετική της δεξιοτεχνία αντικατοπτρίζει την κοσμοπολίτικη φύση μιας πόλης που εμπορευόταν σε τρεις ηπείρους και συγχώνευε παραδόσεις από τη Φοινίκη, την Ελλάδα και τη Βόρεια Αφρική.
Όπως σημειώνει ο καθηγητής Ben Jerbania, «Κάθε ανακάλυψη από το Τοφέτ μας φέρνει πιο κοντά στο να κατανοήσουμε πώς έβλεπαν οι Καρχηδόνιοι τον εαυτό τους — ευσεβείς, εκλεπτυσμένοι και βαθιά συνδεδεμένοι με τους θεούς τους».
Το γαλήνιο μαρμάρινο πρόσωπο, διατηρημένο μέσα από 2.300 χρόνια ιστορίας, επανεμφανίζεται τώρα ως σύμβολο του διαρκούς διαλόγου της Καρχηδόνας μεταξύ τέχνης, πίστης και ταυτότητας — μιας συζήτησης που συνεχίζεται ακόμα σε ολόκληρο τον μεσογειακό κόσμο.