Ο καύσωνας-φονιάς του 1540 στην Ευρώπη
Του Σάκη Αρναούτογλου
Σε εργασία της που δημοσιεύθηκε στο διαδικτυακό περιοδικo Climatic Change http://link.springer.com/journal/10584 με τίτλο “1540, το έτος με τον άνευ προηγουμένου καύσωνα, αλλά και την άνευ προηγουμένου ξηρασία στα Ευρωπαϊκά χρονικά” μια διεθνής ομάδα 32 επιστημόνων, έδειξε ότι το έτος 1540 η Δυτική Ευρώπη βίωσε ένα κύμα καύσωνα και μια «Μεγα-ξηρασία» που ως φαινόμενα ήταν πολύ χειρότερα από το κύμα καύσωνα και την ξηρασία του 2003 που έπληξε την δυτική Ευρώπη.
Στην εργασία τους οι επιστήμονες τονίζουν επίσης ότι ακόμα και τα καλύτερα τρέχοντα κλιματικά μοντέλα δεν είναι σε θέση να προσομοιώνουν ένα τέτοιο καιρικό φαινόμενο.
Τα κύματα καύσωνα του 2003 και του 2010 στη Δυτική Ευρώπη και τη Ρωσία αντίστοιχα, αναφέρονται συνήθως ως σπάνιες κλιματικές ανωμαλίες και συχνά ως προάγγελοι ολοένα και περισσότερων ακραίων καιρικών φαινομένων που θα χαρακτηρίζουν το μέλλον της ανθρωπότητας ως αποτέλεσμα της παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια μια πρόσφατη προσπάθεια ανασύνθεσης των θερμοκρασιών τους ανοιξιάτικους και θερινούς μήνες στη Δ. Ευρώπη οδήγησε στην πιθανότητα το 1540 οι θερμοκρασίες να ήταν σημαντικά υψηλότερες!
Για να ελέγξουν την αληθοφάνεια του αποτελέσματος αυτού οι επιστήμονες ερεύνησαν τη σοβαρότητα της ξηρασίας του 1540, προβάλλοντας το επιχείρημα της κατά κόσμον γνωστής ανάδρασης ξήρανσης-θερμοκρασίας του εδάφους (soil desiccation-temperature feedback)
Έχοντας στη διάθεση τους πάνω από 300 μετεωρολογικές αναφορές-ντοκουμέντα από πρώτο χέρι, προερχόμενες από μια έκταση δύο έως και τριών εκατομμυρίων χιλιομέτρων, μπόρεσαν να αποδείξουν ότι η Ευρώπη επηρεάστηκε από μια άνευ προηγουμένου ξηρασία που διήρκεσε 11 ολόκληρους μήνες!
Ο εκτιμώμενος αριθμός ημερών υετού καθώς και το ύψος βροχής το έτος 1540 δείχνει να είναι σημαντικά χαμηλότερος ακόμα και από τον χαμηλότερο αριθμό ημερών υετού των τελευταίων 100 ετών βασιζόμενος σε μετρήσεις με μετεωρολογικά όργανα κατά την θερινή περίοδο!
Το αποτέλεσμα της έρευνάς τους υποστηρίζεται και από ανεξάρτητα αποδεικτικά στοιχεία συμπεριλαμβανομένων των εγγράφων που τηρούντο από αγρότες, εκκλησίες και φύλακες όσον αφορά στην πολλή χαμηλή στάθμη των ποταμών καθώς και τις μεγάλες πυρκαγιές σε δάση και οικισμούς την περίοδο εκείνη στην Ευρώπη.
Η καταστροφική ξηρασία ξεκίνησε από τις νότιες Άλπεις το 1539. Ήδη από τον Οκτώβριο διενεργούντο λιτανίες για βροχή στην Ισπανία ενώ μια αφήγηση από την Ιταλία περιγράφει με λεπτομέρεια πόσο έμοιαζε εκείνος ο χειμώνας με Ιούλιο σε ξηρότητα και ζέστη!
Η ξηρασία αυτή άρχισε να μετατοπίζεται βορειότερα στις αρχές του 1540. Ένας οινοποιός της Αλσατίας διαπιστώνει ότι έβρεξε μόνο τρεις μέρες εκείνον τον Μάρτιο.
Το χώμα ξεράθηκε και άρχισε να θρυμματίζεται κάτι που συνέβαλε τελικά στο να ενταθεί η ξηρασία ακόμα περισσότερο καθώς λιγότερο νερό διαθέσιμο για εξάτμιση σήμαινε αδυναμία σχηματισμού βροχοφόρων νεφών και διατήρηση της ξηρασίας.
Το κύμα καύσωνα ήταν κάτι παραπάνω από εξαντλητικό. Ο αριθμός ημερών με θερμοκρασία άνω των 30 βαθμών Κελσίου ήταν τουλάχιστον τριπλάσιος απ’ ό,τι συνήθως. Πηγάδια και πηγές στέρεψαν όσο ποτέ άλλοτε παρελθόν. Μια Ελβετίδα χρονικογράφος μάλιστα ανέφερε ότι δεν υπήρχε σταγόνα νερό ακόμα και ενάμιση μέτρο κάτω από την επιφάνεια ενός χειμάρρου.
Ακόμα και μεγάλα ποτάμια μπορούσε κανείς να τα διασχίσει με τα πόδια. Αν το 2003 ο όγκος του νερού του ποταμού Έλβα ήταν περίπου στο μισό απ’ ότι συνήθως οι ερευνητές εκτιμούν ότι το 1540 ήταν μόλις το ένα δέκατο απ’ ότι συνήθως. Η κεντρική Ευρώπη εκτιμάται ότι είχε λάβει τότε μόνο το ένα τρίτο του μέσου ύψους βροχής από αυτό που λαμβάνει συνήθως.
Οι συνέπειες ήταν τρομακτικές. Χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν από την κατανάλωση μολυσμένου νερού ενώ αγρότες κατέρρεαν στην κυριολεξία στα χωράφια. Πολλά ζώα πέθαναν είτε από τη δίψα είτε από θερμοπληξία. Η βία αυξήθηκε δραματικά καθώς η τιμή του σιταριού και του ψωμιού έφτασε στα ύψη. Οι πυρκαγιές στα δάση και στα λιβάδια που ήταν σχεδόν καθημερινό φαινόμενο σε όλη την Ευρώπη επεκτάθηκαν και στις πόλεις με αποτέλεσμα σύννεφα καπνού να καλύψουν σχεδόν ολόκληρη την ήπειρο.
Σύμφωνα με τον καθηγητή περιβαλλοντολογίας και ιστορικής κλιματολογίας Christian Pfister του Πανεπιστημίου της Βέρνης μια επανάληψη της ξηρασίας και του καύσωνα του 1540 θα είχε δραματικές συνέπειες σήμερα στην γεωργία, μεταφορές αλλά και στην ανθρώπινη υγεία: «Η καταστροφή του 1540 πρέπει να είναι μια υπενθύμιση του τι μπορεί να συμβεί». Σημειώνει, ωστόσο, ότι κανείς στον πλανήτη δεν είναι προετοιμασμένος για κάτι τόσο ακραίο.
Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που θα πρέπει να μελετηθούν με την ελπίδα να ανακαλύψουμε κάποτε τι μπορεί να προκάλεσε το καταστροφικό εκείνο καύσωνα του 1540 στην Ευρώπη και ένας από αυτούς είναι η ηλιακή δραστηριότητα που επικράτησε τότε. Ένας όμως παράγοντας που μπορεί να αποκλειστεί με σιγουριά είναι το διοξείδιο του άνθρακα που σύμφωνα με τους περισσότερους επιστήμονες ευθύνεται τα τελευταία χρόνια για την άνοδο της μέσης θερμοκρασίας στον πλανήτη!
