Εάν πάρεις στα χέρια σου ένα άλμπουμ με παλιές ασπρόμαυρες φωτογραφίες της Αθήνας θα διαπιστώσεις πως στο πέρασμα των δεκαετιών η πόλη έχει αλλάξει ριζικά.
Το «πρόσωπο» της πρωτεύουσας έχει αλλάξει πολλές φορές και σήμερα σχεδόν τίποτα δεν θυμίζει την Αθήνα του 20′ ή του 30′. Δυστυχώς, κάποια από τα πανέμορφα νεοκλασικά κτίρια δεν υπάρχουν πια.
Ακόμα και οι κάτοικοι μεγαλύτερης ηλικίας ίσως δυσκολευτούν να αναγνωρίσουν την πόλη και τις περιοχές της, αν δουν φωτογραφίες της με άρωμα άλλης εποχής. Μία τέτοια φωτογραφία είναι και η παρακάτω. Αναγνωρίζεις ποια είναι η συνοικία της φωτογραφίας; Είτε είσαι κάτοικος Αθηνών είτε απλός επισκέπτης, σίγουρα έχεις περάσει από εκεί.
Κουίζ για την παλιά Αθήνα: Αναγνωρίζετε την συνοικία; Έχετε περάσει 100% από εκεί
– Κυψέλη
– Παγκράτι
– Μοναστηράκι
Η απάντηση στο κουίζ για την παλιά Αθήνα
Στην φωτογραφία (Φωτογράφος: Charles W. Cushman) που έχει τραβηχτεί το 1965 βλέπετε το Παγκράτι και την οδό Υμηττού.
Το Παγκράτι βρίσκεται μια ανάσα από το ιστορικό κέντρο της Αθήνας και είναι μία από τις πιο κεντρικές συνοικίες στα ανατολικά του δήμου Αθηναίων. Γειτνιάζει με το Κολωνάκι, τα Ιλίσια, την Καισαριανή, τον Βύρωνα, τον Υμηττό και τον Νέο Κόσμο.
Ο πυρήνας της συνοικίας αναπτύχθηκε στα ανατολικά και νοτιοανατολικά του ποταμού Ιλισού, όπου σήμερα βρίσκεται η Λεωφόρος Βασιλέως Κωνσταντίνου, που στο τέλος του 19ου αιώνα ήταν το σύνορο της πόλης, στην περιοχή από το Καλλιμάρμαρο ως τον λόφο του Προφήτη Ηλία.
Όπως σημείωνε ο συγγραφέας Κώστας Μπίρης στο βιβλίο του “Αι τοπωνυμίαι της πόλεως και των περιχώρων των Αθηνών”, πριν αναπτυχθεί η συνοικία, η περιοχή ονομαζόταν (το) Παγκράτι ή (η) Παγκράτη.
Ανάμεσα στην τότε Αθήνα και το Παγκράτι μεσολαβούσαν «το Ζάππειο, ο Βασιλικός – Εθνικός Κήπος και τα στρατόπεδα κατά μήκος του Ιλισσού». Όπως ανέφερε η εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη του Μεσοπολέμου, το Παγκράτι ήταν «συνοικία των Αθηνών, εκτός της περιοχής του σχεδίου πόλεως, επί των πέρα του Βατραχονησίου προς τον Υμηττόν λόφον». Το Παγκράτι ταυτίζεται με το δήμο Άγρα της αρχαιότητας.
Τον 19ο αιώνα, η περιοχή γύρω από τον ποταμό Ιλισό και το Παναθηναϊκό Στάδιο ονομαζόταν Βατραχονήσι. Ονομάστηκε έτσι από τη νησίδα που είχε δημιουργηθεί μέσα στην κοίτη του Ιλισού, στο ύψος του Εθνικού Γυμναστικού Συλλόγου, με την ονομασία να προέρχεται από τους βατράχους που ζούσαν μέσα και γύρω από το ποτάμι. Το 1908 το δημοτικό συμβούλιο του Δήμου Αθηναίων αποφάσισε τη δημιουργία 59 συνοικιών στα όρια του Δήμου και τη μετονομασία πολλών περιοχών κι ως εκ τούτου η περιοχή του Βατραχονησίου μετονομάστηκε και μοιράστηκε στις συνοικίες Σταδίου και Ιλισού ενώ η Γούβα και το Παγκράτι συγκρότησαν τη συνοικία Υμηττού.
Το Παγκράτι αναφέρεται πρώτη φορά ως συνοικία των Αθηνών το 1920 σε διάφορα κείμενα, χωρίς ωστόσο να αναγράφεται η ονομασία του σε κάποιο επίσημο κρατικό κείμενο. Πρώτη αναφορά της περιοχής με την ισχύουσα ονομασία γίνεται στους γερμανικούς χάρτες Κάουπερτ, αποτυπώσεως 1878 οι οποίοι δημοσιεύτηκαν το 1891, πολύ προ της αναπτύξεως της συνοικίας.
Η συνοικία ονομάστηκε ενδεχομένως από τον θεό Ηρακλή Παγκράτη, λόγω του ιερού που βρέθηκε και ανασκάφηκε από τον Γιάννη Μηλιάδη, «βορειοανατολικώς του Σταδίου», στη συμβολή της Λεωφόρου Βασιλέως Κωνσταντίνου με την οδό Βασιλέως Γεωργίου Β’, κατά τη διάρκεια εργασιών κατασκευής αγωγού στην κοίτη του Ιλισού το 1953-54.
Ο Παγκράτης ήταν ένας ξεχωριστός χθόνιος θεός, του οποίου η λατρεία ενδεχομένως, σύμφωνα με μια ερμηνεία, συνυπήρχε με τη λατρεία του Ηρακλή, επειδή στους άθλους του υπάρχουν στοιχεία που τον συνδέουν με το βασίλειο του Κάτω Κόσμου.
Όπως σημείωνε ο Κώστας Μπίρης: «Προφανώς, λοιπόν, εκ του ιερού εκείνου εδημιουργήθη κατά την αρχαιότητα η τοπωνυμία, επεκταθείσα διά του χρόνου εις την ευρυτέραν έκτασιν προς την αυτήν πλευράν [σημ. την ανατολική] του Ιλισσού».
Σύμφωνα με άλλη, παλαιότερη των αρχαιολογικών ευρημάτων εκδοχή, η ονομασία αποδιδόταν σε κάποιον μοναχό Παγκράτιο, ο οποίος είχε ζήσει σε ναΐσκο της περιοχής κατά την Τουρκοκρατία.
