Αυτονομία σημαίνει να έχεις αίσθηση κυριότητας πάνω στο δικό σου μυαλό, σώμα και επιλογές. Και στην παιδική ηλικία, αυτή η αυτονομία ξεκινάει με μικρά πράγματα — όπως το να διαλέγεις τα ρούχα σου, να επιλέγεις τι θέλεις να φας, να εκφράζεις τις προτιμήσεις σου χωρίς φόβο. Όμως κάποιοι γονείς, συχνά άθελά τους, αντιμετωπίζουν την ανεξαρτησία του παιδιού σαν απειλή, αντί να τη δουν ως ένδειξη υγιούς ανάπτυξης.
Αντί να ενισχύσουν την αυτονομία του παιδιού, ανταποκρίνονται με έλεγχο. Με απαξίωση. Με λεπτούς ή όχι τόσο λεπτούς, τρόπους που μεταφέρουν το μήνυμα: “οι επιλογές σου δεν έχουν σημασία εδώ”.
Με τον καιρό, αυτά τα μηνύματα ριζώνουν. Ο άνθρωπος, μεγαλώνει αμφισβητώντας συνεχώς τον εαυτό σου. Ζητώντας συγγνώμη επειδή έχει ανάγκες. Δυσκολεύεται να ξεχωρίσει τι πραγματικά θέλει από εκείνο που του επιβάλλουν.
Αν κάποιες από τις φράσεις που ακολουθούν, σας φαίνονται οικείες, αυτό σημαίνει ότι, οι γονείς σας δεν σεβάστηκαν την αυτονομία σας όταν ήσασταν παιδιά – και, οι συνέπειες αυτής της απαξίωσης, επηρεάζουν ακόμη την ενήλικη ζωή.
Αν μεγαλώσατε ακούγοντας αυτές τις 10 φράσεις, τότε οι γονείς σας δεν σέβονταν την αυτονομία σας
- “Επειδή το είπα εγώ, γι’ αυτό”
- “Δεν αισθάνεσαι έτσι”
- “Δεν το θέλεις πραγματικά αυτό”
- “Μην μου φέρνεις αντίρρηση”
- “Δεν μ’ ενδιαφέρει τι θέλεις”
- “Είσαι πολύ μικρός/ – ή για να έχεις άποψη”
- “Θα το κάνεις επειδή το λέω εγώ”
- “Σταμάτα να κλαις γιατί θα σε κάνω να κλαις περισσότερο”
- “Μην είσαι γελοίος /- α”
- “Εγώ ξέρω ποιο είναι το καλό σου – τελείωσε η κουβέντα”
“Επειδή το είπα εγώ, γι’ αυτό”
Κλασικό παράδειγμα. Και βέβαια, κάθε γονέας λέει τη φράση αυτή κάποια στιγμή. Όμως, όταν αυτό γίνεται η αυτονόητη απάντηση σε ερωτήσεις ή την περιέργεια, στέλνει ένα ξεκάθαρο μήνυμα: Δεν έχεις το δικαίωμα να καταλάβεις.
Έχεις μόνο το καθήκον να υπακούς.
Κλείνει τον διάλογο. Λέει στο παιδί ότι οι σκέψεις, οι ερωτήσεις και η λογική του δεν έχουν σημασία. Και σιωπηρά το διδάσκει να μην μιλάει όταν κάτι δεν του φαίνεται σωστό.
“Δεν αισθάνεσαι έτσι”
Μία φράση που είναι πιο επιζήμια απ’ ό,τι φαίνεται.
Όταν ένα παιδί λέει ότι είναι λυπημένο, απογοητευμένο, φοβισμένο — ή ακόμα και απλώς κουρασμένο — και οι γονείς απαντούν με αυτή τη φράση, δεν απορρίπτουν απλώς τη στιγμή. Υπονομεύουν την εσωτερική πραγματικότητα του παιδιού.
Με τον καιρό, τα παιδιά μαθαίνουν να μην εμπιστεύονται τα συναισθήματά τους, να μην τα εκφράζουν και σίγουρα να μην περιμένουν από τους άλλους να τα επιβεβαιώσουν.
“Δεν το θέλεις πραγματικά αυτό”
Ακόμη και όταν το κάνουν καλοπροαίρετα, για να βοηθήσουν το παιδί να καταλήξει σε μια επιλογή, αυτό που καταφέρνουν οι γονείς είναι το ίδιο: να πείσουν τα παιδιά πως, η ανάγκη και η επιθυμία τους, δεν έχει σημασία.
Όταν οι γονείς αγνοούν τις επιθυμίες του παιδιού τους με το πρόσχημα ότι “ξέρουν καλύτερα”, σταδιακά υπονομεύουν την ικανότητα του παιδιού να αναγνωρίζει και να εκφράζει τις δικές του επιθυμίες.
“Μην μου φέρνεις αντίρρηση”
Σε υγιείς οικογένειες, η αμφισβήτηση δεν αντιμετωπίζεται ως ανυπακοή — αλλά ως ένδειξη σκέψης.
Ωστόσο, σε ελεγκτικά οικογενειακά περιβάλλοντα, ακόμη και η ήρεμη διαφωνία χαρακτηρίζεται ως ανυπάκουη συμπεριφορά. Τα παιδιά τιμωρούνται όχι επειδή είναι αγενή, αλλά επειδή έχουν δικές τους απόψεις.
Αυτό τους διδάσκει ότι το να εκφράζονται είναι επικίνδυνο, ότι η σιωπή ισοδυναμεί με ασφάλεια και ότι η συμμόρφωση είναι ο μόνος τρόπος για να διατηρηθεί η ηρεμία.
“Δεν μ’ ενδιαφέρει τι θέλεις”
Δεν υπάρχει πιο ξεκάθαρο μήνυμα από αυτό.
Είτε ειπωθεί κατά τη διάρκεια μιας σύγκρουσης είτε πεταχτεί πρόχειρα όταν ένα παιδί κάνει ένα αίτημα, αυτή η φράση μεταφέρει ένα ολέθριο μήνυμα: “η φωνή σου δεν έχει καμία αξία εδώ”.
Η φράση αυτή, μπορεί να δημιουργήσει έναν ενήλικα που δυσκολεύεται όχι μόνο να εκφράσει, αλλά και να κατανόηση τις ανάγκες του.
“Είσαι πολύ μικρός/ – ή για να έχεις άποψη”
Η αξιοπρέπεια και ο σεβασμός της, δεν είναι προνόμιο των μεγάλων.
Σίγουρα, τα παιδιά δεν είναι εκείνα που διοικούν το σπίτι — αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι σκέψεις και τα συναισθήματά τους δεν είναι έγκυρα.
Όταν οι γονείς απορρίπτουν διαρκώς ιδέες ή ανησυχίες με αυτή τη φράση, διδάσκουν στο παιδί ότι η φωνή και η ηλικία είναι για πάντα δεμένες — ότι αν δεν είσαι ενήλικας, δεν έχεις σημασία.
Το αποτέλεσμα; Ενήλικες που παραμένουν σιωπηλοί σε αίθουσες συσκέψεων, σε σχέσεις, σε συγκρούσεις — γιατί έμαθαν από νωρίς ότι η φωνή τους δεν μετράει.
“Θα το κάνεις επειδή το λέω εγώ”
Μία φράση της οποίας το νόημα, είναι παρόμοιο με της πρώτης.
Ουσιαστικά, αντί να εξηγήσει ένα όριο ή έναν κανόνα, αυτή η φράση χρησιμοποιεί τον έλεγχο ως λόγο από μόνη της. Και ενώ η δομή είναι υγιής, η άσκηση εξουσίας χωρίς ενσυναίσθηση καλλιεργεί τον φόβο — όχι τον σεβασμό.
Δεν διδάσκει κριτική σκέψη. Δεν βοηθά τα παιδιά να κατανοήσουν τις συνέπειες. Απλώς τα μαθαίνει να υπακούουν.
“Σταμάτα να κλαις γιατί θα σε κάνω να κλαις περισσότερο”
Μία φράση που λέγεται από γενιά σε γενιά και πάντα, προκαλεί ζημιά.
Αυτή η φράση τιμωρεί την ευαλωτότητα. Λέει στο παιδί ότι η συναισθηματική του έκφραση είναι ανεπίτρεπτη και ίσως οδηγήσει σε ακόμη περισσότερο πόνο.
Την άκουσα μερικές φορές όσο μεγάλωνα. Και σας λέω το εξής — με έκανε να μάθω να συγκρατώ τα δάκρυά μου. Αλλά ταυτόχρονα, με έκανε να νιώθω άβολα να εκφράζω τη λύπη μου για πολλά χρόνια. Τα παιδιά δεν χρειάζονται απειλές για να σταματήσουν το κλάμα. Χρειάζονται παρηγοριά, για να καταλάβουν γιατί κλαίνε.
“Μην είσαι γελοίος /- α”
Αυτή η φράση είναι μια σιωπηλή μορφή ταπείνωσης.
Συνήθως λέγεται όταν ένα παιδί εκφράζει φόβο, ενθουσιασμό ή μια αντισυμβατική ιδέα — και σταματά ολόκληρη τη διαδικασία έκφρασης. Οι γονείς μπορεί να πιστεύουν ότι έτσι βοηθούν το παιδί να “σκέφτεται ρεαλιστικά”. Όμως αυτό που ακούει το παιδί είναι: οι σκέψεις σου δεν αξίζουν καν να συζητηθούν.
Και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια ζωή γεμάτη αμφιβολίες κάθε φορά που πάνε να εκφραστούν.
“Εγώ ξέρω ποιο είναι το καλό σου – τελείωσε η κουβέντα”
Κάποιες φορές οι γονείς πράγματι ξέρουν περισσότερα.
Όμως, όταν κάθε διαφωνία καταλήγει στη φράση αυτή, η αγάπη μετατρέπεται σε έλεγχο.
Το μήνυμα που δίνεται στο παιδί είναι: “Η δική σου αντίληψη για τη ζωή σου δεν έχει σημασία”.
Με τον καιρό, αυτό δημιουργεί ένα χάσμα ανάμεσα σε ό,τι νιώθει το παιδί εσωτερικά και σε ό,τι πιστεύει ότι του επιτρέπεται να κάνει. Και αυτό το χάσμα; Μπορεί να το ακολουθεί μέχρι και την ενήλικη ζωή.
Tips
Το να σέβονται οι γονείς την αυτονομία ενός παιδιού δεν σημαίνει ότι του παραχωρούν το ελεύθερο να κάνει ό,τι θέλει. Σημαίνει ότι το αναγνωρίζουν ως αυτόνομη προσωπικότητα, όχι ως υποτακτικό τους.
Σημαίνει ότι του αφήνουν χώρο για τις προτιμήσεις, τα συναισθήματα και τις ιδέες του — ακόμη κι όταν είναι άβολες ή μη πρακτικές.
Αν μεγαλώσατε ακούγοντας αυτές τις φράσεις, να ξέρετε το εξής: δεν είχατε ποτέ άδικο που θέλατε να ακουστείτε.
Κι αν σήμερα μεγαλώνετε παιδιά ή στηρίζετε κάποιον που μεγάλωσε με αυτόν τον τρόπο, ξεκινήστε αντικαθιστώντας τις παλιές φράσεις με κάτι καινούργιο:
- “Πες μου περισσότερα”
- “Σε ακούω”
- “Είναι λογικό αυτό που λες”
- “Ας βρούμε μαζί την απάντηση”
Γιατί όταν κάποιος νιώθει ασφαλής να είναι ο εαυτός του, αναπτύσσεται — όχι απλώς υπάκουος, αλλά ακέραιος και ολοκληρωμένος. Και αυτή είναι η δύναμη που διαρκεί μια ολόκληρη ζωή.
