Ο Νίκος Καμτσής μιλά στο enikos.gr για το θέατρο, τους ηθοποιούς και την υπαρξιακή ευθύνη της τέχνης.
Νάντια Ρηγάτου
Ο Νίκος Καμτσής είναι η ψυχή του θεάτρου «Τόπος Αλλού». Για πρώτη φορά φέτος διοργανώνει το «Fallen Trees», ένα θεατρικό φεστιβάλ με έμφαση στην κλιματική αλλαγή. Από σήμερα και μέχρι τις 22 Ιουνίου στο Άλσος Γαλατσίου το κοινό θα μπορεί να παρακολουθήσει δωρεάν σπουδαία έργα. Με αφορμή την ανάγκη του αυτή, να ενώσει αυτούς τους δύο κόσμους — το καλλιτεχνικό με το περιβαλλοντικό κάναμε μια ωραία συζήτηση για το θέατρο, τους ανθρώπους του και τις δυσκολίες του.
Σκηνοθέτης, θεατρικός συγγραφέας και ηθοποιός. Ποιος ρόλος είναι πιο απαιτητικός;
Ο καθένας από αυτούς τους ρόλους έχει τις δικές του απαιτήσεις, τις δικές του χαρές και τις δικές του παγίδες. Αλλά αν έπρεπε να ξεχωρίσω τον πιο απαιτητικό, θα έλεγα: ο σκηνοθέτης. Πολύ περισσότερο στην περίπτωση του Φεστιβάλ FALLEN TREES που διοργανώνουμε στο Άλσος Γαλατσίου (18-22 Ιουνίου) όπου δεν είναι ένας οργανωμένος χώρος. Ο σκηνοθέτης έτσι και αλλιώς καλείται να συντονίσει τα σύμπαντα. Στο οργανωμένο θέατρο, αλλά πολύ περισσότερο στον ανοιχτό υπαίθριο χώρο όπου προσκαλούμε το κοινό να έρθει ΔΩΡΕΑΝ να δει τις παραστάσεις θεατρικών σχημάτων από όλη την Ευρώπη. Ο σκηνοθέτης δεν δουλεύει μόνο με τις λέξεις, όπως ο συγγραφέας, ούτε μόνο με το σώμα και την ψυχή, όπως ο ηθοποιός. Δουλεύει με τα πάντα: τον χώρο, το φως, τον ρυθμό, τη μουσική, τα υλικά, τις ερμηνείες, την πρόθεση, τη φιλοσοφία, την εποχή, την αισθητική, την ανάγκη. Καλείται να ενορχηστρώσει αντιθέσεις και να δημιουργήσει ενότητα, να σταθεί ανάμεσα στο κείμενο και στο κοινό, ανάμεσα στο όραμα και στην πραγματικότητα, κρατώντας ταυτόχρονα αναμμένη τη φλόγα και την πειθαρχία. Ο συγγραφέας έχει το προνόμιο της σιωπής και της εσωτερικότητας. Ο ηθοποιός έχει την εκρηκτική άμεση σχέση με το κοινό και τον κίνδυνο της έκθεσης. Αλλά ο σκηνοθέτης έχει την ευθύνη όλων, και ταυτόχρονα πρέπει να παραμένει αόρατος, για να φανεί το έργο. Είναι σαν να φτιάχνεις έναν κόσμο και να τον αφήνεις στους άλλους να τον ζήσουν, εσύ πίσω από τη σκιά. Όμως, τελικά, και οι τρεις ρόλοι είναι ένας: ο ρόλος του αφηγητή. Και ο καθένας τους με φέρνει πιο κοντά σ’ αυτό που με καίει να πω, κάθε φορά, με τον τρόπο που απαιτεί η στιγμή.
Έχετε αντιμετωπίσει παράλογες απαιτήσεις από πρωταγωνιστές; Πώς το διαχειριστήκατε;
Ναι, όπως κάθε σκηνοθέτης που έχει διανύσει μια πορεία μέσα στον χρόνο, έχω βρεθεί αντιμέτωπος με παράλογες ή υπερβολικές απαιτήσεις από ηθοποιούς — πρωταγωνιστές και μη. Συμβαίνει. Το θέατρο είναι χώρος πάθους, φόβου, φιλοδοξίας, εγωισμού αλλά και ανασφάλειας. Οι απαιτήσεις, ακόμα κι όταν μοιάζουν παράλογες, πολλές φορές πηγάζουν από βαθιά υπαρξιακή αγωνία: την ανάγκη να μετρηθείς με τον ρόλο, να νιώσεις σημαντικός, να υπάρξεις. Δεν τις αντιμετωπίζω ούτε με αυστηρότητα ούτε με χαλαρότητα. Τις ακούω. Ξεχωρίζω ποιες είναι κραυγές για βοήθεια, ποιες είναι απόρροια έλλειψης εμπιστοσύνης και ποιες υπονομεύουν την ομαδικότητα. Η απάντηση δεν είναι ποτέ ίδια. Μπορεί να είναι ένας διάλογος, μια παύση, μια υπενθύμιση του έργου, ακόμα και μια σύγκρουση, όταν χρειάζεται. Η βασική μου στάση είναι ότι το θέατρο δεν είναι χώρος για εγωκεντρισμό, αλλά ούτε και για καταπίεση. Είναι συλλογική πράξη με ατομική ευθύνη. Κι όταν το υπενθυμίζεις αυτό με συνέπεια και σεβασμό, ακόμη και οι πιο δύσκολοι συνεργάτες τελικά συμπορεύονται — ή αποχωρούν, αν δεν μπορούν. Το σημαντικό είναι να προστατεύεις την ενέργεια του συνόλου και το όραμα του έργου. Όλα τα υπόλοιπα είναι διαχειρίσιμα. Το κοινό δεν θα δει ποτέ την κόντρα· θα νιώσει όμως την αρμονία — ή την απουσία της. Και εκεί κρίνονται όλα. Το κοινό της δικής μας παράστασης η ΑΝΑΣΑ ΤΗΣ ΓΗΣ (22 ΙΟΥΝΙΟΥ, 9.00 ΜΜ) θα νιώσει ΣΙΓΟΥΡΑ την αρμονία 7 νέων κοριτσιών με θετική ενέργεια, πολύ ταλέντο στον χορό, το τραγούδι και αστείρευτη όρεξη για δημιουργία. Η συνεργασία μαζί τους ήταν απόλαυση ( Λαμπρινή Θάνου, Ναταλι Φλουρή, άνν Τράκου, Νεφέλη Ορφνού, Γαλάτεια Μαυρομάτη, Τάρια Δημακογιάννη). Όπως βέβαια και των υπόλοιπων συντελεστών που είχανε την ευθύνη της μουσικής: Έκανε καταπληκτική μουσική ο Χρήστος Ξενάκης, υπεύθυνη για την κίνηση είναι η Ναταλία Στυλιανού, το σκηνικό και τα κοστούμια της Μίκας Πανάγου… Όλοι έδωσαν το 100% του ταλέντου και της εμπειρίας τους και τους ευχαριστώ.
Πώς είναι να έχεις θέατρο στην Ελλάδα του 2025;
Είναι σαν να κρατάς ένα κερί αναμμένο σε άνεμο δυνατό. Δεν είσαι ποτέ σίγουρος αν θα σβήσει, αλλά συνεχίζεις να το προστατεύεις με τα χέρια σου, με το σώμα σου, με την ψυχή σου. Στην Ελλάδα του 2025, το να έχεις θέατρο σημαίνει ότι ζεις και εργάζεσαι ανάμεσα σε αντιφάσεις: απίστευτο ταλέντο και έλλειψη πόρων. Πλούσια καλλιτεχνική παράδοση και φτωχή κρατική στήριξη. Ένα κοινό διψασμένο για ουσία, αλλά συχνά κουρασμένο, πιεσμένο, αποπροσανατολισμένο από τη ζωή της πόλης και την καθημερινή ανασφάλεια. Το θέατρο σήμερα είναι ένας πολιτικός και υπαρξιακός χώρος αντίστασης. Δεν είναι απλώς πολιτιστικό προϊόν, δεν είναι lifestyle. Είναι η επιμονή να μαζεύονται άνθρωποι στο σκοτάδι για να ακούν μια ιστορία — να συγκινούνται, να γελούν, να προβληματίζονται. Και γι’ αυτό έχει ακόμα δύναμη. Από την άλλη, έχεις να διαχειριστείς αυξανόμενο κόστος λειτουργίας, μειωμένες επιχορηγήσεις, ένα κράτος που ακόμα βλέπει την τέχνη ως πολυτέλεια, όχι ως ανάγκη. Η γραφειοκρατία συχνά μοιάζει μ’ έναν λαβύρινθο χωρίς έξοδο, και η εξάρτηση από την ιδιωτική πρωτοβουλία μεγαλώνει. Αλλά μέσα σε όλα αυτά, η Ελλάδα παραμένει μια χώρα που κουβαλά το θέατρο στο DNA της. Οι δημιουργοί δεν σταματούν, το κοινό επιστρέφει, νέες φωνές αναδύονται. Και όσο υπάρχουν αυτοί οι πυρήνες πίστης, επιμονής κι αναζήτησης, το θέατρο δεν είναι επάγγελμα — είναι αποστολή. Και όσοι την υπηρετούν, το κάνουν γιατί δεν ξέρουν άλλον τρόπο να υπάρξουν.
Πώς αποφασίσατε να διοργανώσετε το “Fallen Trees”, ένα θεατρικό φεστιβάλ με έμφαση στην κλιματική αλλαγή;
Η απόφαση να διοργανώσω το Fallen Trees δεν ήρθε ως στρατηγικό πλάνο, αλλά ως εσωτερική αναγκαιότητα. Εδώ και χρόνια, παρακολουθώ τη φύση γύρω μας να φθίνει, τα δάση να καίγονται, τον αέρα να βαραίνει, τις εποχές να μπερδεύονται. Κι όλα αυτά δεν είναι πια μακρινές ειδήσεις — είναι η καθημερινή εμπειρία μας. Ως άνθρωπος του θεάτρου, δεν μπορούσα να στέκομαι αμέτοχος. Πιστεύω βαθιά ότι η τέχνη δεν έχει μόνο αισθητική ή ψυχαγωγική αποστολή, αλλά και υπαρξιακή ευθύνη: να φωτίζει, να αφυπνίζει, να κινητοποιεί. Το Fallen Trees γεννήθηκε από την ανάγκη να ενώσω αυτούς τους δύο κόσμους — το καλλιτεχνικό με το περιβαλλοντικό, την ποίηση με την πράξη. Σ΄ αυτή τη σκέψη βρέθηκαν αρκετοί θεατρικοί οργανισμοί σε όλη την Ευρώπη που είχαν τις ίδιες ανησυχίες. Βρεθήκαμε, μιλήσαμε και το αποφασίσαμε. Έγινε και μία πρόταση στο CREATIVE EUROPE, έγινε και μία πρόταση από το θέατρο DAH (Σερβία) που έγινε δεκτή και χρηματοδοτεί το project κατά ένα μέρος. Έτσι, το Φεστιβάλ που θα γίνει σε τρεις χώρες Αθήνα-Φρανκφούρτη-Σεβίλη είναι ΔΩΡΕΑΝ για το κοινό που θα δει υψηλοτάτου επιπέδου παραστάσεις στο Άλσος Γαλατσίου. Το φεστιβάλ ήταν τυχερό και για έναν ακόμη λόγο: το αγκάλιασε ο Δήμος Γαλατσίου και ο αντιδήμαρχος πολιτισμού Κος Σπύρος Αργυρός καθώς και ο Διευθυντής πολιτισμού Κος Σπύρος Παπαδάτος. Ο τίτλος του φεστιβάλ δεν είναι τυχαίος. Fallen Trees είναι τα καμένα δέντρα, αλλά και οι απώλειες που σέρνει μαζί της η εποχή μας — φυσικές, ηθικές, συναισθηματικές. Είναι μια κραυγή, αλλά και ένα κάλεσμα: να ξαναδούμε τη σχέση μας με το περιβάλλον, όχι μέσα από φόβο, αλλά μέσα από συγκίνηση, γνώση και συμμετοχή.
Ήθελα να δημιουργήσω ένα φεστιβάλ που δεν θα μιλάει μόνο για τη φύση, αλλά θα την εμπεριέχει — ως σκηνή, ως σύμμαχο, ως πρωταγωνίστρια. Και κυρίως, ήθελα να στήσω μια γιορτή που, μέσα από τη δύναμη του θεάτρου, θα ξαναδώσει φωνή στα δέντρα που δεν πρόλαβαν να μιλήσουν.
Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία στο να καλέσετε και να συντονίσετε επτά θέατρα απ’ όλη την Ευρώπη;
Η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν να συντονίσουμε επτά διαφορετικούς κόσμους — επτά θεατρικούς οργανισμούς με δικές τους καλλιτεχνικές γλώσσες, ρυθμούς, ανάγκες, αλλά και εσωτερικές κουλτούρες. Δεν ήταν μόνο θέμα logistics, προγραμμάτων και μεταφορών. Ήταν — και είναι — μια άσκηση εμπιστοσύνης, διαλόγου και συνεχούς μετάφρασης, όχι μόνο γλωσσικής, αλλά βαθιά ανθρώπινης και δημιουργικής. Καθένας έρχεται με το δικό του καλλιτεχνικό φορτίο, τις δικές του αγωνίες, τη δική του ματιά για το τι σημαίνει περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση μέσα από την τέχνη. Το να βρεθεί κοινός τόπος, χωρίς να θυσιαστεί η ιδιαιτερότητα, απαιτεί υπομονή, ανοιχτά αυτιά και ακόμα πιο ανοιχτή καρδιά. Ταυτόχρονα, το να τους καλέσουμε στην Αθήνα, σ’ ένα φεστιβάλ που στήνεται μέσα στη φύση, από το μηδέν, χωρίς τις ευκολίες ενός οργανωμένου θεατρικού χώρου όπως είναι το θέατρο ΤΟΠΟΣ ΑΛΛΟΥ, ήταν από μόνο του μια πρόκληση — πρακτική και ψυχολογική. Τους ζητήσαμε να ρισκάρουν μαζί μας, να βγουν από τις «ζώνες άνεσής» τους, να δημιουργήσουν μέσα στο χώμα, στο φως της ημέρας, κάτω από τα δέντρα. Και δέχτηκαν. Γιατί όλοι μοιραζόμαστε κάτι βαθύτερο: την πίστη ότι η Τέχνη μπορεί να είναι μια μορφή ενεργού ακτιβισμού. Το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας είναι ένα πολύχρωμο μωσαϊκό φωνών, μορφών και αφηγήσεων, ενωμένων από μια κοινή αγωνία: να μη χαθεί αυτός ο κόσμος, χωρίς να δώσουμε τη μάχη μας.
Μπορεί μέσω της διαπολιτισμικής κατανόησης και της καλλιτεχνικής έκφρασης να υπάρξει περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση;
Αναμφίβολα, ναι. Η διαπολιτισμική κατανόηση και η καλλιτεχνική έκφραση είναι δύο από τα ισχυρότερα εργαλεία που διαθέτει ο άνθρωπος για να γεννήσει συνείδηση, να διαλύσει στεγανά και να μεταδώσει μηνύματα που ξεπερνούν σύνορα, γλώσσες και ιδεολογίες. Η κλιματική κρίση δεν γνωρίζει σύνορα· είναι παγκόσμια απειλή που απαιτεί παγκόσμια εγρήγορση. Όμως για να ενεργοποιηθεί η συνείδηση, πρέπει να αγγιχτεί πρώτα η ψυχή. Και εδώ η τέχνη έχει τον πρώτο λόγο. Όταν ένας θεατής στη Νορβηγία παρακολουθεί τον μύθο της νύμφης Δάφνης από την Ελληνική μυθολογία που έγινε δέντρο για να αποφύγει τον έρωτα του Απόλλωνα, ή όταν ένας Έλληνας θεατής συγκινείται με μια Γερμανική παράσταση που μιλά για ένα ποτάμι που χάθηκε, τότε συμβαίνει κάτι πολύτιμο: βιώνει τον άλλο ως δικό του. Η τέχνη, όταν δεν μιλά μόνο για το τοπικό αλλά για το καθολικό μέσα από το τοπικό, μπορεί να ανοίξει ρωγμές στη σκέψη. Να δείξει πως η αγωνία για τα δάση της Αττικής συνδέεται με τις πλημμύρες στη Σερβία, τις ξηρασίες στη Νότια Ευρώπη, τις φωτιές στην Ισπανία και Πορτογαλία. Η διαπολιτισμικότητα λοιπόν δεν είναι απλώς ποικιλία – είναι ανταλλαγή μνήμης, οπτικής, εμπειρίας. Και μέσα από αυτή την ανταλλαγή, γεννιέται κάτι πιο δυνατό από την πληροφόρηση: η ενσυναίσθηση. Μόνο μέσω αυτής μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά όχι για έναν «πράσινο κόσμο», αλλά για έναν ζωντανό, κοινό κόσμο, τον οποίο αξίζει να προστατεύσουμε μαζί.
FALLEN TREES-the agony of existence
Από Τετάρτη 18 έως και Κυριακή 22 Ιουνίου
Πού: Αλσος Γαλατσίου (πάνω από το κολυμβητήριο) Δωρεάν είσοδος
