Σκεπτικισμός όσον αφορά στη θεσμική βαρύτητα και την προοπτική αξιοποίησης από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς των αποτελεσμάτων της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης, προβληματισμός για τον χαμηλό βαθμό συμμετοχής των Ελλήνων πολιτών στη συζήτηση αυτή, αλλά και αναγνώριση της ανάγκης να ενταθούν οι διαδικασίες διαβούλευσης μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως αναγκαία συνθήκη για την προώθηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, εκφράστηκαν από τους ομιλητές που συμμετείχαν σε στρογγυλή τράπεζα στο πλαίσιο τους διεθνούς συνεδρίου «Constitution-making and Democracy in Troubled Times».
Το διήμερο συνέδριο, που ξεκίνησε το απόγευμα της Πέμπτης, διοργάνωσαν -στο πλαίσιο της «Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης»- το Κέντρο Έρευνας Δημοκρατίας & Δικαίου (ΚΕΔΗΔ) του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, το Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) και η 4ετούς διάρκειας, επιδοτούμενη από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ερευνητική δράση COST «Constitution-making and deliberative democracy».
Η «Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης» είναι ένα κοινό εγχείρημα που ανέλαβαν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο της Ευρώπης και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προκειμένου να αφουγκραστούν την γνώμη των Ευρωπαίων για το μέλλον της Ευρώπης μέσα από διαλόγους και συζητήσεις που καθοδηγούν οι ίδιοι οι πολίτες. Πρόκειται ένα δημόσιο φόρουμ ανοιχτού, συμπεριληπτικού και διαφανούς διαλόγου, που γίνεται μέσω της πολύγλωσσης ψηφιακής πλατφόρμας https://futureu.europa.eu/
Η ανάγκη πιο ενεργού συμμετοχής των Ευρωπαίων πολιτών στη συζήτηση για τα μείζονα ζητήματα που τους αφορούν αλλά και τα εμπόδια που θέτει σε μία προοπτική συμμετοχικού διαλόγου ο διακυβερνητικός χαρακτήρας της Ένωσης αναγνώρισαν ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου του ΑΠΘ και πρώην αντιπρόεδρος κυβέρνησης Ευάγγελος Βενιζέλος, ο αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ευρωβουλευτής Δημήτρης Παπαδημούλης, η βουλευτής Επικρατείας Μαριέττα Γιαννάκου, ο καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και Γενικός Διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ Γιώργος Παγουλάτος, ο διευθυντής του ΚΕΔΗΔ Ιωάννης Παπαδόπουλος και η καθηγήτρια του ΑΠΘ και κάτοχος Έδρας Jean Monnet Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου και Πολιτισμού Λίνα Παπαδοπούλου, όπως μετέδωσε το ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Βενιζέλος: «Το βαθύτερο πρόβλημα της Ευρωπαϊκής Δημοκρατίας είναι ότι έχει γίνει φοβική»
«Έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία να διαφυλάξουμε την ευρωπαϊκή δημοκρατία ως αξιακό και ταυτοτικό στοιχείο, ως στοιχείο που ανήκει στα εκ των ων ουκ άνευ της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, αλλά βεβαίως αυτό προϋποθέτει ότι θα ξανασυζητήσουμε θεμελιώδεις έννοιες με ένα διαφορετικό πνεύμα», επισήμανε ο κ. Βενιζέλος, υπενθυμίζοντας την αρνητική εξέλιξη που είχαν «οι προσπάθειες που έγιναν πριν 20 χρόνια να συγκροτηθεί η έννοια και η οντότητα του ευρωπαϊκού δήμου, οι οποίες προφανώς συνδέθηκαν με την ιδέα μίας ευρωπαϊκής κυριαρχίας και μιας πρωτογενούς ευρωπαϊκής συντακτικής διαδικασίας που θα έθετε σε αμφιβολία την κυριαρχία και τις αρμοδιότητες των κρατών μελών».
«Το βαθύτερο πρόβλημα της Ευρωπαϊκής Δημοκρατίας ενόψει της συγκυρίας, των προκλήσεων, της νέας εποχής, του νέου παγκόσμιου συσχετισμού, της νέας συνείδησης της Ευρώπης που γίνεται πιο μικρή, που νοιώθει να φεύγει από το κέντρο της παγκόσμιας οικονομίας, που γίνεται πιο γηρασμένη, πιο προβληματική, είναι ότι η ευρωπαϊκή δημοκρατία πέραν όλων των άλλων προβλημάτων της είναι και φοβική πλέον, είναι μία δημοκρατία που φοβάται κάθε φορά την έκβαση των δημοκρατικών διαδικασιών σε εθνικό επίπεδο», παρατήρησε ο κ. Βενιζέλος.
Σχετικά με την αντίδραση της ΕΕ στο τοπίο αυτό ο κ. Βενιζέλος, είπε, πως «απάντησε με τα μέτρα και τις πρωτοβουλίες που πήρε για την πανδημία και προσπάθησε να απαντήσει και με την Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης, που δημιουργεί μία θεσμική ψευδαίσθηση, γιατί δεν έχει νομική βάση, δεν εμπίπτει στο άρθρο 28, δεν έχει αυτεξουσιότητα, είναι ένα υβρίδιο που συνδέει θεσμικά όργανα με τυχαία επιλεγμένους πολίτες, είναι μία σύνθεση θεσμικής και διαβουλευτικής διαδικασίας».
«Το πρόβλημα που γεννάται είναι η ψευδής εντύπωση πως διαβουλευτικά συζητώντας γύρω από τα μεγάλα θέματα και τις μεγάλες προκλήσεις για το μέλλον της Ευρώπης μπορούμε να έχουμε την ψευδή εντύπωση ότι λύνουμε τα θέματα αυτά που δε λύνονται παρά μόνο με μεγάλες πρωτοβουλίες υποστηριζόμενες από τα κράτη- μέλη και τους λαούς τους, πρωτοβουλίες που έχουν διακυβερνητικό χαρακτήρα, καθώς τέτοια είναι κάθε συντακτικού χαρακτήρα διαδικασία στην ΕΕ», εξήγησε.
Παπαδημούλης:«Να διευρυνθεί η λίστα των θεμάτων που αποφασίζονται στο Συμβούλιο με αυξημένη πλειοψηφία»
Την ανάγκη εμβάθυνσης και επιτάχυνσης της πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης υπογράμμισε ο Δημήτρης Παπαδημούλης φέροντας ως «λαμπρό παράδειγμα» το Ταμείο Ανάκαμψης, καθώς, όπως σημείωσε, «πριν από μερικά χρόνια θα θεωρείτο αδιανόητο να υπάρχει τόσο μαζική έκδοση κοινού χρέους από την ΕΕ με εγγύηση της Κομισιόν, για να χρηματοδοτηθούν εθνικά σχέδια ανάκαμψης και μάλιστα μία αναλογία όπου οι επιχορηγήσεις είναι μεγαλύτερες από τα δάνεια που επιβαρύνουν το δημόσιο χρέος των κρατών μελών».
«Αυτό είναι και το στοίχημα στο οποίο το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο είναι πιο φιλόδοξο ως θεσμός στο τι πρέπει να κάνουμε από ό,τι είναι η Κομισιόν και ακόμη περισσότερο το Συμβούλιο», πρόσθεσε.
Σχετικά με την απάντηση στα ελλείμματα δημοκρατίας ο κ. Παπαδημούλης είπε πως «μία από κομβικές αλλαγές που τίθενται επί τάπητος αν θέλουμε η ΕΕ να προχωρήσει με ουσιαστικά βήματα και να αντιμετωπίσει επ’ ωφελεία της και των λαών των κρατών μελών τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει σε έναν διαρκώς συρρικνούμενο ρόλο της μέσα στον πλανήτη, είναι να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο λαμβάνονται οι αποφάσεις στο Συμβούλιο».
«Προσωπικά υποστηρίζω και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υποστηρίζει επανειλημμένα με ψηφίσματά του ευρύτατης πλειοψηφίας της τάξης του 70 και 80% ότι πρέπει να διευρυνθεί η λίστα των θεμάτων που στο Συμβούλιο αποφασίζονται με διευρυμένη πλειοψηφία και όχι με ομοφωνία. Θα πρέπει να αφήσουμε για αργότερα θέματα όπως η εξωτερική πολιτική και η άμυνα. Αλλά αν θέλουμε να κάνουμε βήματα για την υπεράσπιση της δημόσιας υγείας, για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, για την προστασία του περιβάλλοντος, για την υπεράσπιση και τον εκσυγχρονισμό του κοινωνικού κράτους και έχοντας μια Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου μπλοκάρεται συχνά από τις κυβερνήσεις της Ουγγαρίας και της Πολωνίας, νομίζω ότι μία θεσμική αλλαγή που πρέπει να μπει στο τραπέζι είναι η διεύρυνση της λίστας θεμάτων που αποφασίζονται στο Συμβούλιο με αυξημένη πλειοψηφία», επισήμανε ο ευρωβουλευτής.
Μ.Γιαννάκου: «Παρά τα ελλείμματα η ΕΕ παρουσιάζει τρομακτική ανθεκτικότητα και απαντά στις κρίσεις»
«Υπάρχει μία πλειάδα θεμάτων στα οποία πρέπει να ρυθμιστούν οι εσωτερικοί κανόνες για να αρχίσουμε να αμφισβητούμε τον τρόπο διακυβέρνησης και τον ρόλο της κάθε φορά προσπάθειας να αλλάξουμε τα πράγματα», ανέφερε στην παρέμβασή της η Μαριέττα Γιαννάκου, εκτιμώντας πως «η διακυβερνητική διάσκεψη είναι κάπως αμφίβολο αν θα δώσει αποτελέσματα», όμως «είναι πάρα πολύ φυσικό να μπορεί να δημιουργηθεί ένας τρόπος που να δείχνει τη συμμετοχή των πολιτών σε ζητήματα ευρύτερα».
Σε ό,τι αφορά τα ελλείμματα δημοκρατίας στα οποία αναφέρθηκαν και οι υπόλοιποι ομιλητές η κ. Γιαννάκου παρατήρησε πως παρόλα αυτά «η Ένωση παρουσιάζει μία τρομακτική ανθεκτικότητα, δηλαδή σε κάθε κρίση είναι σε θέση να απαντά».
«Η Ευρωπαϊκή Ένωση απάντησε σε κρίσεις πολύ σοβαρές: Την οικονομική, το Βrexit, τις άλλες κρίσεις που ήλθαν με βασική κρίση την πανδημία . Η άμεση αντιμετώπιση της Ευρώπης σε αυτές τις κρίσεις δείχνει ότι έχει και ανθεκτικότητα και τη δύναμη να παλέψει και να φτιάξει συστήματα που θα μπορέσουν να ενσωματωθούν στη συνθήκη στα άρθρα και να εφαρμοστούν όπως πρέπει. Θεωρώ προσωπικά ότι έχουμε ελπίδες να κάνουμε αλλαγές, δεν μπορούμε αυτή τη στιγμή να φτιάξουμε ένα σύστημα διακυβερνητικό ή μία ευρωπαϊκή διακυβέρνηση, γιατί μία ευρωπαϊκή διακυβέρνηση θα διέγραφε στην ουσία τις εκάστοτε εθνικές απαιτήσεις του καθενός και θα προχωρούσε με βηματισμό που θα είχε σχέση με το σύνολο και με τίποτε άλλο. Αυτό δεν μπορεί να γίνει ακόμη. Οι εθνικές απαιτήσεις, τα ενδιαφέροντα και τα συμφέροντα κάθε χώρας δεν μπορούν να διαγραφούν, πολύ περισσότερο όταν υπάρχουν εθνικές εκπροσωπήσεις, οι οποίες είναι στην ουσία πάνω από όλα», διευκρίνισε.
«Το στοίχημα που κέρδισε η ΕΕ στην πανδημία»
Ο Γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ Γιώργος Παγουλάτος επισήμανε πως η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης ξεκίνησε με ψηλά τον πήχη και ως μία άσκηση που έχει στόχο να αντιμετωπίσει την πρόκληση της νομιμοποίησης στην ΕΕ. Αναγνώρισε, ωστόσο, πως υπάρχει ασθενής θεσμική βάση αλλά και το ρίσκο της απογοήτευσης όταν ο πήχης έχει τεθεί τόσο ψηλά, όμως «η Ευρώπη πράγματι χρειάζεται την ενίσχυση της διαβουλευτικής δημοκρατίας, για να συμπληρώσει και να ενισχύει τους θεσμούς», καθώς «οι φιλελεύθερες δημοκρατίες πεθαίνουν στην αδιαφορία των πολιτών» και γι’ αυτό «η διαβουλευτική διάσταση θα πρέπει να ενισχυθεί, είναι μία διαδικασία που πρέπει να μάθουμε στις ευρωπαϊκές κοινωνίες».
Ο κ. Παγουλάτος αναφέρθηκε στο σημαντικό στοίχημα που κέρδισε η ΕΕ με την άμεση αντίδρασή της στη κρίση κορονοϊού, καθώς «ήταν ακριβώς το στοίχημα της αποτελεσματικότητας που αυξάνει και την νομιμοποίηση της Ένωσης στα μάτια των πολιτών», σε μία εποχή με κύρια χαρακτηριστικά τη βαθιά διεθνή αλληλεξάρτηση και μετατροπή της αλληλεξάρτησης σε όπλο, κίνδυνο, σε παράγοντα αδυναμίας, καθώς και την άνοδο των νέων κοινωνικών και πολιτικών υποκειμένων έξω και ενάντια στους παραδοσιακούς θεσμούς της φιλελεύθερης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας , όπου «η άνοδος μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης του παράδοξου, του ακραίου και του εξωφρενικού και ο πολλαπλασιασμός […] από περιθωριακά στοιχεία που συναντούν ομοίους τους και μέσα από την πολλαπλασιαστικότητα του Twitter και του Facebook μετατρέπονται σε λαϊκό κίνημα».
«Η συμμετοχή πολιτών της Ευρώπης στα πολιτικά τεκταινόμενα της ΕΕ μπορεί να γίνει και μέσα από πιο κλασικά εργαλεία στα οποία δύναται να προστεθεί το διαδίκτυο ως μία τεχνική δίοδος, κυρίως στη συσσωμάτωση επί συγκεκριμένων θεμάτων ή θεματικών ενοτήτων», επισήμανε η καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Λίνα Παπαδοπούλου, εξηγώντας πως «υπάρχουν σήμερα οι δυνατότητες μέσα από υπερεθνικές ΜΚΟ, οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών να εκφραστεί κάποιος λόγος που να έχει τη βάση του όχι στο εθνικό συμφέρον, όπως επίσης και να ενισχυθούν τα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα».
«Το αξιακό υπόβαθρο της Ένωσης, το κράτος δικαίου, μπορεί και πρέπει να έχει λειτουργική διάσταση ως έμπρακτη νομική δέσμευση της δράσης τόσο της ίδιας της Ένωσης όσο και των κρατών μελών της, ένα είδους αξιακό υπόβαθρο που μπορεί να λειτουργήσει ως πλέγμα ομογενοποίησης, επιμέρους κανονιστικών αρχών και επιμέρους εθνικών συνταγματικών παραδόσεων και μπορεί να ενισχύσει την πολιτική και ηθική νομιμοποίηση και σταδιακά να διαμορφώσει κοινή πολιτική ταυτότητα στους Ευρωπαίους πολίτες», ανέφερε κλείνοντας την στρογγυλή τράπεζα ο διευθυντής του ΚΕΔΗΔ Ιωάννης Παπαδόπουλος.
«Μια πρόταση για την εμπλοκή των πολιτών στην λήψη αποφάσεων στην ΕΕ»
Στην έναρξη του συνεδρίου, πριν τη συζήτηση στρογγυλής τραπέζης, ο ομότιμος καθηγητής Νομικής του ΑΠΘ Πέτρος Στάγκος και ο καθηγητής Φιλοσοφίας του ΑΠΘ Φιλήμων Παιονίδης, παρουσίασαν τη «Συνέλευση των Ευρωπαίων Πολιτών», μία πρόταση για την εμπλοκή των πολιτών στην λήψη αποφάσεων στην ΕΕ.
«Η πρόταση αφορά στη θεσμοθέτηση εντός της Ένωσης των συνελεύσεων Ευρωπαίων πολιτών ως μέσο που θα ισχυροποιήσει την ευρωπαϊκή δημοκρατία, θα ενισχύσει την νομιμοποίηση των αποφάσεων της Ένωσης και θα ανασυνθέσει σε βάθος χρόνου το πολιτικό σώμα της Ευρώπης σε γνήσια υπερεθνική βάση», επισήμανε ο κ. Στάγκος εξηγώντας ότι ο θεσμός των συνελεύσεων πολιτών «υπηρετεί τη συχνά παραμελούμενη ιδέα της λαϊκής κυριαρχίας, δίνοντας τη δυνατότητα στους απλούς πολίτες να διαβουλεύονται και να καταλήγουν σε αποφάσεις για δημόσια ζητήματα, με έναν εποικοδομητικό τρόπο και υπό συνθήκες ισοτιμίας».
«Η αποτελεσματικότητα των συνελεύσεων πολιτών συχνά φαλκιδεύεται από την απροθυμία των αιρετών δημοκρατικών αρχών να δεσμευτούν ως προς την εφαρμογή των πορισμάτων στα οποία καταλήγουν καταλήγουν οι πολίτες, ακόμη και κατά παραβίαση των αρχικών δηλώσεών τους ή να τα θέσουν σε δημοψήφισμα», σημείωσε ο κ. Παιονίδης.
Η πρόταση που παρουσίασαν οι καθηγητές περιγράφει τις διαδικασίες σύγκλησης της συνέλευσης πολιτών της ΕΕ επί συγκεκριμένης ατζέντας θεμάτων. Η αρχική φάση προβλέπει το αίτημα τουλάχιστον 75 μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που θα εξηγούν το αντικείμενο που θα καθιστά αναγκαία τη σύγκλιση συνέλευσης πολιτών. Το ΕΚ προτείνεται να αποφασίζει και να διαβιβάζει το αίτημα προς έγκριση στο Συμβούλιο το οποίο και να αποφασίζει επί της πρότασης με απλή πλειοψηφία.
Στην κύρια φάση την ευθύνη οργάνωσης της συνέλευσης προτείνεται να φέρει το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο. Το σώμα προτείνεται να αποτελείται από 300 Ευρωπαίους πολίτες -με αναλογικά ηλικιακά, φυλετικά, κοινωνικά και μαθησιακά κριτήρια και κατ’ ελάχιστο 2 πολίτες από κάθε κράτος μέλος- που έχουν συμπληρώσει το 18ο έτος ηλικίας τους. Στην τελική φάση το σχέδιο της απόφαση που θα λαμβάνει η συνέλευση προτείνεται να διαβιβάζεται προς έγκριση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στη συνέχεια στο Συμβούλιο.
