Αν έχεις πιάσει ποτέ τον εαυτό σου να σκουπίζει τον πάγκο της κουζίνας που ήδη λάμπει ή να ξαπλώνεις στο κρεβάτι και να σκέφτεσαι το ένα και μοναδικό ράφι που ξέχασες να ξεσκονίσεις για 5η συνεχόμενη μέρα, δεν είσαι μόνος/η.
Έρευνα από το UCLA δείχνει πως όσοι περιγράφουν το σπίτι τους ως «ακατάστατο» εμφανίζουν επίπεδα κορτιζόλης (της ορμόνης του στρες) που ανεβοκατεβαίνουν έντονα, ειδικά οι γυναίκες. Με άλλα λόγια, η ακαταστασία στο περιβάλλον καταγράφεται από τον εγκέφαλο ως άγχος σε σωματικό στρες.
Όμως η τάση για μανιώδη καθαρισμό του χώρου σπάνια προέρχεται απλώς από την ανάγκη για καθαριότητα. Συχνά έχουν τις ρίζες τους στην τελειομανία, μια πολυδιάστατη νοοτροπία που ξεπερνά κατά πολύ την ανάγκη για ένα τακτοποιημένο περιβάλλον.
Παρακάτω θα αναλύσουμε οκτώ χαρακτηριστικά της τελειομανίας που οι ψυχολόγοι εντοπίζουν συχνά σε ανθρώπους που δεν μπορούν να χαλαρώσουν αν κάθε επιφάνεια του σπιτιού τους δεν αστράφτει.
Αν δεν αντέχετε την ακαταστασία και δεν μπορείτε να χαλαρώσετε χωρίς πεντακάθαρο σπίτι, ίσως έχετε αυτά τα 8 χαρακτηριστικά
- Αν δεν αντέχετε την ακαταστασία και δεν μπορείτε να χαλαρώσετε χωρίς πεντακάθαρο σπίτι, ίσως έχετε αυτά τα 8 χαρακτηριστικά
- Εμμονή με την τάξη και την οργάνωση
- Πολύ υψηλά προσωπικά στάνταρ (τελειομανία με κατεύθυνση προς τον εαυτό μας)
- Απόλυτος τρόπος σκέψης (υπερβολική ανησυχία για τα λάθη)
- Αμφιβολίες για τις πράξεις και ατελείωτο τσεκάρισμα
- Φόβος αρνητικής αξιολόγησης (κοινωνικά επιβαλλόμενη τελειομανία)
- Ανάγκη ελέγχου σε έναν απρόβλεπτο κόσμο
- Δυσκολία στην ανάθεση καθηκόντων
- Χρήση της παραγωγικότητας για να καταπραΰνεις το άγχος (στυλ αντιμετώπισης «εργατικού μυρμηγκιού»)
Εμμονή με την τάξη και την οργάνωση
Ένα από τα έξι βασικά χαρακτηριστικά της Κλίμακας Πολυδιάστατης Τελειομανίας του Frost είναι η «Οργάνωση», η έντονη ανάγκη για τάξη, συμμετρία και καθαριότητα.
Αν και αυτή η πλευρά της τελειομανίας συνδέεται λιγότερο με ψυχολογικές διαταραχές, είναι η πιο εμφανής στην καθημερινότητά σου: ένα στραβό μαξιλάρι σου προκαλεί «θόρυβο» στο μυαλό, και ένα άστρωτο κρεβάτι δεν σε αφήνει ήσυχο μέχρι να το φτιάξεις.
Ενδεικτική συμπεριφορά στο σπίτι: Δεν μπορείς να συγκεντρωθείς αν το πλυντήριο πιάτων δεν είναι τακτοποιημένο με τα πιάτα σωστά στοιχισμένα ανά μέγεθος.
Άσκηση ενσυνειδητότητας: Εξάσκησε την αρχή του wu wei (αβίαστη δράση), αφήνοντας μια μικρή ατέλεια, π.χ. ένα βιβλίο εκτός θέσης για μία ώρα. Παρατήρησε την ενόχληση σου να αυξάνεται και να μειώνεται χωρίς να παρέμβεις.
Πολύ υψηλά προσωπικά στάνταρ (τελειομανία με κατεύθυνση προς τον εαυτό μας)
Η εμβληματική έρευνα των Hewitt και Flett ανέδειξε την «τελειομανία προς τον εαυτό», την εσωτερική πίεση να αγγίξεις το τέλειο με κάθε κόστος.
Στο σπίτι, αυτό μεταφράζεται ως η πεποίθηση ότι το πάτωμα είναι «αποδεκτό» μόνο αν μπορείς να φας πάνω του.
Ενδεικτική συμπεριφορά στο σπίτι: Ξανακάνεις δουλειές που έκανε ο σύντροφός σου γιατί δεν δίπλωσε σωστά τις πετσέτες.
Άσκηση ενσυνειδητότητας: Εφάρμοσε την αρχή της αποδέσμευσης από το αποτέλεσμα: βάλε χρονικό όριο (π.χ. 20 λεπτά) για μια δουλειά και όταν τελειώσει ο χρόνος, αποδέξου ότι είναι αρκετά καλή έτσι όπως είναι.
Απόλυτος τρόπος σκέψης (υπερβολική ανησυχία για τα λάθη)
Πολλοί τελειομανείς σκέφτονται με απόλυτους όρους, όλα είναι πεντακάθαρα ή όλα είναι βρώμικα, υπάρχει επιτυχία ή αποτυχία. Ο Frost το ονομάζει «ανησυχία για τα λάθη».
Ένα δαχτυλικό αποτύπωμα σε ανοξείδωτη επιφάνεια δεν είναι απλώς μια μουτζούρα, είναι αποτυχία. Αυτή η νοητική ακαμψία οδηγεί σε μαραθώνιες καθαριότητες.
Ενδεικτική συμπεριφορά στο σπίτι: Δεν κάθεσαι αν δεν είναι όλα έτοιμα. Η μερική πρόοδος δεν μετρά.
Άσκηση ενσυνειδητότητας: Δοκίμασε τον «κανόνα του 90%» από τη γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία: μόλις ένας χώρος φτάσει στο 90% καθαριότητας, σταμάτα εσκεμμένα και ξεκουράσου. Το 10% που αφήνεις σε βοηθά να συνηθίσεις την ιδέα ότι δεν υπάρχει μόνο το τέλειο ή το τίποτα.
Αμφιβολίες για τις πράξεις και ατελείωτο τσεκάρισμα
Μια ακόμη διάσταση της κλίμακας Frost, οι «Αμφιβολίες για τις Πράξεις», που περιγράφει την τάση να αμφιβάλλεις συνεχώς για όσα κάνεις. Επιστρέφεις να σκουπίσεις ξανά τον πάγκο ή να ξαναπέράσεις με την ηλεκτρική σκούπα σε μέρη που ήδη καθάρισες, «για κάθε ενδεχόμενο». Αυτό σε εξαντλεί πνευματικά και σχετίζεται με καταναγκαστικές τάσεις.
Ενδεικτική συμπεριφορά στο σπίτι: Ολοκλήρωση των εργασιών διαρκεί διπλάσιο χρόνο επειδή επαναλαμβάνεις βήματα για να νιώσεις «σίγουρος/η».
Άσκηση ενσυνειδητότητας: Δοκίμασε τον «κανόνα μιας φοράς»: πες δυνατά πριν ξεκινήσεις «Μόνο μία φορά». Η φωνητική εντολή διακόπτει τον κύκλο της αβεβαιότητας.
Φόβος αρνητικής αξιολόγησης (κοινωνικά επιβαλλόμενη τελειομανία)
Οι Hewitt και Flett εστιάζουν επίσης στην κοινωνικά επιβαλλόμενη τελειομανία, την πεποίθηση ότι οι άλλοι θα σε κρίνουν αυστηρά για τις ατέλειες σου. Η προετοιμασία για επισκέψεις μπορεί να προκαλέσει πανικό για βαθύ καθάρισμα, όχι τόσο από φιλοξενία, όσο από φόβο.
Ενδεικτική συμπεριφορά στο σπίτι: Καθαρίζεις πιο εντατικά πριν φτάσει η καθαρίστρια, ανησυχώντας ότι θα σε περάσει για ακατάστατο/η.
Άσκηση ενσυνειδητότητας: Χρησιμοποίησε τη μέθοδο της γνωστικής αποστασιοποίησης: ονόμασε τη σκέψη «Ο εγκέφαλός μου προβλέπει κριτική» αντί για «Είναι η αλήθεια». Συνδύασε με αργές εκπνοές για να ηρεμήσεις το κοινωνικό άγχος.
Ανάγκη ελέγχου σε έναν απρόβλεπτο κόσμο
Ο καθαρισμός προσφέρει άμεσο αποτέλεσμα: σκουπίζεις και η βρωμιά φεύγει. Αυτή η αίσθηση ελέγχου μπορεί να μειώσει το άγχος, αλλά ταυτόχρονα να το κρύψει. Σύμφωνα με το Psychology Today, η ακαταστασία επιβαρύνει τη νοητική υπερφόρτωση, όμως η ανάγκη απόλυτου ελέγχου μπορεί να σε παγιδέψει σε συνεχή καθαριότητα αντί για οργανωμένη τακτοποίηση.
Ενδεικτική συμπεριφορά στο σπίτι: Νιώθεις νευρικότητα όταν ταξιδεύεις ή είσαι άρρωστος/η επειδή δεν μπορείς να τηρήσεις τη συνήθη ρουτίνα σου.
Άσκηση ενσυνειδητότητας: Μετατόπισε τον έλεγχο σε εσωτερικά σου σημεία – την αναπνοή σου, τη στάση του σώματος – ώστε η εξωτερική ακαταστασία να μην κυριαρχεί στην ηρεμία σου.
Δυσκολία στην ανάθεση καθηκόντων
Οι τελειομανείς συχνά σκέφτονται: «Αν δεν το κάνω εγώ, δεν θα γίνει σωστά». Έρευνα στο SELF magazine δείχνει πως αυτό το μοτίβο επιβαρύνει τις σχέσεις, τόσο στην εργασία όσο και στο σπίτι. Το αποτέλεσμα; Αναλαμβάνεις όλη τη δουλειά μόνος/η, οδηγώντας σε εκνευρισμό ή εξουθένωση.
Ενδεικτική συμπεριφορά στο σπίτι: Παρακολουθείς και διορθώνεις συνεχώς κάποιον που καθαρίζει μαζί σου.
Άσκηση ενσυνειδητότητας: Δοκίμασε την «ανάθεση με χαλαρότητα»: ανάθεσε ένα εύκολο κομμάτι (π.χ. το μπαλκόνι) σε κάποιον άλλον και για μια εβδομάδα μη σχολιάζεις καθόλου.
Χρήση της παραγωγικότητας για να καταπραΰνεις το άγχος (στυλ αντιμετώπισης «εργατικού μυρμηγκιού»)
Πολλοί φανατικοί του απόλυτου καθαρού σπιτιού έχουν προσωπικότητα τύπου Α – έντονη ενέργεια και χαμηλή ανεκτικότητα στη στασιμότητα. Το Verywell Mind εξηγεί πως οι τύποι Α εκδηλώνουν την τελειομανία μέσα από τελετουργίες τάξης, που προσφέρουν προσωρινή ηρεμία αλλά παρατείνουν το στρες.
Ενδεικτική συμπεριφορά στο σπίτι: Αρχίζεις να τρίβεις ή να καθαρίζεις όταν νιώθεις λυπημένος/η ή ανασφαλής, μπερδεύοντας την κίνηση με την ηρεμία.
Άσκηση ενσυνειδητότητας: Αντί να δραστηριοποιείσαι αμέσως, βάλε ένα χρονόμετρο δύο λεπτών για να αναπνεύσεις συνειδητά πριν αποφασίσεις αν πραγματικά χρειάζεσαι καθάρισμα εκείνη τη στιγμή.
Το κρυφό κόστος πίσω από την καθαριότητα και την τελειομανία
Ο τελειομανής χαρακτήρας μπορεί να μοιάζει με αρετή, όμως όλο και περισσότερα στοιχεία συνδέουν τις χρόνιες τάσεις τελειομανίας με άγχος, κατάθλιψη, αϋπνία και εξουθένωση.
Σε συνδυασμό με τα επίπεδα κορτιζόλης που προκαλεί η ακαταστασία, υπάρχει μια συνταγή για ένα νευρικό σύστημα που σπάνια χαλαρώνει.
Πρακτικές ασκήσεις για το σπίτι:
Επαναφορά 15 λεπτών: Βάλε χρονόμετρο, καθάρισε ό,τι μπορείς και μετά σταμάτα, ανεξάρτητα από το τι έχει μείνει.
Ένα «άτακτο συρτάρι»: Άφησε ελεγχόμενο χάος σε ένα μόνο σημείο για να αντισταθμίσεις τη σκέψη του «όλα ή τίποτα».
Συνειδητότητα στο πλύσιμο πιάτων: Για μια εβδομάδα, πλένε τα πιάτα αργά, παρατηρώντας τη θερμοκρασία του νερού, τη μυρωδιά και την αναπνοή σου. Μετέτρεψε την ανάγκη σε διαλογισμό.
Περίπατος ευγνωμοσύνης: Μετά τις δουλειές, περπάτησε σε κάθε δωμάτιο και ονόμασε ένα μη οπτικό χαρακτηριστικό που εκτιμάς (π.χ. «Αυτό το δωμάτιο κρατάει γέλια»). Αυτό μετατοπίζει την αξία από την εμφάνιση στην εμπειρία.
Ένα τακτοποιημένο σπίτι μπορεί να καθαρίσει το μυαλό, αλλά όταν η καθαριότητα μετατρέπεται σε καταναγκασμό, η επιδίωξη της τελειότητας κλέβει την ίδια τη χαλάρωση που αναζητούσες. Αναγνώρισε τα οκτώ χαρακτηριστικά, εξάσκησε ήπιες παρεμβάσεις και να θυμάσαι: μερικές φορές η πιο ριζοσπαστική πράξη αυτοφροντίδας είναι να αφήσεις το κουτάλι στο νεροχύτη, απλώς για απόψε.
