Το 1704, ο Ισαάκ Νεύτων κάθισε με πένα και χαρτί και προσπάθησε να υπολογίσει το τέλος του κόσμου. Δεν χρησιμοποίησε τηλεσκόπιο ή εργαστήριο. Βασίστηκε στη Βίβλο. Συγκεκριμένα, στους προφητικούς αριθμούς στο Βιβλίο του Δανιήλ.
Περισσότερους από τρεις αιώνες αργότερα, μερικές από τις αράδες που έγραψε ο Νεύτων — άλλοτε κρυμμένες στα προσωπικά του έγγραφα — έχουν πάρει τις διαστάσεις ενός μύθου, σύμφωνα με τον οποίον, ο πατέρας της σύγχρονης φυσικής προέβλεψε πως η αποκάλυψη θα έρθει το 2060.
Αλλά η αλήθεια, όπως και ο Νεύτων ο ίδιος, είναι πολύ πιο περίπλοκη.
Ο Νεύτων ως προφήτης του τέλους του κόσμου;
Γνωρίζουμε τον Νεύτωνα ως τον άνθρωπο που ανακάλυψε τη βαρύτητα, επινόησε τον λογισμό ως εργαλείο για να κατανοήσει την κίνηση των σωμάτων και τις φυσικές δυνάμεις, ιδιαίτερα όταν εργάστηκε πάνω στη θεωρία της κίνησης και της βαρύτητας, και έθεσε τα θεμέλια της σύγχρονης φυσικής.
Λίγοι γνωρίζουν ότι ο Νεύτων, αφιέρωσε δεκαετίες από τη ζωή του στην αλχημεία, την ερμηνεία της Βίβλου και την αποκαλυπτική θεολογία. Ο Νεύτων έγραψε πάνω από 5.000.000 λέξεις θρησκευτικών συγγραμμάτων, σχεδόν διπλάσιες από τις επιστημονικές του εργασίες για τα μαθηματικά και τη φυσική.
Ακόμη ένα εκατομμύριο λέξεων από τα γνωστά του έργα γράφτηκαν για την αλχημεία. Ο ίδιος, δεν έβλεπε καμία αντίφαση σε αυτό. Στα μάτια του, η κατανόηση του σύμπαντος και η κατανόηση του Θεού, ήταν μέρη της ίδιας αναζήτησης της Αλήθειας.
Ο Νεύτων ήταν ένας ευλαβής αλλά εξαιρετικά ανεξάρτητος Χριστιανός, με προσωπικές θρησκευτικές πεποιθήσεις που διέφεραν σημαντικά από τον κυρίαρχο Αγγλικανισμό και Προτεσταντισμό.
Διάβαζε τη Βίβλο σαν ένα βιβλίο κωδικών – ιδιαίτερα τα προφητικά βιβλία του Δανιήλ και της Αποκάλυψης.
Πίστευε ότι αυτά περιείχαν ένα “χάρτη” της ιστορίας γραμμένο σε συμβολική γλώσσα. Αν αποκωδικοποιούνταν σωστά, θα μπορούσαν να αποκαλύψουν το χρονοδιάγραμμα του Θεού για την ανθρωπότητα — ακόμη και το μέλλον.
Η προσέγγισή του ήταν μεθοδική. «Έτσι, οι χρόνοι, οι καιροί και το μισό του χρόνου είναι 42 μήνες ή 1260 ημέρες ή τρία χρόνια και μισό», έγραψε σε μια από τις επιστολές του που φυλάσσονται σήμερα στη Εθνική Βιβλιοθήκη του Ισραήλ. «Αν υπολογίσουμε δώδεκα μήνες το χρόνο και 30 ημέρες το μήνα, όπως γινόταν στο Ημερολόγιο του πρωτοχρόνου… η περίοδος των 1260 ημερών, αν χρονολογηθεί από την πλήρη κατάκτηση των τριών βασιλέων το 800 μ.Χ., θα τελειώσει το 2060 μ.Χ.»
Για τον Νεύτωνα, αυτές οι «ημέρες» ερμηνεύτηκαν ως χρόνια — μια κοινή ερμηνευτική στρατηγική για τους Προτεστάντες μελετητές της εποχής του. Το 800 μ.Χ. σηματοδοτούσε τη στέψη του Καρλομάγνου και την άνοδο της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, την οποία ο Νεύτων έβλεπε ως την αρχή ενός εκκλησιαστικού συστήματος αποστατών (μιας εκκλησίας που είχε απομακρυνθεί από τις βασικές βιβλικές διδασκαλίες, αντικαθιστώντας τες με ψευδείς δοξασίες).
Η περίοδος των 1260 ετών συμβόλιζε τη βασιλεία αυτού που αποκαλούσε «Βαβυλώνα»· τη διεφθαρμένη, Τριαδική εκκλησία που είχε παραποιήσει το αρχικό Ευαγγέλιο.
Το 2060, λοιπόν, θα ήταν η ημερομηνία της πτώσης της. Αλλά αυτό δεν σήμαινε φωτιές και καταστροφές. Σύμφωνα με την οπτική του Νεύτωνα, το 2060 δεν θα σηματοδοτούσε την καταστροφή της Γης, αλλά την αρχή της θεϊκής μεταμόρφωσης.
Ο Χριστός θα επέστρεφε και θα εγκαθίδρυε «μια ευημερούσα και αιώνια Βασιλεία», βασισμένη στην αλήθεια και την ειρήνη. «Το αληθινό Ευαγγέλιο», πίστευε, θα κηρυχθεί «ανοιχτά».
Ο Νεύτων ως αιρετικός;
Ο Νεύτων δεν δημοσίευσε ποτέ αυτές τις ιδέες κατά τη διάρκεια της ζωής του. Αντίθετα, αυτές εμφανίστηκαν σε διάσπαρτες επιστολές, περιθωριακές σημειώσεις και ιδιωτικά συγγράμματα — μερικά από τα οποία γράφτηκαν αργά στη ζωή του, όταν το χέρι του ήταν πλέον εμφανώς αδύναμο. Δεν τα κρατούσε κρυφά μόνο από ταπεινοφροσύνη.
Ο Νεύτων απέρριπτε τη διδασκαλία της Τριάδας (ότι ο Θεός, ο Ιησούς και το Άγιο Πνεύμα είναι ένα πρόσωπο), μια θέση που τον έφερνε σε άμεση θεολογική αντίθεση με την Αγγλικανική Εκκλησία. Αντίθετα, ο Νεύτων πίστευε ότι ο Θεός δεν έχει ίσο.
Σύμφωνα με το αγγλικό δίκαιο, η άρνηση της Τριάδας μπορούσε να οδηγήσει σε ποινές ή και χειρότερες τιμωρίες. Τα θεολογικά του συγγράμματα, τα οποία περιέχουν επίσης κριτική τόσο για τον Καθολικισμό όσο και για τον θεσμικό Προτεσταντισμό, ήταν μάλλον ανατρεπτικά και θα μπορούσαν να του στερήσουν πολλά προνόμια, περιλαμβανομένης της θέσης του ως άρχοντα του νομισματοκοπείου, από όπου απέκτησε την περιουσία του.
Έτσι τα κράτησε κρυφά.
Όταν ο Νεύτων πέθανε το 1727 χωρίς διαθήκη, ένα πλήθος από τα ιδιωτικά του έγγραφα — που περιείχαν τόσο τους προφητικούς υπολογισμούς του όσο και τις ανορθόδοξες πεποιθήσεις του — πέρασαν σε μακρινούς συγγενείς και τελικά στην αριστοκρατική οικογένεια του Πόρτσμουθ. Οι κληρονόμοι αυτοί, πιστοί στην Αγγλικανική Εκκλησία, κράτησαν τα έγγραφα κρυφά.
Μόνο το 1936, όταν η οικογένεια τα δημοπράτησε για να πληρώσει χρέη, ήρθαν και πάλι στην επιφάνεια τα θεολογικά συγγράμματα του Νεύτωνα. Ανάμεσα στους αγοραστές των ιδιωτικών εγγράφων, ήταν ο Αβραάμ Γιαχούντα, ένας Ιουδαίος μελετητής από την Ιερουσαλήμ, ο οποίος αναγνώρισε τη σημασία των θρησκευτικών στοχασμών του Νεύτωνα, με προφανή την Εβραϊκή επιρροή.
Ο Γιαχούντα τελικά δώρησε τα έγγραφα στη Εθνική Βιβλιοθήκη του Ισραήλ. Εκεί, στη Συλλογή Γιαχούντα, το 1969, η επιστολή του 2060 βγήκε τελικά στο φως, πάνω από 240 χρόνια μετά τη συγγραφή της.
Πρόβλεψη για το τέλος του κόσμου ή απλή διαμαρτυρία;
Εύκολα φανταζόμαστε τον Νεύτωνα, γεμάτο από την αυτοπεποίθηση που του προσέφεραν οι θεωρίες του, να επιχειρεί να προβλέψει πότε θα έρθει το τέλος του κόσμου.
Αυτή η παραποιημένη αντίληψη που αναπαράγεται, διαστρεβλώνει την πρόθεσή του.
Στην πραγματικότητα, ο Νεύτων ήταν βαθιά σκεπτικιστής απέναντι σε εκείνους που προέβλεπαν το τέλος του κόσμου. «Αυτό το αναφέρω όχι για να δηλώσω πότε θα είναι ο καιρός του τέλους», έγραψε στην ίδια επιστολή του 2060, «αλλά για να βάλω ένα τέλος στις βιαστικές υποθέσεις των φαντασμένων ανθρώπων που προβλέπουν τον χρόνο του τέλους, αμαυρώνοντας την ιερή προφητεία κάθε φορά που οι προβλέψεις τους αποτυγχάνουν».
Αποτελεί ειρωνεία ότι ο Νεύτων εξέφρασε την απογοήτευσή του για τους προφήτες του τέλους, κάνοντάς και ο ίδιος μια πρόβλεψη για την αποκάλυψη. Αλλά για να είμαστε δίκαιοι μαζί του, ποτέ του δεν δημοσίευσε αυτές τις σκέψεις.
Από τα γραπτά του, φαίνεται ότι ήταν εξοργισμένος με τη διαρκή αποτυχία των προφητειών του τέλους που έπλητταν την αξιοπιστία της Αγίας Γραφής. Ήθελε να αναχαιτίσει την μανία για την πρόβλεψη του τέλους. Το μήνυμά του ήταν σαφές: μην περιμένετε το τέλος πριν από το 2060. Και ακόμη και τότε, ίσως να μην έρθει.
«… Αν χρονολογηθεί από την πλήρη κατάκτηση των τριών βασιλέων το 800 μ.Χ., θα τελειώσει το 2060 μ.Χ. Μπορεί να τελειώσει αργότερα, αλλά δεν βλέπω λόγο να τελειώσει νωρίτερα», έγραψε ο Νεύτων.
Επιστήμη και Θρησκεία στην εποχή του Νεύτωνα
Είναι δελεαστικό να κατατάξουμε τον Νεύτωνα ως τον λογικό επιστήμονα από τον Νεύτωνα , διαχωρίζοντάς τον από τον θεολόγο που προσπαθεί να προβλέψει το τέλος του κόσμου. Για όσους διαβάζουν αυτή την λιγότερο γνωστή πλευρά του Νεύτωνα, οι σκέψεις του σίγουρα θα προκαλέσουν έκπληξη. Αλλά για εκείνον, ήταν το ίδιο πράγμα.
Πίστευε ότι ο ίδιος Θεός που οργάνωσε τη διάταξη των αστεριών, είχε διαμορφώσει και την ανθρώπινη ιστορία. Η δομή της βιβλικής προφητείας, για τον Νεύτωνα, συμφωνούσε με την μαθηματική ομορφιά της ουράνιας κίνησης. Εφάρμοζε την ίδια αυστηρή λογική και στα δύο.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η αλληλοσυμπλήρωση του θείου και του επιστημονικού, ήταν κυριολεκτική. Δηλαδή ο Νεύτων υπολόγιζε την αποκάλυψη, γράφοντας στο ίδιο χαρτί όπου έλυνε αριθμητικές εξισώσεις κίνησης — καθαρή φυσική δίπλα σε μια προφητεία.
Όπως έχει παρατηρήσει ο Σνόμπελεν, ο Νεύτων μπορεί να μην έβλεπε καμία διαφορά μεταξύ θεολογικής και φυσικής γνώσης. Ήταν συμπληρωματικοί δρόμοι προς την κατανόηση της θείας τάξης.
Στα μάτια του σύγχρονου αναγνώστη, η σύνθεση αυτή, μπορεί να μοιάζει παράξενη. Ως αναγνώστες του 21ου αιώνα, ζούμε στη σκιά του Διαφωτισμού – ένας πρωτεργάτης του οποίου, ήταν και ο Νεύτων, σ’ έναν κόσμο όπου η επιστήμη και η θρησκεία ήταν δύο ξεχωριστοί – αν όχι αντίθετοι – κόσμοι. Αυτός όμως, δεν ήταν ο κόσμος του Νεύτωνα.
Τον 17ο αιώνα, η φυσική φιλοσοφία περιλάμβανε τη μαγεία, την αλχημεία, την αστρονομία, τη θεολογία και τα μαθηματικά. Ο Νεύτων πίστευε ότι αποκαθιστούσε μια αρχαία, ολοκληρωμένη σοφία. Τη σοφία που είχε χαθεί από τους πρώτους εκπροσώπους της εκκλησίας, είχε διαφθαρεί από τη Ρώμη και μπορούσε να ανακτηθεί μέσω της υπομονετικής αποκωδικοποίησης τόσο της Γραφής όσο και της φύσης — ή τουλάχιστον, αυτό πίστευε ο Νεύτων.
Τι θα συμβεί το 2060;
Ο Νεύτων δεν πίστευε ότι η Γη θα εκραγεί, θα καεί ή θα εξαφανιστεί το 2060 (αν και πίστευε πως, πόλεμοι και κατακλυσμοί θα συνόδευαν το τέλος του κόσμου). Αντίθετα, φανταζόταν έναν κόσμο μεταμορφωμένο — που θα έχει ανατρέψει τους διεφθαρμένους θεσμούς, όπου η αλήθεια θα είχε αποκατασταθεί και θα είχε γίνει φανερό το θέλημα του Θεού. Η δική του εκδοχή της αποκαλύψεως και η ερμηνεία του Βιβλίου της Αποκάλυψης δεν περιλάμβαναν υλική καταστροφή, αλλά πνευματική ανανέωση.
Όσο πλησιάζει η χρονιά αυτή, μπορεί να αναζωπυρώνεται και η συζήτηση για την υποτιθέμενη προφητεία του Νεύτωνα. Η πραγματικότητα, ωστόσο, είναι πιο περίπλοκη. Ο Νεύτωνας, ήταν ένας άνθρωπος που γεφύρωσε δύο διαφορετικούς κόσμους, ο άνθρωπος που πίστευε πως, ο νόμος της βαρύτητας, συνυπάρχει με τον λόγο του Θεού και που δεν φοβόταν το τέλος του κόσμου, αλλά τη ζημιά που θα επέφερε στην Εκκλησία μια απρόσεκτη εικασία.
Μπορεί να ήθελε να ανακαλύψει πώς θα έρθει το τέλος – ποτέ του όμως, δεν ισχυρίστηκε πως γνωρίζει πότε θα έρθει. Αν το 2060 περάσει όπως κάθε άλλη χρονιά – μην ξαφνιαστείτε. Όπως έγραψε ο ίδιος, “Ο Ιησούς έρχεται σαν τον κλέφτη μες τη νύχτα, είναι αδύνατον να γνωρίζουμε τα σχέδια του Θεού”.