Πριν η Τροία γίνει το σκηνικό για την Ιλιάδα του Ομήρου, με τις θρυλικές μάχες και την έκρηξη της οργής των Θεών, ήταν μια κανονική πόλη όπου οι άνθρωποι ζούσαν φυσιολογικά την καθημερινότητά τους. Οι δραστηριότητες των κατοίκων της Τροίας, όπως το μαγείρεμα, το εμπόριο, οι κατασκευές, άφησαν πίσω τους κάτι πιο αποκαλυπτικό από τον μύθο: τα απορρίμματά τους.
Σε αντίθεση με σήμερα που τα απορρίμματα απομακρύνονται γρήγορα από την κοινή θέα, τα σκουπίδια της Τροίας της Εποχής του Χαλκού, δηλαδή από το 3.000 έως το 1.000 π.Χ., παρέμεναν σε κοντινή απόσταση από την πόλη.
Συσσωρεύονταν δηλαδή σε οικιακούς χώρους, διαμορφώνοντας στρώματα τα οποία θα γίνονταν κυριολεκτικά το έδαφος όπου θα περπατούσαν οι Τρώες στο μέλλον.
Διαβάζοντας τα στρώματα της καθημερινής ζωής
Ο αρχαιολόγος Stephan Blum, ο οποίος έχει αφιερώσει πάνω από 16 ανασκαφικές αποστολές ερευνώντας τα στρώματα της Τροίας της Εποχής του Χαλκού, τονίζει πως, τα απορρίμματα αυτά, δεν είναι καθόλου τυχαία. Αντίθετα, τα χαρακτηρίζει ως “το ημερολόγιο που κανείς δεν είχε σκοπό να γράψει”.
Πετροσφενδόνες 3.500 ετών ανακαλύφθηκαν μπροστά στη δομή του ανακτόρου κατά τη διάρκεια αρχαιολογικών ανασκαφών στην αρχαία πόλη της Τροίας, στα Δαρδανέλια, 17 Ιουλίου, 2025. Φωτογραφία: ΑΑ
Το πρόγραμμα της Τροίας, ένα ερευνητικό έργο από το πανεπιστήμιο του Τύμπινγκεν, συνεχίζεται αδιάλειπτα από το 1988.
Στο πλαίσιό του, έχουν έρθει στο φως οστά ζώων, στάχτες, υπολείμματα φαγητών και θραύσματα κεραμικής, τα οποία δεν τα είχαν απλώς πετάξει, αλλά σε πολλές περιπτώσεις τα είχαν επαναχρησιμοποιήσει και αναμίξει με κατασκευαστικά υλικά, εισαγάγει σε δάπεδα ή χτίσει μέσα σε τοίχους.
Στα στρώματα αυτά, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ίχνη από κουζίνες, εργαστήρια και αποθηκευτικούς χώρους και, διαφοροποιήθηκαν βάσει των αναλογιών τους σε στάχτη, κεραμική, οστά ή αλεστικές πέτρες.
Στρατηγικό σύστημα χωρίς μέριμνα υγιεινής
Όχι από αμέλεια ή νωθρότητα, οι πρακτικές διαχείρισης απορριμμάτων της Τροίας, ήταν πραγματιστικές.
Χωρίς οργανωμένο σύστημα υγιεινής, οι κοινότητες αποφάσιζαν συλλογικά πώς θα απαλλάσσονταν από τ’ απορρίμματά τους. Οι επιλογές τους, σύμφωνα με τον Blum, μαρτυρούν κοινωνικές δυναμικές, όπως όρια, ρόλους και θέσεις κύρους.
Η διαχείριση των απορριμμάτων, δεν ήταν χαοτική αλλά οργανωμένη μετά από χωροταξική διαπραγμάτευση, αποκαλύπτοντας στοιχεία για την εσωτερική οργάνωση της πόλης.
Μέσα σε σχεδόν περισσότερες από δύο χιλιετίες αδιάλειπτης κατοίκησης, τα ερείπια συσσωρεύτηκαν, σχηματίζοντας έναν λόφο δεκαπέντε μέτρων.
Μέσα στην πυκνή αυτή συσσώρευση, οι αρχαιολόγοι αναγνώρισαν εννιά σημαντικές κατασκευαστικές φάσεις, με κάθε μία να σηματοδοτείται από εκατοντάδες λεπτά στρώματα.
Ορισμένα από τα στρώματα, μαρτυρούν καθημερινές εργασίες, όπως τον καθαρισμό των εστιών, ενώ άλλα, διαφυλάσσουν αρχεία της αστικής ανανέωσης. Μαζί, μαρτυρούν την εξέλιξη της Τροίας, από ένα ταπεινό, αγροτικό χωριό, σε έναν περίπλοκο περιφερειακό κόμβο με τεχνική παραγωγή, εμπορικά δίκτυα, ακόμη και μνημειακή αρχιτεκτονική.
Η αστική ανάπτυξη όπως καταγράφηκε στα σκουπίδια
Με την επέκταση της Τροίας, άλλαξαν και τα απορρίμματα της πόλης.
Δηλαδή, άρχισαν να εμφανίζονται υλικά από μακρινές περιοχές, όπως το λάπις λαζούλι και καρνεόλιο, μαρτυρώντας εμπόριο μεγάλων αποστάσεων.
Την ίδια στιγμή, παρατηρούνται πιο προηγμένα εργαλεία και κατασκευαστικές τεχνικές, περιλαμβάνοντας μια δομή μήκους σχεδόν τριάντα μέτρων – την μεγαλύτερη της περιόδου αυτής στη Δυτική Ανατολία και την Ανατολική Μεσόγειο.
Οι ζώνες απορριμμάτων με άλλα λόγια, έγιναν πιο εξειδικευμένες, μαρτυρώντας το αυξανόμενο ενδιαφέρον για χωροταξική οργάνωση και σχεδιασμό της κοινότητας.
Περίοδοι παρακμής και ανάκαμψης
Η ανάπτυξη επιφύλασσε και τα αρνητικά της.
Μέχρι τα μέσα της τρίτης χιλιετίας π.Χ., άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους τα σημάδια της παρακμής – πιο απλά κτίρια, περιορισμένα είδη νοικοκυριού και μείωση στην παραγωγή συντριμμιών, είναι στοιχεία που υποδηλώνουν οικονομική ή πολιτική επιβράδυνση.
Και όμως, η πόλη άντεξε. Μέχρι τα μέσα της δεύτερης χιλιετίας π.Χ., η Τροία αναγεννήθηκε και η ανάπτυξή της σηματοδοτήθηκε από λεπτεπίλεπτα κεραμικά, πολυτελή εισαγόμενα είδη και τα σημάδια της αυξανόμενης κοινωνικής εξέλιξης.
Tα ίδια τα στρώματα από σκουπίδια, αργότερα θα μετατρέπονταν σε λόγους που θα έπρεπε να ανέβουν οι πολεμιστές του Ομήρου για μια θρυλική πολιορκία.
Κάθε άλλο παρά περιττά, τα απορρίμματα της Τροίας είναι ένα ειλικρινές και αφιλτράριστο αρχείο της ζωής στην Εποχή του Χαλκού.
Αποκαλύπτει όσα είχαν πραγματική σημασία για τους κατοίκους της – τις δουλειές τους, τη διατροφή τους, τα όσα τιμούσαν και πώς προσαρμόζονταν.
Όπως καταλήγει ο Blum, “Οι σωροί των απορριμμάτων της Τροίας, είναι η ερευνητική ιστορία της Εποχής του Χαλκού”.
Μέσα από τα σπασμένα εργαλεία, τα απομεινάρια των τροφών, τα εισηγμένα είδη που έχουν πεταχθεί, οι αρχαιολόγοι εξακολουθούν να αποκαλύπτουν την αληθινή ιστορία πίσω από την μυθική πόλη.
