Από τη στιγμή που ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία, το Χάρκοβο στα ανατολικά της χώρας ήταν εκείνο που αντιστάθηκε στα σφοδρά πλήγματα των ρωσικών δυνάμεων.
Από τότε έχει δεχτεί νυχτερινές ρωσικές αεροπορικές επιδρομές και βομβαρδισμούς, με δεκάδες πολίτες να σκοτώνονται και εκατοντάδες να τραυματίζονται. Οι ανταποκριτές του BBC πέρασαν μία εβδομάδα με τις ουκρανικές δυνάμεις που μάχονται κατά της ρωσικής εισβολής.
Το πρώτο θύμα του πολέμου είναι ο χρόνος. Αν ρωτήσεις έναν νεαρό στρατιώτη στο μέτωπο πότε έγινε η επίθεση ή μία ηλικιωμένη γυναίκα στο κρεβάτι του νοσοκομείου πότε βομβαρδίστηκε το σπίτι τους, και οι δύο δεν θα μπορούν να απαντήσουν. Ήταν 24 ώρες πριν ή 48; Οι μέρες έχουν γίνει ένα, λένε και οι δύο.
Στο Χάρκοβο, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ουκρανίας, ο χρόνος είναι σχετικός. Είναι κοντά στα σύνορα με τη Ρωσία και οι νυχτερινοί βομβαρδισμοί από το ρωσικό πυροβολικό και τα μαχητικά αεροσκάφη δεν σταματούν. Οι δύο τελευταίες εβδομάδες έμοιαζαν με αιωνιότητα, ωστόσο μπορούν να θυμηθούν την ειρήνη σαν να ήταν χθες.
Σε μια παγωμένη τοποθεσία στο βορειοανατολικό άκρο της πόλης, ο 21χρονος υπολοχαγός Γιεβγέν Γκρομάντσκι στέκεται με τα χέρια τεντωμένα. Κοντά υπάρχουν χαρακώματα σκαμμένα. “Εξερχόμενα”, λέει, σηκώνοντας το δεξί του χέρι συνοδεύοντας τους ήχους από τα πυρά, από τη θέση του. “Εισερχόμενα” σημειώνει μετά και σηκώνει το αριστερό του χέρι. Ταυτόχρονα, ρωσικές οβίδες εκτοξεύονται από τις θέσεις τους, 900 μέτρα μακριά, στα χιονισμένα χωράφια.
Οι επιθέσεις συνεχίζονται σαν ρολόι στην άκρη αυτού του βομβαρδισμένου χωριού. Ο πατέρας του υπολοχαγού Γκρομάντσκι, Όλεγκ, σκοτώθηκε την περασμένη εβδομάδα, υπερασπιζόμενος την πόλη και ο Γιεβγέν είναι η έβδομη γενιά στρατιωτικών στην οικογένειά του. Σχεδιάζει μία όγδοη, σε μια ελεύθερη Ουκρανία. Περιγράφει τον πόλεμο μέχρι στιγμής στο BBC: “Ομάδες δολιοφθοράς ερευνούν τις γραμμές μας, έχουμε άμεσες μάχες με τανκς. Πυροβολούν με όλμους στην αρχή και μετά τανκς πυροβολούν τις θέσεις μας”.
Προχωράμε κατά μήκος της πρώτης γραμμής από θέση σε θέση. Μέσα στο τεθωρακισμένο όχημά του, ένα καπέλο του ρωσικού στρατού – τρόπαιο από την πρώτη τους σύλληψη – κρέμεται από το ταβάνι, περιγράφουν οι ανταποκριτές του BBC.
“Απαντάμε στα πυρά με κατευθυνόμενους αντιαρματικούς πυραύλους και επίσης με τα συνηθισμένα φορητά όπλα. Κατεβαίνουν, σκορπίζονται, υπάρχει πάντα πολύς κόσμος”, λέει. Μέσα στο φορτηγό υπάρχουν αποσμητικά χώρου “Mexican Day of the Dead”. Γελαστά κρανία κρέμονται από κάθε γωνιά, καθώς αναπηδάμε κατά μήκος του αυλακωτού χωματόδρομου. Στο πάτωμα υπάρχουν εκτοξευτές ρουκετών. Από τη θέση του συνοδηγού, ο υπολοχαγός λέει: “Μερικές φορές χρησιμοποιούν αυτή την τακτική – πρώτα σηκώνουν μια λευκή σημαία πάνω από τον εξοπλισμό τους, μετά πλησιάζουν τις θέσεις μας. Όταν ανεβαίνουμε και τους παίρνουμε αιχμάλωτους πολέμου, αρχίζουν να ανοίγουν πυρ εναντίον των στρατευμάτων μας”.
Η θέση τους δέχτηκε επίθεση τη Δευτέρα (αν και αναρωτιέται αν ήταν πράγματι αυτή ή η προηγούμενη μέρα) από δύο ρωσικά τανκς και ένα τεθωρακισμένο όχημα. “Μην ανησυχείτε, αμυνθήκαμε καλά”, λέει και δείχνει μια στοίβα αμερικανικής κατασκευής κατευθυνόμενων αντιαρματικών πυραύλων Javelin. “Lockheed Martin, Texas”, είναι γραμμένο στο περίβλημά τους. Κοντά, υπάρχει ένας σωρός βρετανικών πυραύλων NLAW. “Εξολοθρεύει ακόμη και τα πιο προηγμένα άρματα μάχης”, υπόσχεται ο κατασκευαστής του Saab στον ιστότοπό του.
Κάνει τσουχτερό κρύο και δύο κουτάβια παίζουν γύρω από τα πόδια του υπολοχαγού Γκρομάντσκι. Τα παπούτσια του είναι ένα ζευγάρι λευκά αθλητικά Puma: “Πρέπει να είσαι γρήγορος εδώ έξω”, λέει.
Οι Ουκρανοί αυτοσχεδιάζουν σ’ αυτόν τον πόλεμο. Η κυβέρνησή τους έχει επικριθεί ότι δεν προετοιμάστηκε σωστά και τώρα βιάζεται για να φέρει άνδρες στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Ο τακτικός στρατός συγχωνεύεται με δυνάμεις πολιτικής άμυνας. Σε ένα σημείο συγκέντρωσης στο ανατολικό άκρο της πόλης, παρακολουθώ καθώς φτάνουν λεωφορεία με εκατοντάδες πρόσφατα εξοπλισμένους στρατιώτες. “Πού είναι η πανοπλία μου; (ειδική θωράκιση σώματος)” ρωτάει ένας. “Θα την πάρεις στο μέτωπο”, φωνάζει ένας αξιωματικός και λίγες στιγμές αργότερα έχουν φύγει.
Κάποιοι θα ενταχθούν στη μονάδα του Γκρομάντσκι και θα εργαστούν κοντά σ’ έναν γιατρό που λέγεται Ρίπερ (θεριστής): “Έχετε ακούσει για τον ζοφερό θεριστή, σωστά;” ρωτάει. Είναι επίσης επικεφαλής αυτής της γραμμής άμυνας στην άκρη ενός χωριού. Πολλά από τα σπίτια εκεί έχουν καταστραφεί ή υποστεί ζημιές από ρωσικούς βομβαρδισμούς.
Πώς πολεμούν οι Ρώσοι, ρωτάω. «Πολεμούν σαν ανόητα ζώα», λέει ο “θεριστής”. “Πολεμούν σαν να είναι το 1941 – δεν έχουν δυνατότητα ελιγμών, απλώς έρχονται στο μέτωπο και αυτό είναι όλο. Έχουν πολύ κόσμο, πολλά τανκ, πολλά οχήματα, αλλά εμείς πολεμάμε για τη γη μας και για να προστατεύσουμε τις οικογένειές μας, δεν έχει σημασία πώς πολεμούν γιατί πολεμάμε σαν λιοντάρια και δεν θα νικήσουν”.
Στο πίσω μέρος, η κουζίνα βρίσκεται σε ένα καφέ. Ο μάγειρας του στρατού είναι καθησυχαστικά μεγαλόσωμος με ένα πλεκτό καπέλο στο κεφάλι του. Προσφέρει μπολ με ζεστό μπορς που αχνίζει. “Βάλε κρέμα γάλακτος” επιμένει. Υπάρχουν σωροί από κέικ και μπισκότα φτιαγμένα στα τοπικά εργοστάσια για τα στρατεύματα.
Όπως αναφέρει ο ανταποκριτής του BBC, κάθομαι δίπλα σε έναν 30χρονο διοικητή τάγματος. Τον Σεργκέι.
“Βλέπουμε τον εχθρό, σκοτώνουμε τον εχθρό, δεν γίνεται κουβέντα, αυτό είναι” λέει. Θέλει να ξέρει από πού είμαι. Του λέω και μου απαντά αν είναι αλήθεια ότι Βρετανοί εθελοντές θα έρθουν να πολεμήσουν για την Ουκρανία. “Τι αεροσκάφη μας δώσατε;” ρωτάει καθώς τελειώνει το μπορς του.
Αλλά η Ρωσία έχει προχωρήσει σε όλη την ανατολική και νότια Ουκρανία. Ο ρωσικός στρατός ήρθε αντιμέτωπος με πιο αποφασιστική αντίσταση από ό,τι περίμενε, αλλά οι πόλεις συνεχίζουν να “πέφτουν”. Και παρ’ όλο το θάρρος τους στην πρώτη γραμμή, υπάρχει μια αναγνώριση ότι οι ικανότητές τους δεν θα είναι αρκετές. Στρατιώτης μετά από στρατιώτη λένε ότι χρειάζονται αεράμυνα, μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων.
Μπαίνω μέσα σε ένα άλλο θωρακισμένο όχημα, το οποίο πριν από δύο εβδομάδες έκανε παραλαβές μετρητών από τις τράπεζες της πόλης. Έχει πλέον στρατευτεί στην πολεμική προσπάθεια. Καθώς διασχίζουμε την πόλη, με τις φαρδιές λεωφόρους και τα ωραία κτίρια, φτάνουμε σε ένα συγκρότημα διαμερισμάτων της σοβιετικής εποχής. Και εκεί συναντώ τον Εβγκέν, έναν σπουδαίο Βίκινγκ, με έντονα τατουάζ και με πορτοκαλί γένια.
“Αν πέσει το Χάρκοβο, τότε πέφτει όλη η Ουκρανία”, λέει ο Εβγκέν, 36 ετών. Είναι μέλος μιας ομάδας αναγνώρισης, που εργάζεται κοντά σε πολυκατοικίες. Μερικά από τα διαμερίσματα δέχτηκαν απευθείας χτυπήματα. Αυτό που δεν υπάρχει εδώ, στο Χάρκοβο, είναι οποιαδήποτε έκπληξη ως προς τη ρωσική επίθεση. “Από το 2014 ξέραμε ότι θα έρθουν, ίσως σε ένα χρόνο, 10 χρόνια ή 1.000 χρόνια, αλλά ξέραμε ότι θα έρθουν”. Στις 04:55 στις 24 Φεβρουαρίου, ο Εβγκέν έλαβε μια κλήση από έναν φίλο, που έλεγε ότι η επίθεση επρόκειτο να ξεκινήσει. “Τότε άκουσα τους πυραύλους να πέφτουν στην πόλη μας”, λέει. Όπως όλοι οι άλλοι, δεν έχει πάει σπίτι από τότε.
Το να φεύγεις από το μέτωπο για να επιστρέψεις στο κέντρο της πόλης είναι σαν να μπαίνεις σε έναν άλλο κόσμο. Ο ανελέητος ρωσικός βομβαρδισμός σήμαινε ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού που αριθμούσε περί το 1,5 εκατ. κατοίκους είχε διαφύγει. Λίγες γειτονιές έχουν γλιτώσει από κάποιου είδους ζημιές. Νωρίς το πρωί, ουρές εξακολουθούν να υπάρχουν σε φαρμακεία, τράπεζες, σούπερ μάρκετ και πρατήρια καυσίμων, καθώς όσοι έμειναν πίσω παίρνουν προμήθειες.
Μια τεράστια υλικοτεχνική και ανθρωπιστική προσπάθεια είναι σε εξέλιξη στα παρασκήνια, ώστε να συνεχίσει να λειτουργεί το Χάρκοβο. Πριν από την απαγόρευση κυκλοφορίας, πηγαίνω στο Νοσοκομείο «Νο 4» της πόλης, για να συναντήσω τον δρ Αλεξάντερ Ντουκόβκι. επικεφαλής Παιδιατρικής. Κάτω από τη λευκή του στολή, στο νοσοκομείο, φοράει ένα μπλουζάκι “Miami Beach 2015”, με την αμερικανική σημαία. Δεν έχει πάει σπίτι εδώ και εβδομάδες.
Γελάει όταν λέω ότι η Ρωσία ισχυρίζεται πως δεν στοχεύει αμάχους. Μετά, σιωπηλά, με οδηγεί από διάδρομο σε διάδρομο στα θύματα των ρωσικών επιθέσεων. Βρίσκονται στους διαδρόμους, επειδή ρωσικές οβίδες έχουν πέσει κοντά, επομένως οι ασθενείς δεν είναι ασφαλείς στους θαλάμους με μεγάλα παράθυρα. Οι περισσότεροι εδώ τραυματίστηκαν, ενώ βρίσκονταν στο σπίτι.
Η μονάδα εντατικής θεραπείας παιδιών βρίσκεται στο ισόγειο. Τα στενά παράθυρα συλλαμβάνουν το λαμπερό φως από το χιόνι έξω και αστράφτουν πάνω από τις χρυσές εικόνες των αγίων. Σε ένα κρεβάτι βρίσκεται ο οκτάχρονος Ντμίτρι. Τα δάχτυλα των ποδιών του ξεπροβάλλουν κάτω από την κουβέρτα και ένα χέρι, μελανιασμένο και ματωμένο, “κρυφοκοιτάζει” επίσης. Το πρόσωπό του είναι γδαρμένο και με εκατοντάδες σημάδια, το δεξί του μάτι δεν είναι καλά κλειστό.
Πριν από λίγες μέρες, οι γιατροί αφαίρεσαν μια σφαίρα ανάμεσα στο κρανίο και τους σπονδύλους του. Ελπίζουν ότι θα αναρρώσει πλήρως, αλλά προς το παρόν είναι σε κακή κατάσταση, με σωληνάκια να βγάζουν υγρά από το μικρό σώμα του, σε πλαστικά μπουκάλια που κρέμονται κάτω από το κρεβάτι του. Η λεπτή κουβέρτα με τα μικροσκοπικά τριαντάφυλλα πάνω της, ανεβαίνει και πέφτει με τη μηχανική του αναπνοή.
Ο Βλαντίμιρ Πούτιν είπε ότι θέλει να αποστρατιωτικοποιήσει την Ουκρανία αλλά αντί αυτού δημιουργεί τη γη του κανενός. Τη νύχτα, η πόλη βρίσκεται σχεδόν σε πλήρη συσκότιση. Σταθερός ρυθμός ρωσικών πληγμάτων συνεχίζεται όλο το βράδυ. Το Χάρκοβο, κάποτε η πρωτεύουσα της Ουκρανίας, έχει τα πάρκα, τους καθεδρικούς, τα μουσεία και τα θέατρα, όπως και εργοστάσιο αεροσκαφών Αντόνοφ και κατασκευαστές δεξαμενών και τουρμπίνων. Τώρα όλη η πόλη είναι στην πρώτη γραμμή. Και αυτό, δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη. Το ρωσικό πολεμικό βιβλίο έχει τελειοποιηθεί στη Συρία τα τελευταία 10 χρόνια. Περικυκλώστε, πολιορκήστε και τρομοκρατήστε τον πληθυσμό. Στην Ουκρανία, όπως και στη Συρία, ο πληθυσμός απομακρύνεται με λεωφορεία από τις πόλεις του, καθώς οι ρωσικές δυνάμεις συνεχίζουν την προέλασή τους. Ωστόσο, η Ουκρανία αντιστέκεται.
Συναντώ μια ομάδα των μυστικών υπηρεσιών, που οδηγεί με αντιαρματικούς πυραύλους έτοιμους να χρησιμοποιηθούν, στο πίσω μέρος των οχημάτων της. Πάλι, κατευθύνομαι στην άκρη της πόλης και περνάω από τις πρώτες γραμμές σε μια ερημιά. Δύο βενζινάδικα λίγο έξω από την πόλη, που έχουν καταστραφεί από βομβαρδισμούς και πυρά.
Ξαπλωμένα στο χιόνι, βρίσκονται καμιά δεκαριά παγωμένα ρωσικά πτώματα. Οι άνδρες είναι ξαπλωμένοι σαν κέρινα ομοιώματα, κάποιοι με τα χέρια απλωμένα, τα μπερδεμένα γένια τους κοκαλωμένα στο κρύο. Τα σπλάχνα του ενός είναι απλωμένα γύρω του. Υπάρχουν κόκκινα ίχνη αίματος γύρω από το πτώμα του. Έχουν πάρει τα όπλα τους και ρωτάω τον Uta, έναν από τους αξιωματικούς, τι θα γίνει με τα πτώματα. “Τι νομίζεις ότι θα γίνει; Θα τα αφήσουμε για τα σκυλιά”, λέει. Και σε αυτό το άθλιο σημείο στην άκρη του Χάρκοβου, πρωτόγνωρο σε σχέση με τη συνηθισμένη του εικόνα πριν από δύο εβδομάδες, περιτριγυρισμένο από παγωμένα πτώματα, είναι σαν να έχει σταματήσει ο χρόνος.
